Herhangi bir ticari nedene dayanmayan, kısa veya uzun dönemde ödenmesi düşünülen, borçlara, yabancı kaynaklar (borçlar) denilmektedir. Diğer bir deyişle işletmenin mali ve ticari borçları dışındaki tüm borçları diğer yabancı kaynaklar olarak ifade edilmektedir.

Diğer borçlar grubu, herhangi bir ticari nedene dayanmadan meydana gelmiş ve en çok bir yıl içinde veya bir yıldan daha fazla sürede ödenmesi düşünülen borçların kaydedildiği hesapları kapsamaktadır. Bu borç türü işletmenin çalışanları, ortakları ve diğer ilgili taraflarla olan ilişkilerinden doğan borçların düzenlediği bir bilanço grubudur.

İşletme, ortaklarına çeşitli sebeplerle borçlanabilir. Bunlar şöyle sıralanabilir;

• Ortaklara ödenecek temettüler (kâr payı)
• İşletmenin sermaye azaltımına gitmesi nedeniyle ortaklara ödenecek sermaye payları
• İşletmenin kısa vadeli finansman ihtiyacını karşılamak amacıyla ortaklardan borç alması
• Ortakların banka ve finans kurumlarından veya sermaye piyasalarından kendi adına sağladığı borçlar
• Ortakların sağladığı gayrinakdi teminatlar karşılığında üçüncü kişilerden yapılan borçlanmalar
• İşletmenin sona ermesi ve tasfiyesi nedeniyle ortaklara ödenecek paylar
• İşletmenin birleşme, bölünme veya tür değiştirme nedeniyle ortağın ayrılmasından kaynaklanan sermaye payları
• Ortağın ölümü, iflası gibi nedenlerle işletmeden ayrılması durumunda ortağa ödenecek tutarlar

Kurumlar Vergisi Kanunu’na göre, ortaklardan ve ortakların ilişkili olduğu kişilerden doğrudan veya dolaylı olarak alınan borçların ilgili mali yıl içinde herhangi bir tarihte öz sermayenin üç katını aşan kısmını örtülü sermaye olarak kabul etmektedir. Bir başka deyişle örtülü sermaye, borçlanmanın ortaklardan veya ortakla ilişkili k­işi­lerden yapılmış olması ve yapılan borçlanmanın öz sermayenin üç katını aşması durumlarında ortaya çıkar. Aynı zamanda KVK’nun 16. Maddesine göre, ortaklara borçlar hesabı sürekli olarak ve önemli tutarda alacak kalanı verir ve bu kalanın ­işletmenin öz sermayesine oranı, benzer kuruluşlara göre bariz bir fazlalık gösterirse bu borçlar örtülü sermaye sayılır.

Örtülü sermaye hesaplamasında aşağıdaki formülden yararlanılır:

Örtülü Sermaye = Toplam Ortaklara Borçlar - (Öz Sermaye × 3)

Örtülü sermaye katsayısı, örtülü sermayenin toplam ortaklara olan borç tutarına oranlanması ile bulunmaktadır. Formülize etmek gerekirse:

Örtülü Sermaye Katsayısı = Örtülü Sermaye ÷ Toplam Ortaklara Borçlar

Adi ortaklık gibi tüzel kişiliği olmayan işletmeler de dahil olmak üzere, ana ortaklık olarak bilinen başka bir işletme tarafından dolaylı bir şekilde kontrol edilen işletme bağlı ortaklık olarak adlandırılmaktadır. Ana ortaklığın bağlı ortaklıkları vasıtasıyla dolaylı olarak bir şirketteki oy haklarının yarıdan fazlasını kontrol etmesi durumunda kontrolün var olduğu kabul edilir.

İştirak, yatırımcı işletmenin, adi ortaklık gibi tüzel kişiliği olmayan işletmeler de dahil olmak üzere, iş ortaklığı veya bağlı ortaklık niteliğinde olmayan, ancak üzerinde önemli etkisi bulunduğu işletmelerdir. İştirakler, bir işletmenin önemli etkisi altında kalmayı; ana ortağın yarattığı piyasa koşullarından yararlanmak, yeni müşteri ve satıcılarla ilişkiler kurmak, yeni ürünlere ve teknolojik yeniliklere daha kolay sahip olmak, finansal güçlüklerle daha kolay başa çıkmak, yaratılmış markadan yararlanmak gibi nedenlerle kabullenirler. İştirak edilen ortaklıklarda, iştirak ilişkisinden bahsedebilmek için sermaye payı dikkate alınmaksızın sahip olunan oy hakkı veya yönetime katılma hakkının en az %20 en fazla %50 oranında bulunması gerekir.

Bir ­işletmenin, yatırım yaptığı işletmenin oy hakkının %20 ya da daha fazlasını elinde tutması durumunda söz konusu ­işletme üzerinde önemli etkiye sahip olduğu kabul edilir.

Zihinsel ve fiziksel yetenek ve becerilerini işletmenin kullanımına sunan insan gücü, işçilik olarak tanımlanmaktadır.

İşletme şu kalemleri işçisine ödemekle yükümlüdür:

• Faaliyetlerini sürdürmek amacıyla kullandığı işçisinin tahakkuk edipte henüz ödemediği ücret, maaş ve sosyal güvenlik yardımları
• Dönem sonundan itibaren on iki ay içinde ödenebilir olan ücretli yıllık izin ve ücretli hastalık izni, kâr paylaşımı ve ikramiyeler
• Sağlık yardımı, lojman, araç ve ücretsiz veya indirimli olarak verilen gıda yardımı ve diğer hizmetler gibi mevcut çalışanlara sağlanan parasal olmayan faydalar
• Görevlendirme nedeniyle verdiği avansı aşan kısımlar
• İşçinin işten ayrılması veya dönem sonunda kâra dayalı hisse bazlı temettüler

Gelir vergisi ile damga vergisi Vergi Dairesi’ne ödenmek üzere “360. Ödenecek Vergi Ve Fonlar” hesabında izlenirken, SGK sigorta kesintileri ile işsizlik sigortası kesintilerini ise SGK’na ödenmek üzere “361. Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri” hesabında takip edilmelidir. İşçinin brüt ücretten kesintileri yapıldıktan sonra kalan net ücreti ise “335.Personele Borçlar” hesabının alacağında takip edilmelidir.

Diğer çeşitli borçlar; işletmenin ortakları, ortakları ile ilişkili taraflar ve çalışanları dışında kalan diğer ilgili taraf ve kişiler ile temel faaliyet konusu dışındaki borçlarının izlendiği hesaptır. Bu hesap kapsamında izlenen finansal işlemler şunlardır:

• Maddi duran varlık ve diğer varlıkların alımına ilişkin kambiyo senedine bağlı ya da senetsiz borçlanmalar
• Maddi olmayan duran varlıkların alımına ilişkin kambiyo senedine bağlı ya da senetsiz borçlanmalar
• Kira borçları
• Araştırma ve geliştirme transferlerine ilişkin borçlar
• Lisans anlaşmaları kapsamında yapılan transferlere ilişkin borçlar
• Finansman anlaşmaları kapsamında yapılan transferlere ilişkin borçlar

Bir hizmetin görülmesi ya da varlığın tesliminden önce alıcı tarafından yapılan peşin ödemeler veya avanslar nedeniyle ortaya çıkan borçlardır. İşletmenin üçüncü kişilerle ticari faaliyetlerine ilişkin satışlarında alıcının vazgeçmesini önlemek amacıyla işletmenin bir satış şartı olarak talep ettiği bedeldir. Benzer şekilde alıcı da, satıcının sattığı varlığı sözleşilen şartlarda teslim etmesini garantilemek amacıyla aynı şartı talep edebilir. Şarta bağlı alınan parasal bedel işletme açısından kazanılmamış bir gelirdir. Alınan sipariş avansları bir para ödeme yükümlülüğünden ziyade, bir mal veya hizmet teslimi yükümlülüğünü göstermesi nedeniyle kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklar içinde ayrı bir grup olarak yer verilmektedir.

Ocak-Mart, Nisan-Haziran ve Temmuz-Eylül dönemlerini kapsayan üçer aylık dönemlere geçici vergi dönemi denilmektedir.

İş Kanunu’nun 14. maddesi çerçevesinde kıdem tazminatı; emeklilik ikramiyesi, çeşitli mevzuat veya sözleşme gereğince işçinin işletmeden ayrılması, kıdemine bağlı olarak işten ayrılması durumunda kıdem tazminatı olarak yapılacak ödemeler için ayrılan karşılıklardır.

Gider tahakkukları, cari dönemde doğmasına rağmen, alacaklısı tarafından ancak ­işin, olayın, işlemin veya hizmetin tamamlanması ile birlikte istenebileceği ve işletmenin ödemesini yapabileceği koşullu borçlardır.