Aile, belirli rollerin üstlenildiği, ilişkilerin
kurulduğu ve üyelerin birbiriyle etkileşimleri çerçevesinde
sürekli olarak gelişen ve değişen bir sistemdir.

Çocuğun ilk dünyaya geldiğinde etkileşimde
bulunduğu en yakın çevresi ailesidir. Anne-baba, çocuğun
beslenme, bakım, korunma, güvenliği sağlama, ilgi, sevgi,
şefkat, güven, eğitim gibi tüm gereksinimleri yaşına ve
gelişim özelliklerine uygun biçimde karşılamaktan
sorumludur. Aile, çocuğun tüm gelişim alanlarında olumlu
davranış ve becerileri kazanabilmesi için yaşına ve gelişim
özelliklerine uygun bir çevre oluşturmada önemli bir
kurumdur. Çünkü çocuğun kişiliğinin biçimlenmesi ve tüm
gelişim alanlarında ilerlemesi, büyük ölçüde anne-baba ve
diğer aile bireylerinin çocuğa sunduğu çevre olanaklarına
bağlı bulunmaktadır.

Çocuğun gelişiminde ve eğitiminde önemli rolü
olan ailesinin, dolayısıyla anne babaların, doğum öncesi
dönemden başlayarak bilinçlenmesi çocuğun gelişiminde
ve eğitiminde son derece önemlidir. Anne babaların,
çocukları tüm yönleriyle sağlıklı biçimde yetiştirebilmeleri,
etkin anne-baba olabilmeleri, olumlu davranış ve tutum
geliştirebilmeleri, iletişim kurabilmeleri, evi çocuklar için
uyarıcı bir ortam hâline getirebilmeleri için bir program
doğrultusunda eğitilmeleri gerekir. Çocuğun
yetiştirilmesini sağlayan kişilerin eğitimi ve desteklenmesi,
çocuğun yakın çevresinin ve ev ortamının
zenginleştirilmesini ve daha uygun eğitsel bir ortam
durumuna gelmesini sağlar.

Aile merkezli yaklaşımlarda, ailelerin seçim ve
değerlerine saygı göstererek, aile yapısının güçlendirilmesi
için destek sağlanması amaçlanmaktadır.

 Aile merkezlilik; ailenin gereksinimleri
doğrultusunda ailenin var olan kaynaklarını harekete
geçirerek, aileyi ve çocuğu desteklemektir. Aile merkezli
yaklaşım, destek hizmetlerin merkezine aileyi yerleştirmek
ve çocuğun en önemli destekçisi olan aile sisteminin
gereksinimleri ve tercihleri doğrultusunda hareket etmeyi
içermektedir.

Aile merkezli hizmetler; ailenin güçlendirilmesi,
alınacak kararlarda ailenin tercihlerine önem verilmesi ve
kaynaklara erişebilmeyi basitleştirmek biçiminde sunulan
geniş kapsamlı hizmetleri içerir. Aile merkezli hizmetlerin
çok çeşitli tanımları olmakla birlikte genel olarak
güçlendirme ve aile odaklı, kültürel duyarlılığı benimseyen
ve iş birliğine dayalı ortaklığın söz konusu olduğu bir
yaklaşım biçiminde ifade edilebilir.

Aile merkezli yaklaşımlarda, anne-babalar
çocukları adına karar veren, eğitimciler ya da uzmanlar ise
onlara bu süreçte yol gösteren kişiler olarak görev
almaktadırlar.

• Aileye odaklanma
• Ekip çalışması
• Hizmetleri aile gereksinimlerine göre düzenleme
• Ailenin kaynaklarını, güçlü yanlarını ve isteklerini dikkate alma
• Aileyi bir bütün olarak destekleme
• Aileye bilgi sağlama
• Hizmetleri aile rutinlerini bozmadan sağlama

Aile merkezli eğitim programlarında eğitimciler,
çocukların aileleriyle ev ortamında birlikte çalışırlar.
Eğitimciler program doğrultusunda genellikle rutin ev
ziyaretleri yaparak, hazırlanan etkinlikleri ailelere
öğretmekte ve ailenin uygulamalarını gözlemektedir.
Eğitimciler ya da uzmanlar, canlandırma, model olma gibi
farklı teknikleri kullanarak ailelere eğitim vermektedirler.
Anne-babalar da öğrendikleri ya da geliştirdikleri çeşitli
beceriler konusunda çocuklarına eğitim sağlamaktadırlar.

• Uygulamalar çocuğun yaşadığı çevrede yapıldığı için kazanılan davranışların ve becerilerin gerçek yaşama aktarılması çok kolaydır.
• Eğitim doğal ortamda gerçekleştiğinden tüm aile bireylerinin etkin bir biçimde katılımı sağlanır.
• Ev ortamının uyarıcılar bakımından zenginleştirilmesine katkı sağlar.
• Anne babalar, çocuğun gelişimini desteklerken kendi yeteneklerinin de farkına vararak olumlu benlik algısı geliştirir.
• Çocukla birlikte tüm aile bireylerinin süreçte gelişimi önemli olduğu için bireyselleştirilmiş eğitim uygulamalarına olanak sağlar.
• Ev ortamında çocuğun tüm davranışlarını gözlemlemek ve olumsuz davranışları değiştirebilmek daha kolay olur.
• Kurum merkezli aile eğitim programlarına göre daha ekonomiktir.
• Kurumsal erken çocukluk eğitiminden yararlanmayan çocuklar için önemli bir fırsattır.

Başlangıçta çocuk odaklı programların görüldüğü
aile destek hizmetlerinin odak noktasında, zaman içerisinde
değişiklik meydana gelmiştir. Bu değişim, çocukların
büyümesinde, gelişmesinde, doğru tutum ve davranış
kazanmasında, kimliğinin oluşumunda, sosyalleşmesinde
ailenin etkili olması nedeniyle aileye dönük yön
değişmiştir. Doğrudan çocuk ile çalışarak sunulan
hizmetlerin çocuklar üzerinde kalıcı bir değişim
oluşturmadığı görülerek anne-babaların bilgi ve desteğine
gereksinim duyulmuş ve “çocuk odaklı” programlardan
“aile odaklı ya da aile merkezli yaklaşımlar”a doğru
yönelim olmuştur.

• Ailelere karşı duyarlı ve saygılı davranmak
• Esnek, bireyselleştirilmiş ve duyarlı uygulamalar gerçekleştirmeye özen göstermek
• Ailelerin bilinçli kararlar verebilmesi için bilgi paylaşımı sağlamak
• Program uygulamaları ve müdahale yöntemlerine ilişkin ailenin seçimlerini dikkate almak
• Anne-baba ile çalışanlar arasında iş birliği ve ortaklıkların oluşabilmesi için koşulları düzenlemek
• Çocuğun yetiştirilmesinde aileye gerekli olan tüm destek ve kaynakları işe koşma

• Hamilelik sürecini izlemek ve bu süreçte anneye destek olmak
• Çocukların sağlık koşullarını iyileştirmek
• Aileleri erken gelişim konusunda bilinçlendirmek
• Aile çocuk ilişkisini güçlendirmek
• Ailelerin yeterlik, güvenlik, özerklik durumlarını zenginleştirmek
• Çocukların öğrenmesini destekleyici ev ortamını sağlanmasına yardımcı olmak
• Yoksulluk gibi sosyal problemleri azaltmak
• Çocuk ihmal ve istismarını önlemek
• Özel sağlık problemleri, gelişimsel gerilikleri ve yetersizlikleri olan çocukları belirlemek ve erken müdahalede bulunmak
• Annenin kendine karşı olumlu algılamalar geliştirebilmesine ve kadının aile içindeki statüsünün yükseltilmesine yardım etmek
• Ailelerin toplumsal kaynakları kullanabilme yeterliliklerini artırmak
• Çocukların tüm gelişimlerini destekleyerek daha sonraki okul yıllarına hazırlanmasına katkı sağlamaktır

Aile merkezli eğitim uygulamaları, ailenin
gereksinimlerini yaşadıkları ortamda belirlemek; çocuğun
eğitimine yönelik planlamayı birlikte yapmak; çocuğun
kendini en güvende hissettiği ev ortamında gereksinimi
olan desteği ailenin doğrudan katılımı ile birlikte vermek
gibi birçok özelliğe sahiptir.

• Anne baba eğitimi ve destek grupları
• Çocuğun gelişimine odaklanmak ve sağlıklı aile ilişkilerini teşvik etmek için anne baba ve çocuğun ortak gerçekleştirdiği etkinlikler
• Programda çalışanlar ile ailelerin birbiriyle resmi olmayan bir ortamda yapılandırılmamış zaman geçirebilecekleri bir merkez
• Anne babaların aile programları kapsamında sunulan diğer etkinliklere katıldıkları sırada çocuk bakımı
• Çocuk bakımı, sağlık, beslenme programları, danışmanlık ve diğer toplumsal hizmetlere ulaşım hakkında bilgİ
• Ev ziyaretleri, aileler için beslenme eğitimi, bebekler ve çocuk

Erken müdahale programları, genel olarak 0–8 yaş
arasında gelişimsel yetersizlikleri olan ya da gelişimleri risk
altında olan çocukların gelişim ve öğrenmelerini
desteklemeyi amaçlayan programlardır.

 Anne baba eğitimi, aile merkezli gelişimsel destek
programları kapsamında yer alan diğer önemli bir
uygulamadır. Anne baba eğitimi; anne-babalık
becerilerinin öğretilmesi, sosyal ve duygusal destek
verilmesi, anne-babanın bir gruba katılması, uzmanlarla
arasında bilgi alışverişinin sağlanması, uygun anne-babaçocuk
ilişkilerinin geliştirilmesi ve toplumsal kaynaklara
ulaşmalarında yardımcı olan etkinlikler bütünüdür

 Anne-baba eğitim programlarının asıl amacı anne
babaların özgüvenini güçlendirmek ve küçük çocuklarının
fiziksel, zihinsel ve duygusal gelişimini teşvik için kendi
yeteneklerini geliştirecek biçimde onları bilgi ve becerilerle
donatmaktır.

Ev ziyaretleri: anne-babalara yaparak yaşayarak
öğrenme, tartışılan konuları hemen uygulama olanağı
sağladığından grup çalışmalarına göre daha çok bireysel
çalışmaya olanak tanıyan uygulamalardır. Ev ziyaretleri;
aile eğitimi ile anne-baba-çocuk ilişkisini güçlendirmek,
anne-babaların streslerini azaltmak ve bilgi düzeylerini
artırmak yoluyla ailenin güçlendirilmesini amaçlayan
uygulamalardan biridir. Ev ziyaretleri; çocuk gelişimi, aileçocuk
ilişkisi, anne-babalık becerileri, ruh sağlığı sorunları,
ekonomik sorunlar, eğitim ve istihdam, sağlık bakımı ve
sosyal destek eksikliği hakkında eğitim gibi konularda
aileyi bulunduğu çevrede gözlemleyerek, bu doğrultuda
plan oluşturmaya fırsat sağlayan bir uygulamadır.

Eğitimcilerin belli aralıklarla yaptığı ev
ziyaretleri, anne-babalara yaparak yaşayarak öğrenme,
tartışılan konuları hemen uygulama olanağı sağladığından
grup çalışmalarına göre daha çok bireysel çalışmaya olanak
tanımaktadır. Ev ziyaretçileri ailelerin gereksinimleri
doğrultusunda belirledikleri konuları, belirli aralıklarla
evlere giderek anlatmaları ve anne-babalara uygulatmaları
biçiminde sürdürülür. Ev ziyaretlerinde bireysel çalışma
yapıldığı için anne-babalar için daha etkili olmaktadır.
Ancak burada programın başarısı ve aile üzerindeki etkisi,
ev ziyaretçisinin başarısına bağlıdır. Ev ziyaretleri, kurum
merkezli yaklaşımlara göre daha ekonomiktir.

Oyun gruplarıyla aileyi destekleme, okul çağına
gelmemiş çocuğa sahip anne-babaların kendi çocukları ve
diğer çocuklarla birlikte oyun oluşturabilme, sürdürebilme
ve sosyal ilişkilerini güçlendirebilmelerine fırsat veren bir
uygulamadır

• Çocuğun büyümesi ve gelişmesi: Çocuğun öğrenme olanakları, anne-baba desteği ve ailetoplum desteğine yönelik diğer boyutlar birbiriyle ne kadar iyi etkileşirse; çocuğun büyüme ve gelişimine yönelik amaçlara ulaşmada başarı o denli artar. Çocuğun büyüme ve gelişmesi, diğer üç boyutun tam merkezinde yer almaktadır.
• Çocuğun öğrenme olanakları: Çocuğun gelişiminin en üst düzeyde gerçekleşebilmesi, yeteneklerinin açığa çıkarılması ve yeterliliklerinin gelişimi için ev ortamının gelişimsel açıdan uyarıcı ve ilgi çekici duruma getirilmesi çok önemlidir. Çocuğun gelişimini destekleyen etkinlikler evde, farklı gruplar içinde ya da kurumlarda gerçekleştirilebilir.
• Anne-babalık desteği: Anne-babalara sağlanan bilgi, öneri, danışma ve eğitim hizmetleri gerek onları kendi gelişimleri bakımından güçlendirir, gerekse çocuğun gelişimini ve öğrenme olanaklarını desteklemelerine yardım eder.
• Aile-toplum desteği: Anne-babanın, anne-baba sorumluluklarını yerine getirebilmesi ve sürdürmesi için gerekli olan zaman, enerji gibi kaynak türlerinin yanı sıra ekonomik, psikolojik ve fiziksel desteklerin tümünü içermektedir.
  
  

Aile merkezli gelişimsel değerlendirme, ailenin
ortak ve eşit katılımı sağlanarak gerek çocuğun gelişim
alanlarındaki yetilerine aile ile birlikte bakışı, gerek ailenin
çocukla ilgili duygu, düşünce, kaygı ve görüşlerini içeren
değerlendirmedir.

Çocukla bir bütün olarak aileyi tanıyabilmek için;
ailenin sosyoekonomik durumu, kültürel özellikleri, eğitim
düzeyleri, aile yapısı, yaşadığı çevre, ailenin güçlü yanları,
stres kaynakları, anne-baba davranışları, aile ilişkileri gibi
özellikleri bilmek gereklidir. Bu özellikler konusunda bilgi
toplamak için çocuğu ve aileyi ev ortamında gözlemenin
dışında, anket, ölçek, test, görüşme gibi tekniklerle
ailelerden bilgi toplamak çok yararlı olacaktır. Çocuğun
gelişim düzeyi ve özellikleri konusunda, aile merkezli
gelişimsel değerlendirme sonuçları da uzman görüşü ile
ortaya konulmalıdır. Çeşitli bilgi toplama araçları ile elde
edilen sonuçlar ve aile merkezli gelişimsel değerlendirme
sonuçları birleştirilerek, aile merkezli gelişimsel destek
programında hangi uygulamaların nasıl
gerçekleştirileceğine karar verilmelidir. Tüm bu
aşamalarda aileler bir ortak olarak yer almalıdır.

 Aile merkezli gelişimsel destek programları, genel
olarak sosyoekonomik düzeyi düşük, risk altında bulunan
ve çocuklarına yeterince erken çocukluk eğitim hizmetleri
sağlayamayan aileler ve onların çocuklarına hizmet
sunmaktadır.

Aile bireylerinin çocuk gelişimi, sağlığı ve
disiplini konusunda bilgi ve becerilerinin geliştirilmesi ve
bu yolla çocuğun gelişiminin desteklenmesini ve ev
ortamının zenginleştirilmesini amaçlamaktadır. Programın
hedef grubu sosyoekonomik yönden elverişsiz koşullarda
yaşayan 0-6yaş çocukları ve aileleridir.

Aile çocuk eğitim programı, aile eğitim programı
(AEP) ve gelişimsel eğitim programı (GEP) olmak üzere 2
bölümden oluşmaktadır.

Okul öncesi eğitim hizmeti almamış beş yaş
çocukları ve annelerine yönelik hazırlanan bilimsel temelli
ve ev merkezli bir eğitim programıdır. Programın amacı;
çocukları bilişsel, duygusal, sosyal ve fiziksel anlamda
desteklemek, daha iyi beslenmesine ve sağlıklı olmasına
yardım ederek, mutlu ve başarılı kılmanın yanı sıra annenin
de kendisini duygusal olarak güvende hissetmesini ve annebabalık
konusundaki becerilerini geliştirmesini
sağlamaktır. Bu programda, annelere evde çocuklarının
eğitimine nasıl destek verilebileceklerine ilişkin
uygulamalar yer almaktadır.

Anne-Çocuk Eğitim Programı (AÇEP); AnneDestek
Programı (ADP), Zihinsel Eğitim Programı (ZEP)
ve Üreme Sağlığı ve Aile Planlaması Programı olmak üzere
üç bölümden oluşmaktadır.

Çocuk yetiştirme ve aile içi iletişim konularında
grup liderleri tarafından sohbet biçiminde yönetilen
toplantılarda verilen eğitimle sürdürülmektedir. Bu
bölümde annelere; çocuğun gelişiminde ailenin rolü,
çocuğun bilişsel, fiziksel, sosyal ve duygusal gelişimi,
oyunun önemi ve gelişime katkısı, çocuk yetiştirmede
olumlu ve olumsuz yöntemler, çocuğun davranışlarını
kabul edip etmememizi belirleyen etkenler, çocuğu etkin
dinleme ve kendini çocuğa duyurma, çatışma ve çatışma
çözme yöntemlerine ilişkin konularla başlanmaktadır. Daha
sonra; tuvalet eğitimi, cinsel eğitim, sağlıklı beslenme,
sağlık ve bakım, kazalardan korunma, sorun olan
davranışlar, ders çalışma alışkanlıkları, çocuğun başarısı
için okul-aile iş birliği, kadının zamanını etkin
kullanabilmesi, el emeğini değerlendirmesi ve aile içinde
kadının durumu konularında anneler bilinçlendirilmektedir.
Bu sürecin sonunda, annelerin çocuklarını daha iyi tanıma
ve tüm gelişimlerini ev ortamında destekleme konusunda
becerilerinin artırılması amaçlanmaktadır.

Çocuğun bilişsel gelişimini desteklemek amacıyla
hazırlanmış olan zihinsel eğitim programında çocukların
yaş ve zihinsel kapasitelerine göre hazırlanan okumaanlama,
soru sorma, neden-sonuç ilişkisi kurma, hatırlama,
kelime öğrenme, kendini ifade etme, kelime hazinesini
artırma gibi pek çok becerisini geliştirmeyi amaçlayan
çalışmalar yer almaktadır. Anne ve çocuğun birlikte
gerçekleştirdiği bu çalışmalar, çocuğun zihinsel gelişiminin
desteklenmesi ve okula iyi hazırlanmasını amaçlamaktadır.
Bu programda, anneyle çocuk evde her gün birlikte
çalışmaktadır. Anneler, 8 hikâye kitabı ve 25 çalışma formu
kullanarak çocuklarıyla birlikte uygulamaları
gerçekleştirmektedirler. Uygulama, ev ziyareti yapan
öğretmenlerce de desteklenmektedir.

Kadın üreme sistemi, gebelikler ve doğum kontrol
yöntemleri hakkında bilinçlendirme çalışmalarını
içermektedir. Burada bir grup içinde annelerin
bilgilendirilmesi, deneyimlerini paylaşmaları ve konular
hakkında tartışmaları amaçlanmaktadır.

1968-1969 yıllarından günümüze kadar
uygulamaları devam eden iki yıl süreli ev merkezli bir
programdır. 3-5 yaşları arasında çocuğu olan düşük gelirli
ailelere, çocuklarının tüm gelişimlerini evde destekleme ve
okula hazırlama konusunda yardım eden uygulamalar
içermektedir. Ailelere araç ve yöntem desteğiyle
çocuklarının gelişimlerini kendi evlerinde düzenlenen bir
ortamda gerçekleştirme olanağı vermektedir. Bu program,
çocukların okul deneyimi olanağı sunmayı, ilkokula
hazırlama ve okul başarılarını artırmayı ve ev ortamında
çocuklarının okuma-yazma becerilerinin gelişimine uygun
olanaklar sunulabilmesi için anneleri çocuğun tüm
gelişimlerini destekleme konusunda bilinçlendirmeyi
amaçlar. Program, ailelerin çocuğun eğitimine katılarak
kendini çocukların eğitimcisi olarak görmelerine ve
kendilerine güven duymalarına, olumlu benlik
geliştirmelerine katkı sağlamaktadır.

 1966-1967 yılları arasında başlayıp hâlen devam
eden bu program, 12 ay-3 yaş arasında çocuğu olan kırsal
kesimde yaşayan düşük gelirli annelere yönelik
uygulamalar gerçekleştirilmektedir. Programın amacı;
ailelerin erken çocukluk döneminde sağlanan uyarıcılarla
çocukların tüm gelişimlerini desteklemelerine, onları okul
yaşamına hazırlamalarına, çocuklarıyla ilgili olumlu tutum
geliştirmelerine, etkili iletişim yöntemleri ve yeni oyunlar
öğrenmelerine yardım etmektir. Haftada bir kez yapılan ev
ziyaretlerinde annelere birincil duyusal motor etkinlikler ve
uyarıcı alıştırmalar serisi sunulmaktadır. Etkinliklerin
uygulanması sırasında rol oynama ve model alma teknikleri
kullanılmaktadır. Ev merkezli etkinliklere iki yıl katılan
çocuklar, programdaki annelerden birinin gözetiminde
haftada iki kez iki saatlik grup öğrenme oturumlarına
katılmaktadırlar.