İşletmeler çevreden kendi faaliyetleri için gerekli olan girdileri alır ve bu faaliyetler sonucunda çevreye çeşitli çıktılar sunarlar. Daha açık bir şekilde ifade etmek gerekirse işletmeyle çevre arasında önemli bir girdi-çıktı ilişkisi vardır. İşletmeler faaliyetlerini sürdürebilmek için gerekli olan çeşitli kaynakları çevrelerinden sağlamakta, bu kaynakları kendi bünyelerinde belli süreçlere tabi tutmakta ve bu süreçler neticesinde yine çevreye çeşitli ürünler sunmaktadırlar. Faaliyet alanı ne olursa olsun, her işletme söz konusu faaliyetlerini çevreden elde ettiği girdiler sayesinde gerçekleştirmekte ve elde ettiği çıktıları da yine aynı çevreye sunarak devamlılık, kâr elde etme ve sosyal sorumluluk gibi çeşitli işletmecilik amaçlarını yerine getirebilmektedir. Çevre işletmeye çeşitli fırsatlar sunarken bazı tehditleri de bünyesinde barındırmaktadır.

Sistem; çevreyle ve birbirleriyle ilişkili çeşitli parçalardan veya bir başka deyişle alt sistemlerden oluşan bir bütün olarak tanımlanabilir.

Alt sistem, sistemin kendi içersinde bütünlük arz eden alt bileşenleridir. Çevreyle etkileşimi sırasında sistem, çevreden çeşitli girdiler almakta, bu girdileri belli bir süreç çerçevesinde işlemekte ve bu sürecin sonucu olarak meydana gelen çıktıları yine çevreye sunmaktadır. Bu döngüsel süreç kapsamında, sistem çevreden aldığı geribildirimler ışığında kendisini değiştirmekte veya yeniden düzenlemekte ve bu şekilde uyum yeteneğini arttırmaya çalışmaktadır.

İşletmeler çevreyle olan etkileşimlerini sistem yaklaşımına oldukça benzer bir girdi-çıktı süreci çerçevesinde gerçekleştirmektedirler. Bu bakımdan işletmeleri birer açık sistem olarak değerlendirmek önemli bir gerekliliktir. Çevresiyle insan, bilgi, hammadde, enerji alışverişi olmayan sistemler kapalı sistemlerdir. Fakat kapalı yapıda bir sistem, işletmeler için kesinlikle söz konusu olamaz. Özetlemek gerekirse her işletme çevreyle sürekli etkileşim içinde olan açık birer sistemdir.

Bütünün kendisini oluşturan parçaların tek başlarına yaratabilecekleri değerlerin toplamından daha fazla bir değer yaratması durumudur. İşletme çevresinde yer alan çeşitli alt sistemler uyumlu ve etkileşimli bir şekilde çalıştıkları zaman, sistem daha büyük bir çıktı potansiyeline sahip olacaktır. İşletmelerin bünyesinde çeşitli alt sistemler, belli bir uyum içerisinde bir araya getirilmekte ve işletmenin devamlılığının sağlanabilmesi adına her bir alt sistemin bireysel toplamından daha büyük bir ortak değer yaratılmaktadır.

Doğadaki tüm sistemlerin yok olmaya mahkûm oldukları şeklinde açıklanabilecek bir kavramdır. Sistemler entropi olgusuna karşı, bünyelerinde gereğinden daha fazla enerji üretmeye çabalamaktadırlar. Sistemlerin bu eğilimi negatif entropi olarak adlandırılmaktadır. Bir sistem olarak işletmeler, işletmecilik süreçleri sonucunda “artı değer” yaratarak, entropiyi yenmeye gayret etmelidirler. Aksi takdirde işletmenin faaliyetlerini sürdürmesi zorlaşacak ve işletme, yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalacaktır.

Sistem yaklaşımına göre, belli sonuçlara ulaşmak için izlenebilecek yollar oldukça çeşitlidir. Farklı noktalardan başlayarak veya farklı yolları kullanarak da aynı sonuçlar elde edilebilir. Bu bağlamda işletmeciler tek bir doğruya takılıp kalmamalıdırlar. Çeşitli yenilik arayışlarına imkân sağlayan, motive edici bir işletme ortamı yaratmalı ve işletme çevresini olası yenilikçi yolları bulabilmek adına dikkatli bir şekilde izlemelidirler.

İşletmenin iç çevresi işletme sınırları içinde, işletmenin vizyonunu, misyonunu, temel yeteneğini, örgüt yapısını ve kültürünü içinde barındıran bir çeşit alt sistemler bütünüdür.

Dış çevre işletmenin sınırları dışında yer alan ve işletmeyi doğrudan veya dolaylı olarak etkileyebilen çeşitli bileşenleri içeren bir çeşit üst sistemdir.

İşletme çevresinin en dış katmanı işletmenin genel çevresi veya kısaca genel çevre olarak nitelendirilmektedir. İşletmenin genel çevresi işletme faaliyetleri üzerinde dolaylı bir etkiye sahiptir. Genel çevrenin işletme faaliyetleri üzerindeki etkisi daha uzun bir zaman diliminde kendisini göstermektedir, bu nedenle genel çevrenin işletmelerin günlük faaliyetleri üzerindeki etkisini saptamak oldukça güçtür.

İşletmenin genel çevresi temel olarak beş bileşenden oluşmaktadır. Bu bileşenler siyasal-yasal çevre, ekonomik çevre, sosyokültürel çevre, teknolojik çevre ve doğal çevre olarak isimlendirilmektedir.

İşletmenin genel çevresinde yer alan tüm bileşenleri, daha geniş kapsamlı olarak etkileme potansiyeline sahip olan bir diğer genel çevre bileşeni de işletmenin küresel çevresidir. Küresel çevre tüm diğer genel çevre ve sektörel çevre bileşenleriyle etkileşim hâlindedir. Bu özelliğinden dolayı küresel çevrenin, işletmeyi ve işletme çevresini saran bir üst sistem olarak algılanmasının daha doğru olacağı düşünülmektedir.

Siyasal-yasal çevre genel olarak siyasal sistem, yasal ve siyasal kurumlar, yasalar ve diğer çeşitli düzenlemeleri de içine alan bir yapı olarak tanımlanabilir. Siyasal-yasal çevre işletme faaliyetlerini düzenleyen yasaların kaynağıdır. Siyasal-yasal çevre bir bakıma siyasal çevre ve yasal çevrenin birleşim kümesidir.

Devlet, yasal düzenlemeler yapabilme gücünün yanında, bilgiye erişimin sağlanması ve paylaşılması gibi işlevler de üstlenmiştir. Bu işlevler rekabetin sağlıklı bir şekilde sürdürülmesi açısından oldukça önemlidir. Devlet yaptığı vergi düzenlemeleriyle işletmecilik faaliyetlerini doğrudan etkileyebilmektedir. Devletin işletmeler üzerindeki bir diğer önemli etkisi de sahip olduğu satın alma gücüdür. Devlet, işletmelerin çeşitli ürünleri için doğrudan veya dolaylı alım yapan önemli bir müşteri niteliğindedir. Devlet, ücret ve istihdam, fiyat kontrolleri, bölgesel veya işlevsel teşvik rejimleri, işletmelerin kuruluş yerlerinin belirlenmesi, iş sağlığı ve güvenliği, çevrenin ve halk sağlığının korunması gibi birçok farklı alanda hukuki düzenlemeler yaparak işletme faaliyetlerini etkileyebilmektedir. Tüm yasal düzenlemeler işletmeler üzerinde belli düzeylerde yaptırım gücüne sahiptir fakat Ticaret Hukuku, Borçlar Hukuku, Eşya Hukuku, İcra ve İşas Hukuku, Vergi Hukuku ve İş Hukuku gibi alanlarda yapılan yasal düzenlemelerin, diğer hukuk alanlarında yapılan düzenlemelere göre, işletmecilik uygulamalarına daha doğrudan bir etkisi olduğu belirtilebilir.

İşletmelerin var olan kıt kaynakları kullanarak, sonsuz insan ihtiyaçlarını karşılayabilmek için üretim yaptıkları ortam, işletmenin ekonomik çevresidir.

Ekonomik çevrenin işletmeler üzerindeki etkileri, üç temel noktada özetlenebilir. Bu noktalar: Ekonominin güncel durumu, ekonominin konjonktürel yapısı ve ekonomide yaşanan yapısal değişimlerdir.

İşletmelerin, analiz etmekte en çok zorlandıkları konu; ekonomik çevrede yaşanan değişimlerin uzun dönemli yapısal değişimler mi, yoksa geçici değişimler mi olduğudur. Yapısal değişimler, ekonomiyi derinden etkileyen dönüşümler olarak tanımlanabilir.

Sosyal boyut toplumdaki sınıfsal çatışmaları ve yapıyı, demografik özellikleri, yaşam tarzlarını, toplumsal hareketliliği, toplumsal eylem potansiyelini ve eğitim, din, meslekler gibi daha geleneksel toplumsal kurumları içermektedir.

Sosyokültürel çevrenin sosyal boyutu bağlamında özellikle üzerinde durulması gereken konulardan birisi toplumun demografik özellikleridir. Demografik özellikler, gelir durumu, eğitim seviyesi, nüfusun coğrafi dağılımı, nüfus yoğunluğu, nüfusun kadın-erkek oranı, nüfusun etnik yapısı ve ortalama yaş gibi, toplumda yaşayan bireyleri tanımlayan çeşitli özellikler şeklinde düşünülebilir. Demografik özelliklerin, işletmelerin hem girdi potansiyelleri hem de çıktıları üzerinde yoğun bir etkisi vardır.

Antropolojik açıdan kültür insanların doğaya ekledikleri dil, gelenek görenek, tarih, sanat, yaşam tarzı ve dinsel inançlar gibi maddi ve manevi varlıkların toplamı olarak tanımlanabilir. Kültür bireylerin bakış açılarını şekillendirmekte ve onların içinde bulundukları dünyayı anlamlandırma çabalarına yol göstermektedir. Kültür, belli davranışların yapılmasını engellerken, belli davranışları olumlamakta, bir başka deyişle normlaştırmaktadır.

Normlar toplumda yerleşmiş tavır, değer ve davranış kalıpları olarak tanımlanabilir. Normlar bireylerin karar verme süreçlerinde oldukça etkili olmaktadır. Çalışma saatleri, işyerinde tercih edilen giyim tarzı ve profesyonel yaşamda uygun bulunan tavır ve davranışlar iş yaşamına ilişkin toplumsal normlardan bazılarıdır.

Birçok toplumsal değer, bireylere gelişme çağlarında aileleri tarafından aktarılmakta ve bireylerin kişiliklerinin ayrılmaz bir parçasını oluşturmaktadır. Bireylerin sahip oldukları bazı değerlerin değişimi zor hatta mümkün değildir. Bu tür değerler temel değerler olarak adlandırılmaktadır. Fakat her toplumsal değer, temel değer değildir. Temel değer olmayan ve göreceli olarak daha kolay değiştirilebilen değerler ise ikincil değerler olarak anılmaktadır.

Teknoloji, genel olarak girdileri çıktılara dönüştürmek için gerekli olan uzmanlık, bilgi, araç ve yetenek şeklinde tanımlanabilir.

Bu yenilikler, ürüne ilişkin teknolojik yenilikler ve sürece ilişkin teknolojik yenilikler şeklinde sınıflandırılmaktadır. Var olan bir ürüne yeni bir özellik eklenmesi veya yepyeni bir ürün ortaya konması, ürüne ilişkin teknolojik yenilik olarak tanımlanmaktadır. Sürece ilişkin teknolojik yenilikler ise ürünlerin üretim aşamasındaki yenilikleri veya işletmenin genel yönetsel süreçlerindeki yenilikleri ifade etmektedir.

İşletmelerin girdi olarak kullandığı doğal kaynaklar ile iklimsel, coğrafi ve jeolojik etkenler işletmelerin doğal çevresini oluşturmaktadır.

İşletmelerin siyasal-yasal, ekonomik, sosyokültürel, teknolojik ve doğal çevre faktörlerini etkileme potansiyeli olan ve dolayısıyla tüm çevresini bir anlamda kapsayabilen genel çevre bileşeni küresel çevre olarak adlandırılmaktadır.

Küreselleşme, ekonomik, siyasal-yasal, sosyokültürel, teknolojik ve doğal çevre faktörlerinin uluslararası etkileşimi sayesinde, ülkeler arasında var olan sınırların yok olma eğilimine girmesi şeklinde tanımlanabilir.

Birleşmiş Milletler, Dünya Ticaret Örgütü, Kuzey Atlantik Paktı Örgütü (NATO), Uluslararası Para Fonu, Uluslararası Kızılay ve Kızılhaç örgütleri, sayıları giderek artan uluslararası kâr amacı gütmeyen kuruluşlar, çokuluslu işletmeler ve uluslararası danışmanlık firmaları, küreselleşme eğilimini hızlandıran en önemli aktörler arasında sayılabilir.

İşletmenin sektörel çevresi, işletme dış çevresinin bir alt sistemidir ve işletme genel çevresiyle işletme iç çevresi arasında bir konumda yer almaktadır. İşletmenin sektörel çevresi, görev çevresi olarak da anılmaktadır. Sektör; benzer ürünler üreten, bu üretim için benzer girdiler kullanan, benzer stratejik iş birliklerinin içinde yer almaya çalışan, benzer yasal düzenlemelere uymakla yükümlü olan ve benzer nitelikte çalışanları bünyesine katmak için çabalayan işletmelerden oluşmaktadır.

İşletmelerin sektörel çevresinin temel olarak beş bileşenden oluştuğu belirtilebilir. Bu bileşenler;

• Rakipler ve rekabet,
• Müşteriler,
• Tedarikçiler ve stratejik ortaklıklar,
• Yasal düzenleyiciler ve çıkar grupları
• İşgücü piyasası şeklinde sıralanabilir.

• Sektörde iş yapmak için gerekli işletme hacminin oldukça büyük olması,
• Sektörde iş yapmak için gereken sermaye birikiminin oldukça fazla olması,
• Sektörde yer alan işletmelerin ürünlerinin oldukça farklılaşmış, yenilikçi ürünler olması,
• Değişim maliyetlerinin yüksekliği,
• Dağıtım kanallarına erişiminin kısıtlı olması ve
• Sektöre girişte çeşitli yasal engellerin bulunması gibi etkenler yer almaktadır.

İkâme ürünler işletmenin sunduğu ürünlerin yerini alabilecek, işletmenin sunduğu ürüne benzemeyen mal veya hizmetler olarak tanımlanmaktadır. İkâme ürün kavramı, rakip işletmelerin ürettiği benzer ürünler şeklinde algılanmamalıdır. Örneğin akşam yemeği alışverişi için “X” marketi yerine, “Y” marketine gitmek arasında seçim yapmak şeklinde değil de markete gitmek yerine akşam yemeği için bir lokantaya gitmek ikâme edici ürün kavramına örnek olarak verilebilir.

Kendi bireysel ihtiyaçları için işletmelerin çeşitli çıktılarını talep eden müşteriler, bireysel müşteri olarak nitelendirilmektedir.

İşletmelerin ürünlerini yeniden satmak veya kendi üretim süreçlerinde kullanmak için talep eden müşteriler, endüstriyel müşteri olarak adlandırılmaktadır.

Genişletilmiş ürün kavramı, satın alınan herhangi bir ürünün somut faydasına eşlik eden satış sonrası hizmetler, garanti koşulları, ödeme kolaylıkları ve ürün imajı gibi etkenleri kapsayan daha bütünleşik bir yapıyı ifade etmektedir.

Tedarikçiler işletmelerin üretim süreçlerinde ihtiyaç duyacağı girdileri sağlayan kişi veya kuruluşlar şeklinde tanımlanmaktadır. Tedarikçiler tarafından işletmelere sağlanan girdiler oldukça çeşitlidir. Bu girdiler hammadde ve malzeme gibi daha somut girdileri içerebileceği gibi deneyim veya bilgi gibi daha soyut girdileri de içerebilir.

• İşletmeler kendi yaptıkları işe yoğunlaşmış, uzmanlık alanlarının dışındaki işleri, bu alanda uzman, diğer işletmelere yaptırma eğilimine girmişlerdir.
• Müşteri ihtiyaçlarının karşılanmasında hızın önemimin giderek artması, işletmeleri tedarikçilerle yakın ilişkiler kurmaya ve piyasaya sürülmesi planlanan ürünlerin tasarım süreçlerinden itibaren bir arada çalışmaya itmiştir.
• İşletmelerin girdi sağlama konusunda süreklilik talepleri, işletmelerin az sayıda, güvenilir tedarikçiyle yakın ilişkiler kurmasına neden olmuştur.
• Küreselleşme, işletmelerin girdi sağlama alanlarını oldukça genişletmiş, en kaliteli girdiyi, en ucuza sağlayabilen tedarikçilerin bulunması önemli bir çaba hâline gelmiştir.

İşletmeler çeşitli ortak hedeflere etkin bir şekilde ulaşabilmek için bazı işletmelerle oldukça yakın iş ilişkileri kurmak durumundadırlar. İşletmelerin bu tür bir etkileşim içinde oldukları işletmeler, söz konusu işletmenin stratejik ortakları olarak adlandırılmaktadır. Stratejik ortaklıklarda işletmelerin ortaklığa katılım seviyeleri farklılık gösterebilir. Bu noktada bilinmesi gereken stratejik ortaklıklar sayesinde çeşitli işletmelerin bir araya gelerek, sektörel çevre bağlamında daha güçlü bir yapı oluşturma eğiliminde olduklarıdır.

• İşletmelerin daha basık bir yapıya bürünmesi, bir başka deyişle işletmelerdeki hiyerarşik seviyelerin azalması, işletmelerin daha fazla sayıda yarı-zamanlı, geçici veya sözleşmeli işgücü istihdam edebilmelerine olanak sağlamaktadır.
• İşletmelerde orta seviyedeki hiyerarşik kademelerin ortadan kalkması, çalı- şanların daha çok işlevi aynı anda yerine getirmesini ve daha büyük sorumlulukların altına girmesini gerekli kılmaktadır.
• Küreselleşme nedeniyle işgücü, eski homojen yapısını kaybetmiştir. İşgücünün çeşitliliğini etkili ve verimli bir şekilde yönetebilmek işletmeler için önemli bir sorun hâlini almıştır.

Düzenleyici kurumlar; devlet tarafından kamu yararını korumak amacıyla kurulmuş, belli uzmanlık alanlarında faaliyet gösteren, bu alanlardaki uygulama kalıplarını belirleyen veya çeşitli düzenlemeler yapan resmi kuruluşlardır. Düzenleyici kurumlar tarafından yapılan işletmecilik faaliyetlerine ilişkin düzenlemeler, işletmeler açısından bağlayıcı nitelik taşımaktadır.

Çıkar gruplarının işletmeleri sosyal sorumlu davranmaya iten türleri, baskı grupları olarak nitelendirilmektedir. Faaliyet amacını “çevreyi korumak ve barışa katkı sağlamak” şeklinde ifade eden Greenpeace Örgütü veya “doğal yaşam alanlarının ve türlerin korunmasını” amaçlayan Doğal Hayatı Koruma Vakfı (WWF-Türkiye), Türkiye’de faaliyet gösteren baskı gruplarına örnek olarak verilebilir.

Misyon kavramı, bir işletmenin var olma nedeni olarak tanımlanabilir. İşletmelerin misyonu, misyon ifadelerinde kendine yer bulmaktadır. Misyon ifadeleri, işletmeler için her türlü karar alma sürecinde etkili olan bir nirengi noktası olarak düşünülebilir. İşletme misyonu, işletmenin amacını ortaya koymalı, işletmenin kime, nasıl ve neden hizmet ettiğini açıklayabilmelidir.

Vizyon kavramı, işletmenin gelecekte kendini görmek istediği konumu tanımlamaktadır. Vizyon kavramı yapısında, doğal olarak, bir parça hayalci unsurlar bulundurabilir. Vizyon kavramı işletmeler için ulaşmaya çalıştıkça uzaklaşan ve işletmenin faaliyetlerine yön veren bir kutup yıldızı olarak betimlenebilir.

Bir işletmenin her konuda uzman olması beklenemez. İşletmelerin en iyi bildikleri ve yaptıkları işler onların temel yetenekleri olarak tanımlanmaktadır. Günümüzde işletmeler kendi temel yetenekleri üzerine odaklanmakta, temel yeteneklerinin dışındaki işleri ise o alanda uzman olan diğer işletmelerden sağlamaktadırlar.

Örgütleme kavramı, işletme kaynaklarının stratejik hedefler doğrultusunda işletme içinde yayılımının sağlanması şeklinde tanımlanabilir. Bir başka ifadeyle örgütleme, bir işletmede kimin, neyi, hangi yetkiyle gerçekleştireceğinin ortaya konması sürecidir.

Örgütleme sonunda kaynakların nasıl konumlandırıldığını, yapılacak görevlere ilişkin ne tür bir işbölümüne gidildiğini ve işletme içindeki birimlerin nasıl koordine edildiklerini gösteren bir yapı ortaya çıkmaktadır. Söz konusu bu yapı işletmecilikte örgüt yapısı olarak adlandırılmaktadır. Örgüt yapısı işletme içinde ast-üst ilişkilerini, izlenmesi gereken iletişim kanallarını ve işletme amaçlarının hiyerarşik düzenini ortaya koymaktadır.

Örgüt kültürü, işletmelerin beşeri boyutuyla ve toplum işletme etkileşimiyle yakından ilgili bir kavramdır. İşletme içinde paylaşılan değer, norm ve davranış kalıpları, o işletmenin kültürünü oluşturmaktadır. Örgüt kültürü ortak anlam, anlayış ve anlamlandırma çabalarıdır. İşletme içinde paylaşılan değer, norm ve davranış kalıpları o işletmenin kültürünü oluşturmaktadır.

Çevresel belirsizlik, işletmeleri yakından ilgilendiren çevresel faktörlerin sayısıyla, bu faktörlerin değişim hızının bir fonksiyonu olarak ifade edilebilmektedir.