Sistematik risk, tüm finansal piyasaları ve bu piyasalarda işlem gören menkul değerlerin tümünü etkiler. Sistematik riskin kontrol edilmesi olanaksızdır. Sistematik risk kaynakları, faiz oranı riski, satın alma gücü (enflasyon) riski, piyasa riski olarak gruplandırılabilir. Tıpkı diğer işletmeler gibi bankalarda tüm bu sistematik risk kaynaklarının etkisi altındadır. Ekonomik, politik ve sosyal yaşamın yapısı ve değişkenliğinden kaynaklanır.

Yönetim hataları, grevler, teknolojik gelişmeler, yeni buluşlar, tüketici tercihlerindedeğişmeler gibi etmenler sistematik olmayan risk kaynaklarıdır. Daha sonra göreceğimiz gibi operasyonel risklerin büyük bir kısmını sistematik olmayan risk kaynakları oluşturur. Firmaya ve/veya firmanın faaliyette bulunduğu sektöre ait özelliklerin oluşturduğu risktir.

Bankaların en sık karşılaştıkları riskler; kredi riski, likidite riski, faiz oranı riski, kurriski, pazar riski ve operasyonel risktir.

Bankaların kredi riskini azaltmak için aldıkları başlıca önlemler şöyledir:

Kredi analizi - kredi değerliliğinin saptanması,

Güvence (teminat) alınması,

Riskin belirli gruplar üzerinde yoğunlaşmaması, bireysel ve sektörel dağılımı,

Kredi sözleşmesi,

Kredilerin izlenmesi.

Basit olarak bir bankanın nakit çıkışlarını zamanında ve eksiksiz olarak karşılayacak düzeyde nakit mevcuduna ve nakit yaratabilecek yeteneğe sahip olamaması durumu olarak tanımlanabilmektedir.

Operasyonel risk, banka içi kontrollerdeki aksamalar sonucu hata ve usulsüzlüklerin gözden kaçmasından, banka yönetimi ve personeli tarafından zamana ve koşula uygun hareket edilmemesinden, banka yönetimindeki hatalardan, bilgi teknolojisi, sistemdeki hata ve aksamalar ile deprem, yangın ve sel gibi felaketlerden kaynaklanabilecek kayıpları ya da zarara uğrama ihtimalini göstermektedir.

Pazar riskinin ölçülmesinde senaryo analizi ve Riske Maruz Değer (VaR) yöntemlerinden yararlanılabilir.

VaR, faiz oranı, enflasyon oranı, döviz kuru ve hisse senedi fiyatları gibi piyasa
risklerinin toplam etkisini tahmin etmektedir. Böylece önceden belirlenmiş bir
dönem ve güven aralığı için pazar faktörlerindeki değişime karşı duyarlı olan belirli
bir varlık ve yükümlülük için kullanılabildiği gibi portföy yatırımları için de
kullanılabilmektedir.

Temelde stres testleri 3 farklı şekilde gerçekleştirilir:
• Birinci tür stres testleri, geçmiş dönemlerde yaşanan ekonomik olayları
dikkate alarak oluşturulan senaryolardır. Bu tür testlerde geçmiş ekonomik
olayların kayıp ve kazançlar üzerindeki etkisi belirlenmeye çalışılır.
• İkinci tür stres testleri, önceden tanımlanmış veya uygulamada yararı tespit
edilmiş bazı değişkenlerin kullanılarak oluşturulan senaryolardır.
• Üçüncü tür stres testleri, mekanik araştırma testleridir. Belirli risk faktörlerinin
değişmesi durumunda, bu değişimin kâr/zarar oranı üzerindeki etkisinin
araştırılmasıdır.

Basel komitesi, 1988’de sadece uluslararası alanda faaliyette bulunan büyük bankalara yönelik olarak ilk sermaye yeterliliği uzlaşısını yayınlamıştır. Global finans
sektörü içinde yer alan birçok ülkenin uygulamaya koyduğu Basel I, bir bankanın
batması hâlinde, mevduat sahiplerinin karşılaşabilecekleri maliyetleri en aza
indirmek için asgari olarak tutulması gereken sermaye üzerinde odaklanmıştır.

Kredi ve piyasa riskinin yanısıra operasyonel riski de hesaba katan bu uzlaş,sermaye yeterliliği, banka risk yönetimi ve iç denetim sistemleri ile piyasa
disiplini ve denetimi üzerine odaklanmaktadır.

Bankacılıkta performans ölçümünde geleneksel olarak finansal oranlardan yararlanılmaktadır. En sık kullanılan göstergeler aktif kârlılığı, özsermaye kârlılığı
ve Net Faiz Marjı (NFM) gibi oranlardır. Öte yandan CAMELS analizi gibi bileşik
performans ölçütlerinden ve riske göre düzeltilmiş performans ölçütlerinden de
yararlanılmaktadır.

Özsermaye kârlılığı, bankaya özsermaye koyanların kârlılığını gösterirken,
aktif kârlılığı ise bankaya fon sunan tüm grupların kârlılığını göstermektedir.
Bankanın özsermaye kârlılığını belirleyen etkenler, bankanın net kâr marjı,
aktif devir hızı ve finansal kaldıraç oranıdır. Aktif Kârlılığı ise net kâr marjı ile aktif devir hızının bir fonksiyonu olmaktadır.

Faiz marjı, bir bankanın toplam faiz gelirleri ve giderleri arasındaki fark olarak
tanımlanmaktadır: Net faiz marjı ise, bankanın kazandığı faiz marjının toplam
getirili aktifler (krediler+menkul değerler cüzdanı+bankalar+bankalar arası para
piyasası işlemleri) tutarına bölünmesiyle hesaplanmaktadır. Bu oran, bankanın
getirili aktiflerinin kazandığı net birim faiz gelirini göstermektedir.

Bu faktörler, finansal serbestlik, piyasa yapısı, finansal yenilikler ve zorunlu karşılık oranlarıdır.

Gelir getiren aktiflerin getiri oranını yükseltmek.
Aktif yapısını faiz oranlarındaki değişiklikten yararlanılacak biçimde esnekleştirmek
ve bu esnekliği sürdürmek.
Değişik para birimlerinin farklı faiz oranlarından yararlanılarak, faiz arbitrajı
yapmak'tır.

Bankacılık performansı, çoğu zaman sadece kârlılık oranlarıyla, bazen yönetim
kalitesiyle, bazen sermaye yeterliliğiyle ve bazen de aktif kalitesiyle ölçülmektedir.
Bu kriterlerin her biri tek başına kullanıldığına banka performansına dar açıdan
bakılmaktadır. Oysa tüm bu kriterlerin bir arada olduğu bir performans değerlendirme yöntemine ihtiyaç vardır. İşte bu yöntem CAMELS yöntemidir. CAMELS, sermaye yapısı, aktif kalitesi, kazanç gücü, likidite gücü ve piyasa riski kriterlerini bir arada değerlendiren bir performans ölçüm yöntemidir.

Riske Göre Düzeltilmiş Performans Ölçütleri (Risk-Adjusted Performance
Measure-RAPM), risk-getiri ilişkisine göre bir bankanın optimal performansını
değerlendirmek için kullanılmaktadır. RAPM, belirli bir risk düzeyinde en yüksek
getiriyi elde etmeyi veya belirli bir getiri düzeyinde en az riske maruz kalmayı
hedeflemektedir. Daha önce kullanılan getiri oranlarında ne getiri ne de sermaye
riske göre düzeltilmiştir.

RORAC; riske göre düzeltilmiş sermayenin getirisi (Return on Risk Adjusted
Capital-RORAC) olarak tanımlanmaktadır. Bu getiri oranında sadece sermaye
riske göre düzeltilmektedir.
RAROC (Risk Adjusted Return on Capital-RAROC) ise riske göre düzeltilmiş
getirinin sermayeye oranlanmasıyla elde edilmektedir. Burada da sadece getiri
riske göre düzeltilmektedir.
RARORAC ise RORAC ile RAROC’un bileşimidir. Burada hem getiri hem de
sermaye riske göre ayarlanmaktadır.

RAROC, risk yönetimi amacıyla kullanıldığında, optimum sermayenin belirlenmesi
amacıyla, her bir faaliyet biriminin ne kadar sermayeye ihtiyaç duyduğu
üzerinde durulur.
Performans değerleme amacıyla kullanıldığında ise, her bir birimin riske göre
düzeltilmiş getirisi yani ekonomik katma değeri üzerinde durulur.