Böcekler hem taksonomik çeşitliliği ve hem de ekolojik fonksiyonları bakımından yeryüzündeki en kalabalık organizma grubudur

En basit ifadeyle böcek ekolojisi böceklerin birbirleriyle ve çevreleriyle olan ilişkilerini inceler ve iki temel amacı vardır

En basit ifadeyle böcek ekolojisi böceklerin birbirleriyle ve çevreleriyle olan ilişkilerini inceler ve iki temel amacı vardır.
• Bu ilişkileri anlamak ve modellemeler yapmak
• Çevresel değişikliklerin böcekler üstündeki etkilerini şiddetlendirerek veya azaltarak populasyonları yönetmek.

Böcekler ekolojik faktörlere gösterdikleri töleranslar nedeniyle de dünyanın hemen her türlü ekosisteminde bulunabilirler. Buzullardan derin okyanus sularına, tropikler, çöller, acı ve asidik sular ve hatta petrol kuyuları gibi her türlü ortama uyum sağlayabilmiş böceklere rastlamak mümkündür.

Bir böcek populasyonunu etkileyen çevresel faktörler sıcaklık, nem, ışık, rüzgar ve kimyasallar gibi fiziksel ve besin kaynakları, doğal düşmanlar, aynı türün diğer bireyleri ve aynı alan ve besin kaynaklarını paylaştığı diğer organizmalar gibi biyolojik faktörler olabilir.

Ancak çevresel faktörlerin etkisiyle asla bu seviyelerde populasyonlar oluşturamazlar. Değişken iklim koşulları, çok sayıdaki doğal düşmanlar (parazitoit, predatör ve hastalıklar), besin, rekabet gibi çok sayıda faktör doğal ortamlarında populasyon seviyesini çoğunlukla dengede tutar.

Tüm bu faktörlere rağmen böcekler bulundukları ortamda çok yüksek populasyonlar oluştururlar. Örneğin bir chironomid ortalama 2.300-3.000 yumurta bırakır, larvaları su içindeki organik atıklar ve küçük mikroorganizmalarla beslenir.

Canlılar bulundukları ortamın çok değişken nitelikte olan canlı ve cansız faktörlerin doğrudan veya dolaylı etkisi altında yaşarlar. Bu etkiler organizmaların yaşamlarının en az bir döneminde doğrudan etkilidir. Organizmaları etkileyen bu faktörlerden her birine ekolojik faktör denir.

Organizmaları etkileyen bu faktörlerden her birine ekolojik faktör denir ve ana hatlarıyla canlı (besin, tür içi ve türler arası ilişkiler) ve cansız (iklime bağlı olan sıcaklık, nem, ışık, yağış, rüzgar vs., iklime bağlı olmayan su, tuzluluk, çeşitli mineraller, oksijen, pH, azot vs. ve edafik yangın, toprak, kirlik vs.) faktörler olarak gruplandırılırlar.

Ekolojik faktörlerin canlılar üstünde olan genel etkileri kısaca şöyle özetlenebilir:
• Uygun olmayan canlıları ortadan kaldırırlar veya zoocoğrafik dağılışlarını
düzenlerler.
• Gelişme, canlı kalma, üreme, göç gibi populasyon dinamikleri üstünde etkilerde
bulunurlar.
• Canlıların bulundukları şartlara adaptasyonlarının ortaya çıkmasını kolaylaştırırlar.
• Canlıların metabolizmalarında niteliksel veya niceliksel değişimler sağlarlar

Doğada canlılar bir canlıyı besin olarak kullanırken kendileri de en az bir ya da birkaç başka canlının besini olurlar. Canlıların birbirlerini tüketmeye göre sıralanmaları ile oluşan ve madde ve enerjinin bu sıra içerisinde bir canlıdan diğer canlıya aktarılması şeklinde oluşan döngüye besin zinciri denir.

Besin zincirinin ilk basamağını oluşturan fotosentez yapabilen ilk üreticiler bitkilerle beslenen ilk tüketiciler denen omurgalı ve omurgasızlar tarafından alınır.

Sonraki basamaklarda bulunan canlılar hem ilk üreticiler ve hem de ilk tüketicilerle beslenebilirken ayrıca kendi basamağındaki diğer canlılarla da beslenebilir. Ayrıştırıcılar ise her basamaktaki canlı organizmalar üstünde çalışır.

Böcekler bu besin zincirinde yüksek orandaki tür çeşitlilikleri (taksonomik çeşitlilik ve çok sayıda olmaları) ve beslenme çeşitlilikleri (bitkilerle beslenenler, diğer böcekler veya hayvanlarla beslenenler, hem bitki ve hem de diğer böcek ve hayvanlarla beslenenler, çürümüş organiklerle beslenenler vs) sebebiyle besin zincirinin çok önemli halkalarını oluştururlar.

Böceklerin doğada çok fazla sayıda populasyonlara ulaşabilmeleri çoğalma güçlerinin fazlalığı ve canlı kalma yeteneklerinin yüksek oluşu gibi iki temel nedene dayandırılmaktadır.

Böcekler yaşamları boyunca 10 ile birkaç milyon arasında değişen yumurta bırakırlar. Ancak çoğu bir veya iki yüz cıvarında yumurta bırakırken bir kaçı bin kadar yumurta bırakır.

Düşmanlarından korunmak için bazıları özel sokucu iğneleriyle düşmanlarını sokar , sert yapılı ağız parçalarıyla (Şekil 7.6) ısırır ya da özel salgılar çıkararak kaçırırlar. Örneğin balarıları, eşekarıları sokucu iğneleriyle kovanlarına yaklaşan veya onları rahatsız eden düşmanlarını sokarak uzaklaştırırlar. Karınca ve termit askerleri sert yapılı ağız parçalarıyla yuvalarına saldıran düşmanlarını ısırarak uzaklaştırırlar.

Teşhis edilenlerin dışında halen keşfedilmeyen tür sayısının bilinen türlerden bir kaç kat daha fazla sayıda olabileceği varsayılan böceklerin populasyon yoğunluklarının aşırı artmasını engelleyen sınırlayıcı etkenler vardır. Bu etkenlere Çevre direnci denir.

Bir böcek türüne ait populasyon büyüklüğü üreme gücü ve çevre direnci arasındaki dengeye bağlıdır.

Bir bölgenin kliması içiçe geçmiş pek çok faktörden meydana gelmiş bir kompleksten oluşur. Ortamın canlı varlıklar üstündeki klimatik etkisi ise türlerin vücut iriliğine bağlıdır. Örneğin herhangi bir ekosistemde böceklerle birlikte pek çok bitki ve hayvan türleri de bulunur.

Makroklima: Buna meteorolojik iklim veya insan iklimi de denir. Toprak yüzeyinden 1.5-2 m. yükseklikteki gözlem istasyonundan alınan iklim değerleridir.

Mikroklima: Bölgesel olarak görülen ve bitki örtüsüne göre değişebilen, çıplak arazide 1.5 m. yüksekliğe kadar olan iklimdir.

Mikromikroklima: Mikroklimadan daha küçük olan diğer bir iklim çeşidi olup böcek iklimi olarak da adlandırılır. Bu iklimin kalınlığı ancak birkaç mm kadardır. Böceklerin sığındığı toprağın veya ağaç gövdesindeki yarık ve çatlaklar da buna dahildir. Böcek ikliminin hüküm sürdüğü yerde rüzgarın ancak 1/10’u hissedilebilir

İklim, böceklerin endokrin sistemine, canlı kalma yeteneğine, gelişmesine, üreme gücüne ve davranışlarına etkide bulunur.

İklim etkeni içinde, ısı, nemlilik, yağışlar, ışık, rüzgar, basınç, yerçekimi ve radyasyon gibi etkenler sayılabilir.

Organizmalar sıcakkanlı (homotermal, holotermal) ve soğukkanlı (değişken sıcaklıklı, heterotermal, poikilotermal) canlılar olarak ikiye ayrılırlar. Böcekler soğukkanlılar içinde yer aldıklarından vücut sıcaklıkları çevresel şartların etkisinde çok kolay değişebilir.

Sıcaklık böceklerin metabolizmaları, hareketleri, morfolojileri, davranışları, biyolojik olayların hızı ve böceklerin üreme gücü (biotik potansiyel) üstünde türe bağlı olarak çeşitli şekillerde etkilerde bulunur.

Bir böceğin normal olarak aktivite gösterdiği sıcaklıklar arasına “Etkili sıcaklıklar bölgesi” denirken bunu en lat sınırına gelişme eşiği denir?

Bu faktörler içinde doğada saf veya bileşikler halinde bulunan ve tüm canlı hayatı etkileyen çeşitli faktörler bulunmaktadır. Bunlar; değişik formlarda su, tuzluluk, kalsiyum, mağnezyum tuzları, karbondioksit, oksijen, karbon, kükürt, pH, azot, fosfor ve silisyum gibi elementlerdir.

Canlı faktörler içinde besin ve beslenme faktörleriyle organizmaların türiçi ve türler arası ilişkileri türlerin yoğunluğunu etkileyen faktörlerdir. Bu faktörlerin etkilerini doğada karışık bir ağ sistemi şeklindedir ve birbirlerinden ayırmak oldukça zordur.

Canlı hayat için tek enerji kaynağı besindir. Böcekler için besin çeşidine göre ayrımları
aşağıdaki şekilde olmaktadır (Önder, 1982):
1. Bitkisel besinle beslenenler (Fitofag, herbivor) - Ceratitis capitata
2. Hayvansal besinle beslenenler (Zoofag, carnivor) - Rodolia cardinalis
3. Hem bitkisel, hem de hayvansal besinle beslenenler (Omnivor)
Böcekler besin çeşidi ne olursa olsun 3 grup altında toplayabilir (Önder, 1982):
1. Monofag böcekler: Yaşamını tek bir bitki veya hayvan türüyle sürdüren böceklere
denir. Örneğin Bactrocera oleae sadece zeytinle beslenen bir türdür.
Böyle türler ekonomik entomoloji açısından çok önemlidir. Zoofaglara örnek
olarak Rodolia cardinalis verilebilir.
2. Oligofag böcekler: Birbirine yakın bitki ve hayvan türleriyle beslenen böceklerdir.
Fitofaglardan Henosepilachna elaterii-Cucurbitaceae; Eurydema
spp., Crucifera; zoofaglardan Aphytis spp.-Diaspididae familyasına bağlı
türler üzerinde beslenirler.
3. Polifag türler: Her türlü bitki ve hayvan türleriyle beslenen böceklere denir.
Örneğin Quadripidiotus perniciosus 700, Spodoptera exigua 34 familyaya
bağlı 90’dan fazla bitki türü ile beslenir.

Bitkiler fitofag beslenen böceklerin besin kaynağı olmakla birlikte çürüdüklerinde ayrışıtırıcı böcekler için de hayatsal öneme sahiptirler. Bitki örtüsü bulunduğu yerde çok sayıda farklı mikromikro klimatik alanlar yaratır ve bu tür alanlar küçük bir alanda birbirinden farklı iklim istekleri olan çok sayıda böceğin yaşamasına olanak verir. Bitki boyu ve sıklığı gölgeleme, nemlilik, toprak suyu, mineralleri, ışığın farklı yoğunlukları gibi çok çeşitli özelliklerde koşullar sağlar.

2. Böceklerin ve diğer canlıların birbirleriyle olan karşılıklı etkileri
1. Etkisizlik (Neutralism)
İki türe ait populasyonu aynı biyotopta birbirlerine dolaylı yada doğrudan etkide
bulunmaksızın birbirlerinden bağımsız yaşar. Örneğin, aynı zeytin ağacında
yaşayan Zeytin Sineği (Bactrocera oleae) ile Zeytin Thripsi (Liothrips oleae) gibi
(Önder, 1982).
2. Çekişme (Competition)
Aynı biyotopta iki populasyon da birbirlerinin yiyeceğine, yaşama yerine ve
diğer gereksinimlerine düşmanca saldırır. Sonunda bu ilişkiden her ikisi de zarar
görür. Örneğin, aynı ambarda yaşayan Tribolium ve Oryzaephilus türleri devamlı
çekişme halindedir. Aynı türün bireyleri arasında türiçi, farklı türler arasında türlerarası
çekişme sözkonusudur (Önder, 1982).
3. Ortak yaşam (Mutualism)
İki populasyon arasında zorunlu ilgi var. Bir çok araştırıcı tarafından simbiyosis
olarak adlandırılır. Örneğin yaprakbiti karınca ilişkisi buna örnektir.
4. Birlikte yararlanma (Protocooperation)
Zorunlu olmadığı halde, yardımlaşmayla iki populasyon da aralarındaki ilgiden
yararlanır. Örneğin danaburnu (Gryllotalpa gryllotalpa) beslenirken kestiği
bir bitki parçası çürümeye yüz tutarken bundan çürükçül maddelerle beslenen
saprofag böcekler de yararlanır.
5. Tek yönlü yararlanma (Commensalism)
İki türe ait populasyon arasındaki ilgiden bir populasyon yararlanırken diğerinin
bundan etkilenmemesi durumudur. Örneğin yaprakbitlerinin çıkardığı tatlımsı
maddeden karıncaların beslenmesi ve bundan tek yönlü olarak yararlanması
sözkonusu iken diğeri bundan etkilenmez.
6. Tek yönlü zararlanma (Amensalizm)
İki populasyon arasında ilgi kurulduğunda bu türlerden biri etkilenmediği
halde, diğeri bu ilgiden olumsuz yönde etkilenir.
Örneğin aynı yaprak üzerinde yaşayan iri vücutlu bir tırtılın gezinirken bir
yaprak bitini ezip öldürmesi bu ilişkiye örnek olarak verilebilir.
7. Asalaklık (Parasitism) ve Avcılık (Predation)
Asalak ve avcının yaşamını sürdürebilmesi için konukçusu ile ilgi kurması zorunludur.
İlgi kurulduğunda asalak ve avcının populasyonunda bir artma, konukçu veya
avın populasyonunda bir azalma görülür. Yani aralarında negatif bir ilişki vardır.

Liebig tarafından 1840 yılında ortaya konan bu yasaya gore canlıların bir habitattaki gelişmesi, ortamda bulunan zorunlu maddelerin minimum miktarına göre değişir. Ortamda en az bulunan canlı madde sınırlayıcı madde olarak adlandırılır . Bu madde ortamda yoksa, canlılar bu maddelere çok benzeyen maddeleri alarak yaşamlarını sürdürürler.

Liebig kanuna ek olarak Shelford’un tolerans yasası bir organizmanın fiziksel faktörlerin en düşük ve en yüksek sınırlarına gösterdiği toleransı olarak tanımlanmaktadır. Organizma bu toleransı sayesinde yaşamını sürdürür. Bütün ekolojik faktörlerin en az, en çok ve normal (optimum) değerleri vardır . Normal değerin hemen altında veya biraz üzerinde olan değerlere pessimum denir. En az ve en çok değerler arasına “Vital Zone” adı verilir.