Basit sözcükler tek bir biçimbirimden, karmaşık sözcükler iki ya da daha fazla biçimbirimden oluşan sözcüklerdir

Sözcük yapımında edimsel gerekliliklerden biri olguların varlığı diğeri ise adlandırılabilirliğidir. Bu koşulların karşılanmasında tüm dillere özgü ortak eğilimler sözcük yapımına ilişkin evrensellerdir.

Yeniyapım, konuşucuların yeni ses dizileri bulup bunları yeni bir anlamla eşleştirme yoluyla yeni sözcükler yaratmalarını ifade eder.

Eklemeli türetme, basit sözcüklere türetim ekleri ilave edilerek karmaşık sözcükler oluşturma sürecidir. Türetim ekleriyle tabanları arasındaki anlamsal bağ türetim, biçimbilimsel bağ ise ekleme olarak adlandırılır. Bu süreçler önek, içek ve sonekler kullanılarak önekleme, içekleme ve sonekleme şeklinde gerçekleştirilir.

Türkçede addan ad, eylemden ad, addan eylem ve eylemden eylem yapan dört grup türetim eki vardır.

Taban-ek birleşmelerindeki belirleyicilerden bazıları, tabanın sesletim özellikleri, biçimi ve anlam içeriğidir.

İşleklik, bir ekin üretkenliğinin kısıtlı olmaması ve yeni türetimlere açık olması halidir.

Tıkama, olası türetimin durdurulması sürecidir. Eklemeli türetmenin ilginç bir boyutu, olası her sözcüğün gerçek dilde türetilmediğidir. Bu durum tıkama kuralının varlığıyla açıklanır. Bu kural, karmaşık bir sözcüğün üretimini dilde aynı anlamı karşılayan başka bir sözcüğün var olduğu durumlarda engeller. Örneğin, Türkçede kurallı oldukları halde çalıcı, yaşsız, hızsız gibi sözcükler türetilmez çünkü bu anlamları karşılayan hırsız, genç ve yavaş sözcükleri zaten kullanımdadır.

Türetim eklerinin ardışık sıralanması, türetimi sonlandırma işlevini yürüten bir kapatma eki devreye girene kadar devam edebilir. Kapatma ekleri yinelemeyi durdurduğundan, sınırsız türetme mümkün değildir.

Tanımı ister biçimbilimsel isterse de sözdizimsel olarak yapılsın, örneklerde değişimin yönünü belirleme sorunu vardır. Bunun için dört ölçüt öne sürülür. Bunlar; Tarihsel gelişim, Anlamsal Ölçüt, Çekim Ölçütü ve Kullanım Sıklığı’dır.

Diller eklemesiz türetme sürecinde tabanı büyütme ya da indirgeme yoluna giderek ikileme, gerioluşum ve kısaltma olarak adlandırılan ve üretkenlikleri dilden dile değişen biçimbilimsel yöntemler kullanmaktadırlar. Bu duruma eklemesiz türetme adı verilir.

Tabanın tamamı ya da bir bölümünün tekrarlanmasıyla kendini gösteren bir sözcük yapma sürecidir

Farklı dillerde değişik biçimleri ve işlevleri vardır. Adlarla ‘çokluk’, eylemlerle ‘yineleme’ veya ‘devamlılık’, niteleyicilerle de ‘pekiştirme (yeğinlik)’ anlamları oluşturmak için kullanılmaktadır.

Gerioluşum, tabanı türevden büyük olan sözcük yapma sürecidir.

Sözcük kısaltma süreçlerinden olan kırpma ve başlık kısaltma çok heceli sözcüklerin, ekonomi amacıyla teke indirgenmesi olarak tanımlanır. Bunlar yeni sözlükbirim türetmediklerinden girdi ve çıktıları aynı anlamsal ve ulamsal içeriğe sahiptir.

Bir başka kısaltma türü olarak karma sürecinin çıktıları olan sözcükler, genellikle iki sözcükten birincisinin ilk ve ikincisinin son parçalarının bir araya getirilmesiyle oluşturulurlar.

Bileştirme, bağımsız anlamları olan sözcükleri ortak bir anlama katkı sağlamak amacıyla bir araya getiren sözcük yapma sürecidir. Çıktıları bileşik sözcük adını alır.

Baş, bir bileşiğin hakkında bilgi verdiği ögedir. Başın sözcük türü bütünün sözcük türüyle uyumludur.

Bileşikler, yalnızca baş ögesinin dilbilgisel kimliği olan ve niteleyiciler ya da çekim ulamlarıyla ayrılamayan ve tek sözcük vurgusuyla sesletilen iki ya da daha fazla bağımsız biçimden oluşur.

İçmerkezli bileşikler baş ögesi içeren ve anlamları birleşimsel olan bileşiklerdir. Büyükanne gibi akciğer ve karaağaç bileşikleri de iç merkezlidir; çünkü anlamlarını ve sözlüksel ulamlarını belirleyen bir başları vardır. Büyükanne anneden, akciğer ciğerden, karaağaç ağaçtan söz eder. Bunların hepsi de birer ad olduğuna göre oluşturdukları bileşikler de addır.

Dışmerkezli bileşikler başın bir alt türünü göstermeyen bileşiklerdir ve anlamları geçirimsizdir. Anlamları ya da sözlüksel ulamları baş ögesine bağlı olarak belirlenemeyen bileşikler dışmerkezlidir. 

Geçirimli sözcükler, anlamları kendilerini oluşturan parçaların anlamlarıyla ilişkilendirilebilen sözcüklerdir. Geçirimsiz sözcüklerde ise böyle bir ilişkilendirme bulunamaz. İçmerkezli bileşikler başın bir alt türünü gösterirler ve anlamları birleşimseldir.

Diller arasında kopyalama biçiminde gerçekleşen alıntılama süreci, dilbilimde ödünçleme olarak adlandırılmaktadır. Kuralcı yaklaşımda katı eleştirilere maruz kalan bu durum, aslında bütün dillerin evrilirken içinden geçtiği doğal bir süreç olarak kabul edilir.

Diller arası sözcük alışverişi ödünçlemeli çeviri şeklinde de gerçekleşir. Bu durumda, sözcükleri kaynak dilden alıcı dile olduğu gibi aktarmak yerine anadilde birebir çevirisi yapılır: İngilizce natural gas › doğal gaz, dish antenna › çanak anten, information society › bilgi toplumu; Almanca das Kabel-fensehen › kablolu televizyon, Fernsteuerung › uzaktan kumanda, Satelliten-programm › uydu yayını