Ülkemizde genel olarak havacılık emniyeti ve havacılık güvenliği ifadelerinin, aralarında belirgin bir ayrım yapılmadan kullanıldığı görülmektedir. Ancak konu ile ilgili çalışmalar incelendiğinde bu iki ifade arasında belirgin farkların olduğu anlaşılmaktadır. İn-giliz dilinde emniyet ve güvenlik kavramları için sırasıyla “safety” ve “security” kelimeleri kullanılmaktadır. Burada dikkati çeken esas nokta; İngilizcede bu iki kelimenin anlamları arasındaki farkın, Türkçedeki karşılıkları olarak kullanılan emniyet ve güvenlik kelimeleri arasındaki farka nazaran çok daha belirgin olmasıdır.

Emniyet yönetim sistemi, kabul edilebilir veya tolere edilebilir emniyetin sağlanması amacıyla organizasyon tarafından yerine getirilen, emniyet yönetim faaliyetleri olarak tanımlanan sistematik ve kesin yaklaşım olarak tanımlanmıştır.

Sivil havacılık faaliyetlerinde yasa dışı girişim, sivil havacılık emniyetini tehlikeye sokan ve aşağıda çeşitli örnekleri verilen eylemlerdir:

• Kullanımdaki bir hava aracının tahrip edilmesi,

• Hava aracında veya havaalanında insanların rehin alınması,

• Havaalanındaki veya havacılık tesislerine ait yerlerdeki hava araçlarına zorla girilmesi,

• Suç amacıyla, silah veya tehlikeli bir araçla hava aracına veya havaalanına girmek,

• Hava aracının; ölüme, ciddi vücut yaralanmasına veya varlıkların ve/veya çevrenin ciddi hasar almasına neden olacak şekilde kullanılması,

• Havaalanında veya sivil havacılık tesislerine ait yerlerde, yolcuların, mürettebatın, yer personelinin ya da etraftaki diğer insanların; uçuştaki ya da yerdeki hava aracının emniyetini tehlikeye atacak şekilde yanlış bilgi kullanımı ile iletişim kurması.

Hava aracının operasyonu esnasında yaşanan bir olayın kaza (accident) olarak nitelendirilebilmesi için olayın; insanların hava aracına uçuş maksadı ile biniş ve iniş anı aralığında gerçekleşmesi ve bununla beraber aşağıdaki şartlardan en az birini taşıyor olması gerekir:

1. Hava aracının içinde olmak veya hava aracından kopan parçalar da dâhil olmak üzere hava aracının herhangi bir parçası ile doğrudan temas halinde olmak veya jet motoru hava akımına doğrudan maruz kalmak durumları sonucunda ölümcül şekilde yaralanmak,

2. Hava aracının; yapısal dayanımını, performansını veya uçuş karakteristiklerini olumsuz etkileyecek şekilde ve aynı zamanda büyük onarım veya bileşen değişimini gerektirecek şekilde hasarlanması veya yapısal kusurlara maruz kalması,

3. Hava aracının kaybolması veya tamamen ulaşılamaz hale gelmesi.

Kayıp hava aracı, hava aracının bulunması için yapılan resmi araştırmaların sonlandırılmasına rağmen hava aracının enkazının yerinin tespit edilemediği durumdur.

Görerek Meteorolojik Şartlar (VMC); görüş mesafesi, bulutlara olan mesafe, tavanın öngörülen minimaya eşit olması ya da daha iyi olmasıdır. VMC bu meteorolojik koşulların sağlanmasının kısaltılmasıdır.

Araziye yakın kontrollü uçuş kazaları, hava aracının motor gücü kaybı veya kontrol kaybı olmaksızın yere doğru yaklaşırken   engellere, nesnelere veya doğrudan zemine çarpması ile sonuçlanan kazalardır. Bu tür kazalarda genellikle pilotlar, kazaya neden olan etkeni ya hiç farkedememekte ya da farkettikleri andan itibaren kaçış manevrasına başlasalar dahi manevrayı tamamlayabilecekleri yeterli süreye sahip olamamaktadırlar.

Araziye yakın sınırlı kontrollü uçuşta meydana gelen kazalar; hava aracının sınırlı şekilde kontrol edilebildiği durumlarda ve/veya herhangi bir nedenle performans kaybı yaşandığı durumlarda aracın irtifasını muhafaza edemeyerek yerdeki engellere, nesnelere veya yer yüzeyine doğrudan çarpması ile neticelenen kazalar olarak tanımlanmaktadır. Bu tür kazalarda pilotlar hava aracını emniyetli şekilde indirilebilmek için ihtiyaç duyulan irtifayı çeşitli nedenlerden dolayı muhafaza edememektedir. Bu nedenlerden en yaygın olanı motor gücünün tamamen veya kısmen kaybedilmesi durumudur.

Stall; hava aracının ağırlığını dengeleyen taşıma kuvvetinin azalarak, aracın havada tutunamaz hale gelmesidir.

Bu tür uçuşlarda meydana gelen kazalara genellikle zirai ilaçlama, yangınla mücadele, keşif-gözlem, hava akrobasi ve gösterisi amaçlı uçuşlardaki manevralar esnasında rastlanmaktadır. Literatürde genel havacılık ile ilgili bu kategoride yer alan kazalar ile ilgili örnek kayıtlar bulunmaktadır. Bu örnek kayıtlarla ilgili genel durum ve kaza nedenleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Helikopter kuyruk rotorunun etkinliğini yitirmesi,

• Helikopter ana rotorunda güç kaybına bağlı olarak dönü hızının (RPM’nin) azalması, • Pilotun uçuş bilgileri ile ilgili kafa karışıklığı ve endişe gibi nedenlerle uçağın kontrolünü kaybetmesi,

• Yaklaşan vadi yüzeyinden uzaklaşmak üzere ani tırmanma hareketi esnasında meydana gelen türbülans ve rüzgar değişkenliği nedeniyle kontrol kaybının yaşanması,

• • Hava gösterisinde alçak geçişten hemen sonra gerçekleşen ani tırmanma hareketi sonucu kontrol kaybı.

Literatürde genel havacılık ile ilgili UFIT uçuşunun normal operasyonu esnasında mey- dana gelen kazalar ile ilgili örnek kayıtlar bulunmaktadır. Bu örnek kayıtlarla ilgili genel durum ve kaza nedenleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Motor gücünün kısmen veya tamamen kaybedilmesi sonucu hava aracının kontrolünün yitirilmesi,
• Görerek uçuş kurallarına (VFR) göre hareket eden pilotun referans olarak kullan- dığı doğal yatay hattı kaybetmesi,
• Türbülanslı ortam ve buzlanma durumunun sebep olduğu kazalar,

• Pilotun herhangi bir nedenle uçuş ile ilgili gerekli müdahaleleri yapamaması, doğru karar verme becerisini yitirmesi,
• Akrobasi hareketleri yapan gösteri uçaklarının yaşadığı âni kontrol kaybı,
• Hava aracının yapısal problemlerle karşılaşması veya sistem arızaları.

Rotorcraft, ihtiyaç duyduğu taşıma kuvvetinin tamamını veya bir kısmını döner bir kanat sisteminden elde eden havadan ağır hava aracı türlerine verilen genel isimdir.

FAA’in Haziran 2014 tarihli verilerine göre genel havacılıkta ölümcül kazalara en çok neden olan on adet faktör, ortaya çıkma sıklığına göre aşağıda sıralanmıştır:

1) Uçuş esnasında hava aracının kontrolünün 166,

2) CFIT operasyonları,

3) Güç sistemli hava aracında sistem bileşen hataları,
4) Düşük irtifa operasyonları,

5)  Bilinmeyen ya da saptanamayan unsurlar,

6)  Diğer unsurlar,

7)  Yakıt ile ilgili nedenler,

8)  Güç sistemi olmayan hava aracında sistem bileşen hataları,

9)  Hava araçlarının havada birbirleri ile çarpışması,

10)  Âni rüzgâr değişimleri (windshear) ve fırtına.

Ani rüzgâr değişimi (windshear), hava aracının uçuş yaptığı ortam içerisinde çok kısa aralıklı mesafelerde bile, rüzgârın hem şiddetinde hem de yönünde büyük değişikliklerin olması durumudur. Bu durum özellikle kalkış ve inişlerde hava aracını etkileyerek kazalara sebep olabilmektedir.

Pilotaj faktörü; muhakeme, hava aracını kullanma tekniği, dikkatsizlik, bilgisizlik, disiplinsizlik ve sağlık gibi unsurlardan oluşur:

• Muhakeme faktörü; mevcut durum ve şartlara uygun olmayan ve pilot tarafından verilen yanlış kararlarla ilgilidir. Hava aracını kullanma tekniği faktörü; hava aracının kumanda ve sistemlerinin kullanılmasında yeteneksizlik ve çeşitli göstergelerin yanlış kıymetlendirilmesi gibi kullanma tekniği noktasından ileri gelen kazalarda neden olarak ortaya çıkar.
• Dikkatsizlik faktörü; pilotların herhangi bir sebepten ötürü odaklanamama ve konsantrasyon sağlayamaması gibi problemleri içerir.
• Bilgisizlik faktörü; hava aracı ile ilgili teknik bilgi eksikliği ile hava aracına ait karakleristiklerdeki bilgi veya uçuş görevinin yapılışına ait bilgilerdeki eksikliklerden ileri gelen problemlerdir.
• Disiplinsizlik faktörü; kanun, yönetmelik, yönerge ve emir esaslarını tam olarak uygulamama ve aykırı davranışlar sonucunda ortaya çıkan muhtemel sorunları içerir.
• Sağlık faktörü ise; vücut yapısı, ruhi bozukluluklar ve disoryantasyon gibi tıbbi durumları içeren bir konudur.

Yabancı madde hasarı, normalde hava aracı veya hava aracının alt sistemleri ile alakası olmayan bir kitlenin, nesnenin veya hava aracı donanımından kopan bir parçanın, hava aracında oluşturması muhtemel fiziksel hasarlar için kullanılan bir ifadedir.

2002-2012 yılları arasında ABD’de gerçekleşen genel havacılık kazaları, hava aracında kullanılan motor tiplerine göre incelendiğinde en yüksek kaza oranına, planör ve havadan hafif hava araçlarının sahip olduğu görülmektedir. Bilindiği üzere; bu tipteki hava araçlarında güç grubu kullanılmamaktadır. Güç grubunun olmaması, rüzgâr hızı ve hava basıncı gibi çevre şartlarındaki âni değişimlere karşı hava aracının kontrolünü zorlaştırmaktadır.

Ülkemizde sivil havacılık kazalarını ve olaylarını Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı tarafından verilen yetki kapsamında soruşturmak ve sonuçlarına göre gerekli tedbirleri almak, 18 Kasım 2005 tarihinde yayınlanan 5431 sayılı “Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun’da” sınırları belirtildiği üzere Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’nün görevidir.

Ölümcül kaza, en az bir insanın ölümüyle sonuçlanan hava aracı kazası türüdür.

Aletli Uçuş Kuralları (IFR), hava aracının çeşitli gösterge ve seyrüsefer araçları sayesinde bu araçlara bağlı kalarak, görerek meteorolojik şartlarda belirtilen minimum parametrelerin altındaki değerlerde uçurulması için takip edilen kurallar bütünüdür.