Muhasebe ile ilgili işlemler belirli bir faaliyet yılı
veya muhasebe dönemi esas alınarak gerçekleştirilir.
Böylece, muhasebe işlemleri belirli bir tarihte başlar ve
belirli bir tarihte sona erer. İzleyen dönemde, aynı
muhasebe işlemleri tekrar eder. Bu dönemlerin her birine
hesap dönemi adı verilir.

Hesap dönemi genellikle takvim yılıdır ve 1
Ocak’ta başlayıp, 31 Aralık günü biter.

31 Aralık tarihi, hesap döneminin sonu ya da
dönem sonu olarak adlandırılır.

Muhasebe sürecinin temel aşamaları şöyle
sıralanabilir:
• Muhasebe döneminin başında yapılacak işlemler,
• Muhasebe dönemi süresince yapılacak işlemler,
• Muhasebe döneminin sonunda yapılacak
işlemler.

Muhasebe sürecinin genel geçici mizanın
hazırlanması işleminden sonraki aşamaları, dönem sonu
işlemleri olarak adlandırılmaktadır.

Muhasebe sürecinin ihtiyaca ve gerçeğe uygun
faydalı finansal bilgi üretebilmesinde dönem sonu
işlemleri önemlidir.

Envanter kavramı, bazen işletmenin sadece
varlıklarını, bazen mevcut, alacak ve borçlarını gösteren
listeleri, bazen de sadece stokların miktar ve değerlerini
ifade etmek için kullanılmaktadır.

TTK’nın 66. maddesi envanteri, “Her tacir, ticari
işletmesinin açılışında, taşınmazlarını, alacaklarını,
borçlarını, nakit parasının tutarını ve diğer varlıklarını
eksiksiz ve doğru bir şekilde gösteren ve varlıkları ile
borçlarının değerlerini teker teker belirten bir envanter
çıkarır.” şeklinde ele almaktadır.

VUK’un 186. maddesi ise envanteri, “Envanter
çıkarmak, bilanço günündeki mevcutları, alacakları ve
borçları saymak, ölçmek, tartmak ve değerlemek suretiyle
kesin bir şekilde müfredatlı olarak tespit etmektir.”
şeklinde tanımlanmıştır.

Yapılan sayım ve değerleme işlemlerinden
sağlanan bilgilere dayanarak, gerekli ayarlama ve
düzeltme kayıtlarının da yapılması envanter işlemleri
kapsamına girmektedir.

Dönem sonunda muhasebe süreci tarafından
kayıtlanan bilgilerin doğrudan raporlanması durumunda,
bu raporlar gerçeği yansıtmayabilir. Dönem içinde işletme
dışı ve işletme içi bazı faktörlere bağlı olarak gerçekleşen
olaylar, muhasebe kayıt sisteminin dışında
kalabilmektedir.
İşletmenin kâr veya zararını kesin olarak tespit edebilmek
ve varlık ile kaynak hesaplarında gerekli düzeltmeleri
yapabilmek için envanter işlemlerine ihtiyaç vardır.

Muhasebe kayıt sisteminin dışında kalan durumlar
şöyle sıralanabilir:
• İşletmenin dönen ve duran varlıklarında eksik ve
fazlalıklar ortaya çıkabilir. Bu eksikler fireden
kaynaklanabileceği gibi kayıp veya çalınma
sonucu da olabilir. Duran varlıklarda aşınma,
yıpranma ve değer düşüklükleri meydana
gelebilir, bunların tespit edilip kaydedilmesi
gerekir.
• Stok hareketlerini aralıklı envanter yöntemine
göre izleyen işletmelerde, stoklar gerçek durumu
göstermemekte ve satılan ticari malın maliyeti
takip edilememektedir. Dönem sonunda envanter
işlemleri sonucunda bu hesaplar doğru kalanı
verir hale getirilir.
• Alacakların ve borçların tahsil kabiliyetlerinde
değişme olabilir. Alacak ve borçların kayıtlı
değerleri ile dönem sonundaki peşin değerleri
birbirinden farklı olabilmektedir.
• Gelir ve giderler içinde döneme ait olmayıp,
gelecek dönemi ilgilendirenler olabilir.
• İşlem tarihinde duran varlık veya uzun vadeli
yabancı kaynak olarak kaydedilen varlık ve
yükümlülüklerden bazıları dönem sonu itibariyle
dönen varlık veya kısa vadeli yabancı kaynak
haline gelmiş olabilir.

Faaliyetleri sürekli olan işletmeler;
• Dönem başı envanteri ve
• Dönem sonu envanterine yer vermektedirler.

Envanter çeşitleri şöyle sıralanabilir:
• İşletmenin kuruluş aşamasında çıkarılan envanter
(kuruluş envanteri).
• Faaliyet dönemleri başlarında düzenlenen
envanter (dönem başı veya başlama envanteri).
• Faaliyet dönemlerinin sonunda düzenlenen
envanter (dönem sonu envanteri).
• İşletmenin başka bir işletmeye devri yapılırken
devir yapılmadan önce düzenlenen envanter
(devir envanteri).
• İşin terki, tasfiyesi ve iflas hallerinde tasfiyenin
ya da iflasın başlangıcında ve sonunda olmak
üzere iki defa düzenlenen envanterler (tasfiye
başlangıç, tasfiye sonu, iflas envanteri).

TTK’nın 66. maddesi ve VUK’un 185. maddesi,
envanterin ne zaman çıkarılacağını belirlemiştir. Bu
maddelere göre, işletmenin kuruluş tarihlerinde ve sonra
her hesap dönemi sonunda envanter çıkarması
gerekmektedir.

Dönem sonu işlemleri şöyle sıralanabilir:
• Dönem içindeki muhasebe kayıtlarına göre
dönem sonu itibariyle genel geçici mizanın
düzenlenmesi,
• Muhasebe dışı envanter işlemleri ile iktisadi
kıymetlerin gerçek durumunu tespiti amacıyla
dönem sonu envanterinin (muhasebe dışı
envanter) yapılması,
• Muhasebe dışı envanter işlemlerinin sonuçları ile
genel geçici mizandaki varlıklar ve kaynakların
tutarları karşılaştırılarak farkların bulunması,
bulunan bu farkların sebeplerine göre gerekli
olan muhasebe içi envanter işlemlerinin;
muhasebe kayıtları ile envanter verileri arasında
uyum sağlanması amacıyla, dönem sonu
muhasebe kayıtlarının yapılması,
• Uyum sağlama ve gelir/gider hesaplarının dönem
sonu kayıtları yapıldıktan sonraki hesap
kalanlarından hareketle, kesin mizanın
düzenlenmesi,
• Kesin mizandan hareketle dönem sonu finansal
tabloların düzenlenmesi,
• Son olarak kapanış kayıtlarının yapılması.

Muhasebe dışı envanterin aşamaları şöyle
sıralanabilir:
• Miktar olarak belirleme,
• Değer olarak belirleme.

Miktar olarak belirleme, işletmenin tüm varlık ve
kaynakları uygun bir şekilde sayılarak, ölçülerek veya
tartılarak miktarları belirlenmesidir.

Kasa, varlık kalemleri arasında sayımı her iş günü
yapılan bir kalem olduğu için yıl sonunda özel bir miktar
belirleme işlemine gerek yoktur. Sadece noksan ve
fazlalık açısından kontrol edilir.

Bankalardan hesap özeti alınarak her hesaptaki
mevduat miktarı belirlenir.

İşletmenin alacaklarının bilanço günündeki
miktarı belirlenir. Örneğin; varsa gecikmeden dolayı vade
farkı ya da indirimler hesaplanır, yeni tutarları üzerinden
mutabakat sağlanır. Ayrıca vadeli alacakların bilanço
gününden vadelerine kadar geçecek faizleri bulunarak
toplam reeskont miktarı hesaplanır.

Avanslar gözden geçirilerek bunlardan mahsubu
gerekenlerin mahsuplarının yapılıp yapılmadığı araştırılır
ve hesaplarda sadece avans niteliği taşıyanların kalması
sağlanır.

Dönem sonu işlemlerinin en ayrıntılı şekilde
yapıldığı kalemdir. İşletmedeki tüm stoklar sayılır, fiziki
nedenlerle bozulmuş, kırılmış, çatlamış vb. nedenlerle
sorunlu olan stoklar belirlenir ve sayım listelerine işaret
edilir.

İşletmedeki duran varlıklarda sayılarak,
hesaplarda karşılaştırılmak üzere listelere dökülür. Sayım
sırasında, kırılmış, bozulmuş veya hizmet dışı bırakılmış
olanlar belirlenir.

Cari hesap şeklinde çalışan kredilerin dönem sonu
tutarları ilgili kuruluştan hesap özeti alınarak belirlenir.
Avans şeklindeki kredilerde ise yılsonu itibariyle işlemiş
bulunan faizler hesaplanır.

İşletmenin borçlarının bilanço günündeki miktarı
belirlenir. Varsa faizleri hesaplanır ve alacaklılarla
mutabakat sağlanır.
Vadeli borçların ise, bilanço gününden vadeye kadar
geçecek günlere ilişkin faizleri hesaplanarak, toplam
reeskont miktarı belirlenir.

Gelir yazılan kalemler arasında bu dönemde
gerçekleşmemiş gelirler ile gider yazıldığı halde bu
dönemde gerçekleşmemiş giderler varsa, reeskont işlemi
yapılmak üzere miktarları hesaplanır.

İşlemiş ancak istenebilir duruma gelmediği için
alacaklara eklenememiş gelirler ile aynı durumdaki
giderler araştırılarak miktarları belirlenir.

Değer olarak belirleme işlemi, muhasebe dışı
envanterin sayımdan sonraki aşamasıdır. Değerleme,
işletmenin varlıklarının ve borçlarının ulusal para ile ifade
edilmesidir.

Değerleme ölçüleri konusundaki belirleyici yasal
düzenlemeler şöyle sıralanabilir:
• Türk Ticaret Kanunu (TTK),
• Vergi Usul Kanunu (VUK),
• Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği
(MSUGT),
• Sermaye Piyasası Kanunu (SPK),
• Türkiye Muhasebe ve Finansal Raporlama
Standartları (TMFRS).

Eğer genel geçici mizandaki tutarlar ile muhasebe
dışı envanter sonucu bulunan tutarlar arasında fark çıkarsa,
gerçek tutarlar muhasebe dışı envanter sonucunda bulunan
tutarlar olduğundan, hesaplar bu tutarları verecek şekilde
muhasebe kayıtları aracılığıyla ayarlanır ve düzeltilir. Bu
işlemlere muhasebe içi envanter işlemleri denir.

Mal hareketleri aralıklı envanter yöntemine göre
izleniyorsa, dönem sonunda sayım sonucuna bağlı olarak
satılan ticari malın maliyeti hesaplanır ve ticari mallar
hesabı sayım ve değerleme sonucunu verir hale getirilir.
Mal hareketleri devamlı envanter yöntemine göre
izleniyorsa, ticari mallar hesabının borç kalanı normal
koşullarda fire, çalınma vb. koşullar yoksa sayım ve
değerleme sonucuna denktir. Bunların dışında düşük
bedelle değerleme, kıymeti düşen stokları değerleme,
çalınan ve kaybolan malları değerleme, fireler, zarar gören
emtia ve alınan sigorta tazminatı, kur farkları vb.
konularda ilgili kayıtlar yapılır.

Duran varlıkların dönemsel olarak maliyetlere
yüklenecek kısımları amortisman yöntemleri yardımı ile
envanter işlemleri sırasında saptanır ve amortisman
tutarları amortisman kayıt yöntemlerine göre
muhasebeleştirilir.

İşletme kasasındaki kasa sayım noksanları veya
kasa sayım fazlaları muhasebeleştirilir. Bankalar ile ilgili
olarak, bankaların gönderdiği hesap özetleri ile muhasebe
kayıtları karşılaştırılır ve faizlerle ilgili kayıtlar yapılır.

Dönem sonunda gerek senetli gerek senetsiz
alacaklardan, normal yollarla tahsili olanaksız duruma
gelenler;
• Değersiz ve
• Şüpheli alacaklar şeklinde iki grupta toplanır.
Her iki duruma özgü ayarlama ve düzeltme kayıtları
yapılır.

Verilen ve alınan avanslar hesaplarındaki yanlış
veya noksan kayıtlar düzeltilir veya tamamlanır.

İştiraklerden elde edilen kâr saptanır ve işletme
lehine tahakkuk eden iştirak kârı da muhasebeleştirilir.

İşletme adına tahakkuk ettirilen veya hesaben
tahsil edilmiş olan faiz giderleri saptanır ve
muhasebeleştirilir.

Muhasebe dışı envanterde yapılan sayım ve
değerleme işlerine göre muhasebeleştirilir.

Nazım hesaplara ilişkin kayıtlar da ilgili belgeler
ile karşılaştırılarak kontrol edilmelidir. Kaydedilmesi
gerekmesine karşın gösterilmemiş işlemler için
tamamlayıcı kayıtlar yapılır.

Muhasebe dışı envanterde yapılan sayım ve
değerleme işlerine göre muhasebeleştirilir.

Gider ve gelir hesaplarının sonuç hesabıyla
karşılaştırılarak kapatılmaları.

Muhasebe içi envanter işlemleri dönem sonu
işlemleri kapsamındaki adımları şöyle sıralanabilir:
• Kayıt hatalarının düzeltilmesi. Yapılan hataların
bir bölümü kayıt sırasında, çoğunluğu ise mizan
çalışmaları sırasında fark edilir ve gerekli
düzeltmeler yapılır.
• Varlık, kaynak, maliyet ve gelir tablosu
hesaplarının mutabakatı sırasında ortaya çıkan
farklılıkların düzeltilmesi.
• Varlık ve kaynaklarda değer düzeltmeleri. Varlık
ve kaynakların değerleme ile belirlenen tutarları
ile hesaplarda görülen tutarları arasındaki
farkların düzeltilmesi. Varlıklarla ilgili,
değerleme farkları, değer düşüklüğü gider
karşılığı ayırma, amortisman, reeskont vb.
işlemlerle ilgili değerlerin düzeltilmesi.
• Gelir ve giderlerde düzeltmeler. Dönem giderleri
ve dönem gelirlerinin tutarları ile bunların olması
gereken tutarları arasında farklar varsa bu
farkların düzeltilmesi. Düzeltme iki yönde ve iki
şekilde yapılır. Doğmuş ancak istenebilir duruma
gelmemiş giderler tahakkuk yolu ile dönem
giderlerine eklenip, giderler olması gereken
tutarlara ulaştırılır. Giderler arasında yer aldığı
halde gelecek döneme ait olduğu belirlenenler,
reeskont yolu ile giderlerden çıkarılıp, giderler
olması gereken tutara indirilir. Gelirler için de
karşıt işlemler yapılacaktır.
• Aktarma işlemleri. Bilanço günü itibariyle
kullanma ya da nakde çevirme süresi bir yıla inen
varlıklarla, istenme süresi bir yıla inen borçlar
uzun vadeli hesaplarından kısa vadeli hesaplarına
aktarılır.
• Satışların maliyeti ile ilgili kayıtların yapılması,
maliyet hesaplarının yansıtma ve kapatma
kayıtlarının yapılması.
• Kârın belirlenmesi işlemleri. Gelir ve gider
hesaplarının kâr veya zarar hesaplarına devri,
dönem net kâr veya zararına ilişkin hesaplamalar
ve bunlarla ilgili kayıtların yapılması.
• Kesin mizanın düzenlenmesi.
• Dönem sonu finansal tabloların düzenlenmesi.

Yevmiye defterine yapılan kayıtların, büyük
deftere doğru ve eksiksiz aktarılıp aktarılmadığını kontrol
etmek amacıyla düzenlenen çizelgelere mizan adı verilir.

Kesin mizan, muhasebe içi envanter işlemlerinden
sonra kayıt doğruluğunu sağlamak üzere oluşturulan
mizandır. Kesin mizanın şekli ve düzenlemesi diğer
mizanlardan farklı değildir.

Ancak kesin mizanda tüm maliyet, gider ve gelir hesapları
kapanmış bir biçimde yer alır.

Finansal tabloların hazırlanış amaçları şöyle
sıralanabilir:
• Yatırımcılar, kredi verenler ve diğer ilgililer için
karar almada yararlı bilgiler sağlamak,
• Gelecekteki nakit akımlarını değerlendirmede
yararlı bilgiler sağlamak,
• Varlıklar, kaynaklar ve bunlardaki değişiklikler
ile işletme faaliyet sonuçları hakkında bilgi
sağlamak.

Ticari kâr, Gelir tablosunda muhasebe ilkeleri,
muhasebe standartları ve TTK hükümlerine göre
hesaplanan kârdır.

Mali kâr, vergi kanunlarına uyularak hesaplanan
kârdır.

Bir hesabın kapalı olması, borç ve alacak taraf
toplamlarının birbirine eşit olması anlamına gelir.

Yeni dönemde hesaplar, dönem başı bilançosuna
dayanarak bir açılış maddesi ile tekrar açılır.

Muhasebe işlemleri belirli bir tarihte başlar ve belirli bir tarihte sona erer. İzleyen dönemde, aynı muhasebe işlemleri tekrar eder. Bu dönemlerin her birine hesap dönemi adı verilir. Hesap dönemi genellikle takvim yılıdır ve 1 Ocak’ta başlayıp, 31 aralık günü biter. 31 Aralık tarihi hesap döneminin sonu ya da dönem sonu olarak adlandırılır.

Hesap dönemi süresince gerçekleştirilen muhasebe işlemlerine muhasebe süreci adı verilir.

Muhasebe sürecindeki işlemler temelde üç başlık altında sınıflandırılmaktadır:
• Muhasebe döneminin başında yapılacak işlemler
• Muhasebe dönemi süresince yapılacak işlemler
• Muhasebe döneminin sonunda yapılacak işlemler
Muhasebe sürecindeki işlemler birbirinden bağımsız değildir, işlemlerin hepsi bir bütün ve birbirleriyle ilişkili olarak süreci oluşturmaktadır.

TTK’nın 66. maddesi envanteri “Her tacir, ticari işletmesinin açılışında, taşınmazlarını, alacaklarını, borçlarını, nakit parasının tutarını ve diğer varlıklarını eksiksiz ve doğru bir şekilde gösteren ve varlıkları ile borçlarının değerlerini teker teker belirten bir envanter çıkarır.” şeklinde ele almaktadır.

Türk Ticaret Kanunu (TTK) ve Vergi Usul Kanunu (VUK), envanter kavramını değil, envanter çıkarmak kavramını kullanmaktadır. VUK’un 186. maddesi ise envanteri “Envanter çıkarmak, bilanço günündeki mevcutları, alacakları ve borçları saymak, ölçmek, tartmak ve değerlemek suretiyle kesin bir şekilde müfredatlı olarak tespit etmektir.” şeklinde tanımlanmıştır.

Envanter işlemleri, işletmenin sahip olduğu varlıklar ve kaynakların bilanço günündeki miktar ve değerlerini kesin bir şekilde ve dökümlü olarak belirlemek ve elde edilen sonuçlara göre gerekli ayarlama ve düzeltme kayıtlarını yaparak gerçek değerleriyle görülmesini sağlamaktır. Kısacası envanter işlemleri, muhasebe bilgilerinin işletmenin gerçek durumunu gösterir hale getirilmesi için yapılan iş ve kayıtlardan oluşmaktadır.

Envanter kavramı, bazen işletmenin sadece varlıklarını, bazen mevcut, alacak ve borçlarını gösteren listeler bazen de sadece stokların miktar ve değerlerini ifade etmek için kullanılmaktadır. Envanter çıkarma, sayım ve değerleme olmak üzere iki aşamalı ve işletmenin tüm varlık, alacak ve borçlarının bulunduğu liste olarak ele alınmaktadır. Envanter işlemleri, işletmenin sahip olduğu varlıklar ve kaynakların bilanço günündeki miktar ve değerlerini kesin bir şekilde ve dökümlü olarak bulmak ve elde edilen sonuçlara göre gerekli ayarlama ve düzeltme kayıtlarını yaparak gerçek değerleriyle görülmesini sağlamaktır. Dönem sonu işlemleri ise, muhasebe sürecinde genel geçici mizanın hazırlanmasından sonraki aşamaları içermektedir ve bu anlamda envanter işlemlerini de kapsayan geniş bir kavramdır.

Dönem sonunda muhasebe süreci tarafından kayıtlanan bilgilerin doğrudan raporlanması durumunda, bu raporlar gerçeği yansıtmayabilir. Dönem içinde işletme dışı ve işletme içi bazı faktörlere bağlı olarak gerçekleşen olaylar, muhasebe kayıt sisteminin dışında kalabilmektedir. Bunlardan bazıları aşağıdaki gibidir:
• İşletmenin dönen ve duran varlıklarında eksik ve fazlalıklar ortaya çıkabilir. Bu eksikler fireden
kaynaklanabileceği gibi kayıp veya çalınma sonucu da olabilir. Duran varlıklarda aşınma,
yıpranma ve değer düşüklükleri meydana gelebilir, bunların tespit edilip kaydedilmesi gerekir.
• Stok hareketlerini aralıklı envanter yöntemine göre izleyen işletmelerde, stoklar gerçek durumu
göstermemekte ve satılan ticari malın maliyeti takip edilememektedir. Dönem sonunda envanter
işlemleri sonucunda bu hesaplar doğru kalanı verir hale getirilir.
• Alacakların ve borçların tahsil kabiliyetlerinde değişme olabilir. Alacak ve borçların kayıtlı
değerleri ile dönem sonundaki peşin değerleri birbirinden farklı olabilmektedir.
• Gelir ve giderler içinde döneme ait olmayıp, gelecek dönemi ilgilendirenler olabilir.
• İşlem tarihinde duran varlık veya uzun vadeli yabancı kaynak olarak kaydedilen varlık ve
yükümlülüklerden bazıları dönem sonu itibariyle dönen varlık veya kısa vadeli yabancı kaynak
haline gelmiş olabilir.

İşletmenin kâr veya zararını kesin olarak tespit edebilmek ve varlık ile kaynak hesaplarında gerekli düzeltmeleri yapabilmek için envanter işlemlerine ihtiyaç vardır. Bu nedenle işletmenin varlık ve kaynaklarının ayrıntılı bir şekilde muhasebe kayıtları dışında tespit edilmesi ve muhasebe kayıtları ile karşılaştırılması gerekmektedir. Bu karşılaştırma sonucu oluşan farklar, yapılacak ayarlama ve düzeltme kayıtları ile giderilerek, finansal tablolarda sunulan muhasebe bilgilerinin gerçek durumu yansıtması sağlanır.

Faaliyetleri sürekli olan işletmeler iki türlü envantere yer vermektedirler: • Dönem başı envanteri • Dönem sonu envanteri İlk işe başlayan işletmelerde, dönem başı envanterine işe başlama envanteri de denilmektedir, bu envanter fiilen yapılan bir sayım işlemine dayanmaktadır. İşletmenin ilk faaliyet yılını izleyen yıllarda fiili sayıma dayanan bir dönem başı envanterine gereksinme yoktur, çünkü bir yılın dönem sonu envanteri, onu izleyen yılın dönem başı envanteri olmaktadır. Dönem başı envanterine açılış envanteri veya başlangıç envanteri adları da verilmektedir. Envanterlerin yapılma şekilleri aynı olmakla beraber düzenleme amaçları ve zamanlarına göre farklı isimler almaktadır. Envanter çeşitleri olarak aşağıdakileri sayabiliriz:

• İşletmenin kuruluş aşamasında çıkarılan envanter, kuruluş envanteri.
• Faaliyet dönemleri başlarında düzenlenen envanter, dönem başı veya başlama envanteri.
• Faaliyet dönemlerinin sonunda düzenlenen envanter, dönem sonu envanteri.
• İşletmenin başka bir işletmeye devri yapılırken devir yapılmadan önce düzenlenen envanter, devir envanteri.
• İşin terki, tasfiyesi ve iflas hallerinde tasfiyenin ya da iflasın başlangıcında ve sonunda olmak üzere iki defa düzenlenen envanterler, tasfiye başlangıç, tasfiye sonu, iflas envanteri.

TTK’nın 66. maddesi ve VUK’un 185. maddesi, envanterin ne zaman çıkarılacağını belirlemiştir. Bu maddelere göre, işletmenin kuruluş tarihlerinde ve sonra her hesap dönemi sonunda envanter çıkarması gerekmektedir. Geçici vergi uygulaması nedeniyle dönem sonu ifadesini her üç aylık vergi dönemi olarak ele almak daha uygun olacaktır. İşletmelerde normalde hesap dönemi 12 aylık takvim yılıdır. Faaliyet süresi 12 aydan kısa olan işletmelerde ise faaliyette bulundukları dönem faaliyet dönemi olarak sayılır ve envanterde ona göre yapılır. İşletmeler, birleşmeleri durumunda birleşme zamanlarında, kapanmaları halinde ise tasfiye başlarken de envanter çıkarırlar. Ayrıca takvim yılı içinde işe başlayan veya bırakan işletmeler, işe başlama ve bırakma tarihlerinde envanter çıkarırlar.

İşletmede yapılan envanter, esas itibariyle noter tarafından onaylanmış envanter defterine kaydedilir. Ancak, çok çeşitli ve çok sayıda mal üretimi, alım ve satımı yapan büyük işletmelerde, envanter listeler halinde düzenlenebilir. Böylece bu listelerin özeti envanter defterine kaydedilebilir. Envanter defterine işe başlama tarihinde ve bundan sonraki her hesap döneminin sonunda çıkarılan envanter ve bilançolar kaydedilir. Bu çıkartılan envanter ve bilançonun noter tarafından onaylanması gerekir. Envanter defteri ciltli ve sayfaları birbirini takip eden sıra numaralı bir defter olabileceği gibi ayrı yapraklı olarak da düzenlenebilir. İşletme hesabı esasına göre defter tutan mükellefler, envanter bilgilerini işe başlama halinde işletme defterinin baş tarafına; bundan sonra her hesap dönemi sonunda işlem kayıtlarını takip eden sayfalara kaydederler. İsteyen işletmeler ise ayrı bir envanter defteri tutarak mal envanterini bu deftere kaydedebilir.

Muhasebe süreci içinde dönem içi işlemler tamamlandıktan sonra sıra muhasebe döneminin sonunda yapılacak işlemlere gelir. Dönem sonu işlemleri aşağıdaki gibi sırasıyla yapılır:
• Dönem içindeki muhasebe kayıtlarına göre dönem sonu itibariyle genel geçici mizanın düzenlenmesi,
• Muhasebe dışı envanter işlemleri ile iktisadi kıymetlerin gerçek durumunu tespiti amacıyla dönem sonu envanterinin (muhasebe dışı envanter) yapılması,
• Muhasebe dışı envanter işlemlerinin sonuçları ile genel geçici mizandaki varlıklar ve kaynakların tutarları karşılaştırılarak farkların bulunması, bulunan bu farkların sebeplerine göre gerekli olan muhasebe içi envanter işlemlerinin; muhasebe kayıtları ile envanter verileri arasında uyum sağlanması amacıyla, dönem sonu muhasebe kayıtlarının yapılması,
• Uyum sağlama ve gelir/gider hesaplarının dönem sonu kayıtları yapıldıktan sonraki hesap kalanlarından hareketle, kesin mizanın düzenlenmesi,
• Kesin mizandan hareketle dönem sonu finansal tabloların düzenlenmesi,
• Son olarak kapanış kayıtlarının yapılması.

Envanter işlemleri genellikle iki aşamadan oluşmaktadır:
• İktisadi kıymetlerin sayılması, tartılması ve ölçülmesi suretiyle tespiti ve tespit edilen iktisadi kıymetlerin VUK, TTK, Sermaye Piyasası Kanunu (SPK), Muhasebe Standartları ve Muhasebe Sistemi Genel Tebliği kapsamında değerlendirilmesi işlemlerini kapsayan muhasebe dışı envanter.
• Bu değerlendirme sonuçlarına göre bulunan sonuçların, muhasebe kayıtları ile karşılaştırılarak hesapların gerçek durumu gösterir hale getirilmesi için ayarlama ve düzeltme kayıtlarının yapılması işlemlerini kapsayan muhasebe içi envanter.

Envanter işlemleri kapsamında; öncelikle miktar ve değer olarak belirlemeyi içeren muhasebe dışı envanter yapılmakta, daha sonra ise ayarlama ve düzeltme kayıtlarını içeren muhasebe içi envanter yapılmaktadır.

Muhasebe dışı envanter, fiziki miktar ve değer olarak belirlemeyi içerdiği ve bu aşamada muhasebe ile ilgili doğrudan bir işlem söz konusu olmadığı için bu aşama muhasebe dışı envanter olarak tanımlanmıştır.

Muhasebe dışı envanter kendi içinde iki aşamaya ayrılır:
• Miktar olarak belirleme
• Değer olarak belirleme

Miktar olarak belirleme işlemlerini Tekdüzen Hesap Planındaki önemli hesap grupları kapsamında aşağıdaki gibi sıralayabiliriz (Sevilengül, 2009):
• Kasa mevcudu: Kasa, varlık kalemleri arasında sayımı her iş günü yapılan bir kalem olduğu için yıl sonunda özel bir miktar belirleme işlemine gerek yoktur. Sadece noksan ve fazlalık açısından kontrol edilir.
• Banka mevcudu: Bankalardan hesap özeti alınarak her hesaptaki mevduat miktarı belirlenir.
• Alacaklar: İşletmenin alacaklarının bilanço günündeki miktarı belirlenir. Örneğin; varsa gecikmeden dolayı vade farkı ya da indirimler hesaplanır, yeni tutarları üzerinden mutabakat sağlanır. Ayrıca vadeli alacakların bilanço gününden vadelerine kadar geçecek faizleri bulunarak toplam reeskont miktarı hesaplanır.
• Verilen avanslar: Avanslar gözden geçirilerek bunlardan mahsubu gerekenlerin mahsuplarının yapılıp yapılmadığı araştırılır ve hesaplarda sadece avans niteliği taşıyanların kalması sağlanır.
• Stoklar: Dönem sonu işlemlerinin en ayrıntılı şekilde yapıldığı kalemdir. İşletmedeki tüm stoklar sayılır, fiziki nedenlerle bozulmuş, kırılmış, çatlamış vb. nedenlerle sorunlu olan stoklar belirlenir ve sayım listelerine işaret edilir.
• Duran varlıklar: İşletmedeki duran varlıklarda sayılarak, hesaplarda karşılaştırılmak üzere listelere dökülür. Sayım sırasında, kırılmış, bozulmuş veya hizmet dışı bırakılmış olanlar belirlenir.
• Alınan krediler ve kredi taksitleri: Cari hesap şeklinde çalışan kredilerin dönem sonu tutarları ilgili kuruluştan hesap özeti alınarak belirlenir. Avans şeklindeki kredilerde ise yılsonu itibariyle işlemiş bulunan faizler hesaplanır.
• Borçlar: İşletmenin borçlarının bilanço günündeki miktarı belirlenir. Varsa faizleri hesaplanır ve alacaklılarla mutabakat sağlanır. Vadeli borçların ise, bilanço gününden vadeye kadar geçecek günlere ilişkin faizleri hesaplanarak, toplam reeskont miktarı belirlenir.
• Gelecek döneme ait gelir ve gider miktarları: Gelir yazılan kalemler arasında bu dönemde gerçekleşmemiş gelirler ile gider yazıldığı halde bu dönemde gerçekleşmemiş giderler varsa, reeskont işlemi yapılmak üzere miktarları hesaplanır.
• Gider ve Gelir Tahakkuk Miktarları: İşlemiş ancak istenebilir duruma gelmediği için alacaklara eklenememiş gelirler ile aynı durumdaki giderler araştırılarak miktarları belirlenir.

Değerleme, işletmenin varlıklarının ve borçlarının ulusal para ile ifade edilmesi şeklinde tanımlanmaktadır.

Değerlemenin temel amacı, işletmenin belirli bir andaki iktisadi ve finansal yönden gerçeğe en yakın durumunu ve kâr veya zararını saptamaktır. Bu amaçla, işletmeye ait tüm varlıklar ve borçlar sayılıp miktarları belirlendikten sonra para birimiyle (

Değerlemenin önemi, varlıkların ve kaynakların değerinin belirlenmesinin doğrudan işletmenin kâr veya zararını etkilemesinden gelir. Bu nedenle, işletmenin gerçek durumunu ortaya koyabilecek değerleme ölçüleri seçilmelidir.

Değerlemede kullanılacak ölçü ve yöntemler çeşitlidir. Bu değerleme ölçüleri konusunda beş farklı belirleyici yasal düzenleme bulunmaktadır:
• Türk Ticaret Kanunu (TTK)
• Vergi Usul Kanunu (VUK)
• Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği (MSUGT)
• Sermaye Piyasası Kanunu (SPK)
• Türkiye Muhasebe ve Finansal Raporlama Standartları (TMFRS)

Değerlemede kullanılacak ölçü ve yöntemler çeşitlidir. Bu düzenlemelerin bazıları aynı varlık veya kaynak türleri için farklı değerleme ölçüleri getirmektedir. İşletmeler açısından zorluk çıkartan durum, işletmenin durumuna göre bu düzenlemelerden en azından üç tanesine ve hatta söz konusu işletme halka açık bir anonim şirket ise SPK’da dâhil olmak üzere dört yasal düzenlemeye ayrı ayrı uymak zorunda olmalarıdır.

Türk Ticaret Kanunu: 6102 sayılı TTK’nın 79. maddesi değerleme ölçüleri konusunu “Duran ve dönen varlıklar Türkiye Muhasebe Standartları uyarınca bu standartlarda gösterilen ölçülere göre değerlenir. Borçlar ve diğer kalemler için de aynı standartlar uygulanır.” şeklinde ele almaktadır. Böylece değerleme ölçüleri konusunda doğrudan Türkiye Muhasebe Standartları adres gösterilmektedir.

VUK’nun 258. maddesi değerlemeyi “Değerleme, vergi matrahlarının hesaplanmasıyla ilgili iktisadi kıymetlerin takdir ve tespitidir.” şeklinde tanımlamaktadır. 261. maddesi ise değerleme ölçülerini “Değerleme, iktisadi kıymetin nevi ve mahiyetine göre aşağıdaki ölçülerden biri ile yapılır: Maliyet bedeli, borsa rayici, tasarruf değeri, mukayyet değer, itibari değer, vergi değeri, rayiç bedel, emsal bedeli ve emsal ücreti.” şeklinde ele almıştır.

Türkiye Muhasebe ve Finansal Raporlama Standartları: Standartlara göre değerleme “finansal tablolarda yer alan unsurların bilançoda ve gelir tablosunda tahakkuk ettirilecekleri ve gösterilecekleri parasal tutarların belirlenmesi işlemi” olarak tanımlanmaktadır. Standartlarda temel değerleme ölçüsü olarak, gerçeğe uygun değer kabul edilmiştir. Standartlarda farklı durumlarda uygulanması gereken ve gerçeğe uygun değere karşılık gelen çok sayıda değerleme ölçüsü sayılmaktadır. Bu değerleme ölçüleri, kavramsal çerçevede dört başlık altında toplanmıştır. Bu ölçüler; tarihi maliyet, cari maliyet, gerçekleşebilir değer ve bugünkü değerdir. Finansal tabloların hazırlanmasında en çok kullanılan değerleme ölçüsü tarihi maliyet ölçüsüdür, diğer değerleme ölçüleri genellikle tarihi maliyet ölçüsü ile birlikte kullanılır.

Bilançoda yer alan varlık ve borçların gerçek tutarları, bu bilanço kalemlerinin tek tek fiilen sayılması, kontrol edilmesi ve değerlemesi ile saptanabilir. Bu işlemler ise muhasebe dışı envanter tarafından yapıldığı için bilançonun hazırlanması, muhasebe dışı envantere dayanır.

Muhasebe dışı envanter işlemleri tamamlanıp, envanter listeleri hazırlandıktan sonra elde edilen bu liste ile genel geçici mizandaki tutarlar karşılaştırılır. Eğer tutarlar arasında bir denklik varsa herhangi bir sorun yoktur dolayısıyla yapılacak bir işlem yoktur. Kayıtlardaki tutarlar dönem sonu bilançosunda görülecektir. Eğer genel geçici mizandaki tutarlar ile muhasebe dışı envanter sonucu bulunan tutarlar arasında fark çıkarsa, gerçek tutarlar muhasebe dışı envanter sonucunda bulunan tutarlar olduğundan, hesaplar bu tutarları verecek şekilde muhasebe kayıtları aracılığıyla ayarlanır ve düzeltilir. Bu işlemlere muhasebe içi envanter işlemleri denir.

Muhasebe içi envanter işlemlerini Tekdüzen Hesap Planındaki önemli hesap grupları kapsamında aşağıdaki gibi sıralayabiliriz (Koç Yalkın, 2008):
• Stoklar: Mal hareketleri aralıklı envanter yöntemine göre izleniyorsa, dönem sonunda sayım sonucuna bağlı olarak satılan ticari malın maliyeti hesaplanır ve ticari mallar hesabı sayım ve değerleme sonucunu verir hale getirilir. Mal hareketleri devamlı envanter yöntemine göre izleniyorsa, ticari mallar hesabının borç kalanı normal koşullarda fire, çalınma vb. koşullar yoksa sayım ve değerleme sonucuna denktir. Bunların dışında düşük bedelle değerleme, kıymeti düşen stokları değerleme, çalınan ve kaybolan malları değerleme, fireler, zarar gören emtia ve alınan sigorta tazminatı, kur farkları vb. konularda ilgili kayıtlar yapılır.
• Duran varlıklar: Duran varlıkların dönemsel olarak maliyetlere yüklenecek kısımları amortisman yöntemleri yardımı ile envanter işlemleri sırasında saptanır ve amortisman tutarları amortisman kayıt yöntemlerine göre muhasebeleştirilir.
• Kasa ve bankalar: İşletme kasasındaki kasa sayım noksanları veya kasa sayım fazlaları muhasebeleştirilir. Bankalar ile ilgili olarak, bankaların gönderdiği hesap özetleri ile muhasebe kayıtları karşılaştırılır ve faizlerle ilgili kayıtlar yapılır.
• Alacaklar: Dönem sonunda gerek senetli gerek senetsiz alacaklardan, normal yollarla tahsili olanaksız duruma gelenler değersiz ve şüpheli alacaklar şeklinde iki grupta toplanır ve her iki duruma özgü ayarlama ve düzeltme kayıtları yapılır.
• Verilen avanslar ve alınan avanslar: Verilen ve alınan avanslar hesaplarındaki yanlış veya noksan kayıtlar düzeltilir veya tamamlanır.
• İştirakler: İştiraklerden elde edilen kâr saptanır ve işletme lehine tahakkuk eden iştirak kârı da muhasebeleştirilir.
• Banka kredileri: İşletme adına tahakkuk ettirilen veya hesaben tahsil edilmiş olan faiz giderleri saptanır ve muhasebeleştirilir.
• Borçlar: Muhasebe dışı envanterde yapılan sayım ve değerleme işlerine göre muhasebeleştirilir.
• Nazım hesaplar: Nazım hesaplara ilişkin kayıtlar da ilgili belgeler ile karşılaştırılarak kontrol edilmelidir. Kaydedilmesi gerekmesine karşın gösterilmemiş işlemler için tamamlayıcı kayıtlar yapılır.
• Gider ve Gelir Tahakkuk Miktarları: Muhasebe dışı envanterde yapılan sayım ve değerleme işlerine göre muhasebeleştirilir.
• Gider ve gelirler: Gider ve gelir hesaplarının sonuç hesabıyla karşılaştırılarak kapatılmaları. Muhasebe içi envanter işlemlerini, dönem sonu işlemleri kapsamında genel olarak görebilmek için yapılan tüm işlemleri aşağıdaki gibi özetleyebiliriz:
• Kayıt hatalarının düzeltilmesi. Yapılan hataların bir bölümü kayıt sırasında, çoğunluğu ise mizan çalışmaları sırasında fark edilir ve gerekli düzeltmeler yapılır.
• Varlık, kaynak, maliyet ve gelir tablosu hesaplarının mutabakatı sırasında ortaya çıkan farklılıkların düzeltilmesi.
• Varlık ve kaynaklarda değer düzeltmeleri. Varlık ve kaynakların değerleme ile belirlenen tutarları ile hesaplarda görülen tutarları arasındaki farkların düzeltilmesi. Varlıklarla ilgili, değerleme farkları, değer düşüklüğü gider karşılığı ayırma, amortisman, reeskont vb. işlemlerle ilgili değerlerin düzeltilmesi.
• Gelir ve giderlerde düzeltmeler. Dönem giderleri ve dönem gelirlerinin tutarları ile bunların olması gereken tutarları arasında farklar varsa bu farkların düzeltilmesi. Düzeltme iki yönde ve iki şekilde yapılır. Doğmuş ancak istenebilir duruma gelmemiş giderler tahakkuk yolu ile dönem giderlerine eklenip, giderler olması gereken tutarlara ulaştırılır. Giderler arasında yer aldığı halde gelecek döneme ait olduğu belirlenenler, reeskont yolu ile giderlerden çıkarılıp, giderler olması gereken tutara indirilir. Gelirler için de karşıt işlemler yapılacaktır.
• Aktarma işlemleri. Bilanço günü itibariyle kullanma ya da nakde çevirme süresi bir yıla inen varlıklarla, istenme süresi bir yıla inen borçlar uzun vadeli hesaplarından kısa vadeli hesaplarına aktarılır.
• Satışların maliyeti ile ilgili kayıtların yapılması, maliyet hesaplarının yansıtma ve kapatma kayıtlarının yapılması.
• Kârın belirlenmesi işlemleri. Gelir ve gider hesaplarının kâr veya zarar hesaplarına devri, dönem net kâr veya zararına ilişkin hesaplamalar ve bunlarla ilgili kayıtların yapılması.
• Kesin mizanın düzenlenmesi.
• Dönem sonu finansal tabloların düzenlenmesi.

Eğer genel geçici mizandaki tutarlar ile muhasebe dışı envanter sonucu bulunan tutarlar arasında fark çıkarsa, gerçek tutarlar muhasebe dışı envanter sonucunda bulunan tutarlar olduğundan, hesaplar bu tutarları verecek şekilde muhasebe kayıtları aracılığıyla ayarlanır ve düzeltilir.

Muhasebe içi envanter işlemlerini, dönem sonu işlemleri kapsamında genel olarak görebilmek için yapılan tüm işlemleri aşağıdaki gibi özetleyebiliriz:
• Kayıt hatalarının düzeltilmesi. Yapılan hataların bir bölümü kayıt sırasında, çoğunluğu ise mizan çalışmaları sırasında fark edilir ve gerekli düzeltmeler yapılır.
• Varlık, kaynak, maliyet ve gelir tablosu hesaplarının mutabakatı sırasında ortaya çıkan farklılıkların düzeltilmesi.
• Varlık ve kaynaklarda değer düzeltmeleri. Varlık ve kaynakların değerleme ile belirlenen tutarları ile hesaplarda görülen tutarları arasındaki farkların düzeltilmesi. Varlıklarla ilgili, değerleme farkları, değer düşüklüğü gider karşılığı ayırma, amortisman, reeskont vb. işlemlerle ilgili değerlerin düzeltilmesi.
• Gelir ve giderlerde düzeltmeler. Dönem giderleri ve dönem gelirlerinin tutarları ile bunların olması gereken tutarları arasında farklar varsa bu farkların düzeltilmesi. Düzeltme iki yönde ve iki şekilde yapılır. Doğmuş ancak istenebilir duruma gelmemiş giderler tahakkuk yolu ile dönem giderlerine eklenip, giderler olması gereken tutarlara ulaştırılır. Giderler arasında yer aldığı halde gelecek döneme ait olduğu belirlenenler, reeskont yolu ile giderlerden çıkarılıp, giderler olması gereken tutara indirilir. Gelirler için de karşıt işlemler yapılacaktır.
• Aktarma işlemleri. Bilanço günü itibariyle kullanma ya da nakde çevirme süresi bir yıla inen varlıklarla, istenme süresi bir yıla inen borçlar uzun vadeli hesaplarından kısa vadeli hesaplarına aktarılır.
• Satışların maliyeti ile ilgili kayıtların yapılması, maliyet hesaplarının yansıtma ve kapatma kayıtlarının yapılması.
• Kârın belirlenmesi işlemleri. Gelir ve gider hesaplarının kâr veya zarar hesaplarına devri, dönem net kâr veya zararına ilişkin hesaplamalar ve bunlarla ilgili kayıtların yapılması.
• Kesin mizanın düzenlenmesi.
• Dönem sonu finansal tabloların düzenlenmesi.

Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği’ne göre düzenlenmesi istenen finansal tablolar; bilanço, gelir tablosu, satışların maliyeti tablosu, fon akım tablosu, nakit akım tablosu, kâr dağıtım tablosu ve öz kaynaklar değişim tablosu olarak sunulmaktadır.

Tebliğ’de, finansal tablolar; temel ve ek finansal tablolar olmak üzere iki şekilde sınıflandırılmaktadır. Temel finansal tablolar; bilanço, gelir tablosu ve eklerini kapsamakta iken ek finansal tablolar ise; satışların maliyeti tablosu, fon akım tablosu, nakit akım tablosu, kâr dağıtım tablosu ve öz kaynaklar değişim tablosu gibi daha ayrıntılı bilgileri içermektedir.

Finansal tabloların düzenlenme dönemi genelde takvim yılı olmasına rağmen vergi düzenlemelerinde, geçici verginin ödenmesine temel teşkil etmek üzere üç ayda bir finansal tablo düzenlenmesi amaçlanmaktadır.

Tebliğ’de, finansal tabloların amaçları üç noktada ele alınmaktadır:

• Yatırımcılar, kredi verenler ve diğer ilgililer için karar almada yararlı bilgiler sağlamak,
• Gelecekteki nakit akımlarını değerlendirmede yararlı bilgiler sağlamak,
• Varlıklar, kaynaklar ve bunlardaki değişiklikler ile işletme faaliyet sonuçları hakkında bilgi sağlamak.

yevmiye defterine yapılan kayıtların, büyük deftere doğru ve eksiksiz aktarılıp aktarılmadığını kontrol etmek amacıyla düzenlenen çizelgelere mizan adı verilir.

Kesin mizan, muhasebe içi envanter işlemlerinden sonra kayıt doğruluğunu sağlamak üzere oluşturulan mizandır. Kesin mizanın şekli ve düzenlemesi diğer mizanlardan farklı değildir. Ancak kesin mizanda tüm maliyet, gider ve gelir hesapları kapanmış bir biçimde yer alır.

bilanço, işletmenin belirli bir tarihteki finansal durumu hakkında bilgi veren bir tablodur. Bilanço, işletmenin sadece belirli bir tarihteki finansal durumunu gösterdiği için statik bir tablo olarak nitelendirilir. Bu kapsamda bilanço, bir işletmenin belirli bir tarihteki varlıklarını ve bu varlıklar üzerinde kimlerin hak sahibi olduğunu gösteren bir finansal tablo olarak tanımlanmaktadır.

Temel finansal tablo düzenleme ilkeleri, bilanço ve gelir tablosu olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Bilanço ilkelerinin amacı, işletmeye sağlanan kaynaklar ve bu kaynaklarla elde edilen varlıkların muhasebe kayıt, hesap ve tablolarında anlamlı bir şekilde tespit edilmesi ve gösterilmesi yoluyla belirli bir tarihte işletmenin finansal durumunun açıklıkla ve gereğine uygun olarak yansıtılmasıdır.

Bilançonun esası temel muhasebe eşitliğine dayandığı için bilanço unsurları öncelikle bilançonun temel bileşenleri olan varlıklar, yabancı kaynaklar ve öz kaynaklar şeklinde sınıflandırılmaktadır. Bu bileşenler de, alt sınıflara ayrılmaktadır.

VARLIKLAR
A. Dönen Varlıklar
B. Duran Varlıklar
KAYNAKLAR
A. Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
B. Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar
C. Öz Kaynaklar

Dönen varlıklar grubu, bir yıl veya işletmenin normal faaliyet döneminde paraya dönüşmesi, satılması veya tüketilmesi öngörülen
varlıkları kapsamaktadır. Dönen varlıklar grubu aşağıdaki kalemlerden oluşur:
A - Hazır Değerler
B - Menkul Kıymetler
C - Ticari Alacaklar
D - Diğer Alacaklar
E - Stoklar
F - Gelecek Aylara Ait Giderler ve Gelir Tahakkukları
G - Diğer Dönen Varlıklar

Duran varlıklar grubu ise, bir yıl veya işletmenin normal faaliyet döneminde paraya dönüşmesi, satılması veya tüketilmesi öngörülmeyen varlıkları kapsamaktadır. Duran varlıklar grubu aşağıdaki kalemlerden oluşur:
A - Ticari Alacaklar
B - Diğer Alacaklar
C - Mali Duran Varlıklar
D - Maddi Duran Varlıklar
E - Maddi Olmayan Duran Varlıklar
F - Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar
G - Gelecek Yıllara Ait Giderler ve Gelir Tahakkukları
H - Diğer Duran Varlıklar

Kaynaklar, bilançoda kısa vadeli yabancı kaynaklar, uzun vadeli yabancı kaynaklar ve öz kaynaklar şeklinde sınıflandırılmıştır. Kısa vadeli yabancı kaynaklar grubu, bir yıl veya işletmenin normal faaliyet döneminde ödenecek olan borçları kapsamaktadır. Kısa vadeli yabancı kaynaklar grubu aşağıdaki kalemlerden oluşur:
A - Mali Borçlar
B - Ticari Borçlar
C - Diğer Borçlar
D - Alınan Avanslar
E - Ödenecek Vergi ve Diğer Yükümlülükler
F - Borç ve Gider Karşılıkları
G - Gelecek Aylara Ait Gelirler ve Gider Tahakkukları
H - Diğer Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar

Uzun vadeli yabancı kaynaklar grubu, bir yıl veya işletmenin normal faaliyet döneminde vadesi gelmemiş olan borçları kapsamaktadır. Uzun vadeli yabancı kaynaklar grubu aşağıdaki kalemlerden oluşur:
A - Mali Borçlar
B - Ticari Borçlar
C - Diğer Borçlar
D - Alınan Avanslar
E - Borç ve Gider Karşılıkları
F - Gelecek Yıllara Ait Gelirler ve Gider Tahakkukları
G - Diğer Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar

Öz kaynaklar grubu, işletme sahip veya ortaklarının sahip veya ortak sıfatıyla işletme varlıkları üzerindeki haklarını kapsamaktadır. Öz kaynaklar grubu aşağıdaki kalemlerden oluşur:
A - Ödenmiş Sermaye
B - Sermaye Yedekleri
C - Kâr Yedekleri
D - Geçmiş Yıllar Kârları
E - Geçmiş Yıllar Zararları (-)
F - Dönem Net Kârı (Zararı)

Bilançoda, birbirleri ile ilgili unsurları net ve gerçek değerleriyle bir arada göstermek ve analizlere kolaylık sağlamak amacıyla bazı durumlarda kesin mizanda alacak kalanı veren bir hesap, bilançonun aktifinde ilgili olduğu bir kalemin altında indirim olarak gösterilebilir. Şüpheli alacaklar karşılıkları, değer düşüklüğü karşılıkları, alacak senetleri reeskontu, birikmiş amortismanlar gibi aktif düzenleyici hesap olarak adlandırılan bu hesapların kalanları ilgili aktif grubu içinde yer alacaktır. Aynı şekilde bazı durumlarda kesin mizanda borç kalanı veren bir hesap, bilançonun pasifinde ilgili olduğu bir kalemin altında indirim olarak gösterilebilir. Ödenmemiş sermaye, zarar, borç senetleri reeskontu gibi pasif düzenleyici hesap olarak adlandırılan bu hesapların kalanları ilgili pasif grubu içinde yer alacaktır.

Bilançoda, birbirleri ile ilgili unsurları net ve gerçek değerleriyle bir arada göstermek ve analizlere kolaylık sağlamak amacıyla bazı durumlarda kesin mizanda alacak kalanı veren bir hesap, bilançonun aktifinde ilgili olduğu bir kalemin altında indirim olarak gösterilebilir. Bu hesaplara aktif düzenleyici hesap denir. Aynı şekilde bazı durumlarda kesin mizanda borç kalanı veren bir hesap, bilançonun pasifinde ilgili olduğu bir kalemin altında indirim olarak gösterilebilir. Bu hesaplara da pasif düzenleyici hesap denir.

Gelir tablosu, bir işletmenin belirli bir döneme ait faaliyetlerinin bir sonucu olan kâr veya zararını ve bu sonuca nasıl ulaşıldığını gösteren bir finansal tablodur. Bu tablo düzenlendiği belirli bir tarihi değil, bir dönemi kapsamaktadır, bu nedenle bilanço gibi statik değil dinamik bir finansal tablo olarak nitelendirilir.

Gelir tablosu ilkelerinin amacı, satışların, gelirlerin, satışlar maliyetinin, giderlerin, kâr ve zararlara ait hesapların ve belli dönemlere ait işletme faaliyeti sonuçlarının sınıflandırılmış ve gerçeğe uygun olarak gösterilmesini sağlamaktır.

Gelir tablosunun düzenlenmesinin temelini dönem kârı veya zararı hesabına devredilen sonuç hesapları oluşturur. Söz konusu hesaplar, dönem kârı veya zararı hesabına devredildiklerinde, tüm giderler hesabın borç tarafında toplanırken, tüm gelirler de alacak tarafında toplanır. Hesabın borç veya alacak kalanı, işletmenin faaliyet sonucunu vermektedir. Ancak bu bilgi, bilgi kullanıcıları açısından yeterli olamayacağı için kullanıcıların gereksinimlerini karşılayacak şekilde sınıflandırılması gerekir. Bu kapsamda Tebliğ’de gösterilen gelir tablosu aşağıdaki temel sınıflandırmaya göre düzenlenmektedir.
A - BRÜT SATIŞLAR
B - SATIŞ İNDİRİMLERİ (-)
C - NET SATIŞLAR
D - SATIŞLARIN MALİYETİ (-)
BRÜT SATIŞ KÂRI VEYA ZARARI
E - FAALİYET GİDERLERİ (-)
FAALİYET KÂRI VEYA ZARARI
F - DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GELİR VE KÂRLAR
G - DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GİDER VE ZARARLAR (-)
H - FİNANSMAN GİDERLERİ (-)
OLAĞAN KÂR VEYA ZARAR
I - OLAĞANDIŞI GELİR VE KÂRLAR
J - OLAĞANDIŞI GİDERVE ZARARLAR (-)
DÖNEM KÂRI VEYA ZARARI
K – DÖNEM KÂRI VERGİ VE DİĞER YASAL YÜKÜMLÜLÜK KARŞILIKLARI (-)
DÖNEM NET KÂRI VEYA ZARARI

Gelir tablosunda muhasebe ilkeleri, muhasebe standartları ve TTK hükümlerine göre hesaplanan kâr, ticari kâr’dır. Ticari kâr belirlenirken; vergi yasalarına göre kabul edilsin veya edilmesin tüm giderler ile vergiye tabi olsun ya da olmasın tüm gelirler dönem kârı veya zararı hesabına devredilir.

VUK’da ise, varlıkların ve borçların değerlenmesinde kullanılacak değerleme ölçüleri belirlenmiştir. Bu bağlamda, yasada belirtilenlerden daha düşük değerle değerleme mümkün değildir. Ayrıca vergi kanunlarında bazı giderlerin vergiye matrah olacak kârdan indirilmesini önleyen, bazı gelirlerin de vergiden muaf olduğunu belirleyen hükümler bulunmaktadır. Bu hükümler çerçevesinde vergi kanunlarına uyularak hesaplanan kâr mali kâr (vergi kârı)’dır. Bu iki farklı yaklaşım nedeniyle, ticari kâr ve mali kâr tutarları genellikle birbirinden farklı olmaktadır.

Muhasebenin temel kavramlarından dönemsellik kavramı gereğince, her hesap dönemi diğerinden bağımsız olduğundan, dönem sonu işlemleri tamamlanıp gerekli finansal tablolar düzenlendikten sonra, o döneme ait hesapların da kapatılarak dönemin sona erdirilmesi gerekir. Bir hesabın kapalı olması, borç ve alacak taraf toplamlarının birbirine eşit olması anlamına gelir. Bu nedenle, kesin mizanda borç kalanı veren varlık hesaplarının borç kalanı kadar alacaklandırılması, alacak kalanı veren kaynak hesaplarının ise alacak kalanı kadar borçlandırılması halinde ilgili hesaplar kapatılmış olacaktır. Bunun için yevmiye defterinde kapanış maddesi düzenlenir. Bu madde büyük defter hesaplarına aktarıldığı zaman bütün hesapların borç ve alacak eşitliği sağlanacak ve dönem sonunda açık bir hesap kalmayacaktır.