Havayolu işletmeleri, havayolu taşımacılığı sektörünün ana aktörleridir. Havayolu işletmeleri, kâr amacı güden, kamuya açık toplu taşımacılık hizmeti sunan, bunun için uçakları kullanan, görece büyük bir ölçekte faaliyet gösteren işletmelerdir.

ABD’de havayolu işletmeleri, Ulaştırma Bakanlığı (Department of Transportation-DOT) tarafından havayolu işletmelerinin yıllık gelirleri temel alınarak sınıflandırılmaktadır. ABD Ulaştırma Bakanlığı, söz konusu bu süreci yalnızca havayolu işletmelerini sınıflandırmak amacıyla gerçekleştirmemekte, esasında havayolu işletmelerinin finansal verilerini elde ederken havayolu işletmelerini de belirli gelir aralıkları bağlamında sınıflandırmış olmaktadır.

ABD Ulaştırma Bakanlığı, topladığı söz konusu verilere dayanarak havayolu işletmelerini yıllık gelirlerini temel alarak aşağıdaki gibi sınıflandırmaktadır:
• Büyük Taşıyıcılar (Major Carriers): Yıllık operasyon gelirleri 1 milyar ABD dolarından fazla olan havayolu işletmeleridir.
• Ulusal Taşıyıcılar (National Carriers): Yıllık operasyon geliri 100 milyon ve 1 milyar ABD doları arasında olan havayolu işletmeleridir.
• Bölgesel Taşıyıcılar (Regional Carriers): Yıllık operasyon geliri 100 milyon ABD dolarından az olan ve genellikle küçük yerleşim bölgelerine hizmet veren havayolu işletmeleridir.

ABD Ulaştırma Bakanlığı havayolu işletmelerini yıllık gelirlerine göre sınıflandırmanın yanında, operasyonel iş modeli temelinde de bir sınıflandırma yapmaktadır. Buna göre, havayolu işletmeleri operasyonlarının coğrafi kapsama alanı ve operasyonel altyapısının türü temel alınarak ağ taşıyıcısı, düşük maliyetli taşıyıcı ve bölgesel taşıyıcı olmak üzere sınıflandırılmaktadır.

Günübirlik (Commuter) Havayolu İşletmesi, Besleyici ve/veya bölgesel hizmet sunan, genellikle noktadan noktaya 30 koltuktan az uçaklarla hizmet veren işletmelerdir.

Ağ taşıyıcıları, çoğunlukla tarifeli uçuşlar için geleneksel bir topla-dağıt (hub and spoke) ağ yapısı kullanan işletmeler.

Düşük maliyetli taşıyıcılar, belirgin şekilde düşük maliyetli bir iş modeli ile faaliyet gösteren havayolu işletmeleridir.

Kanada’nın gerçekleştirdiği ve hava taşıyıcılarının filolarında bulunan uçaklar ve faaliyet gösterdikleri operasyonu temel alan sınıflandırmada üç havayolu işletmesi sınıfı bulunmaktadır:
• Büyük havayolu işletmeleri: Bu sınıflandırma, azami kalkış ağırlığı 19.000 libreden fazla olan veya 20 veya daha fazla yolcu taşıyan hava araçları veya 20 veya daha fazla yolcu taşıma kapasitesine sahip helikopterlerle yapılan seferleri ve bu seferleri yapan havayolu işletmeleri için kullanılmaktadır. Sivil Havacılık Düzenlemeleri kapsamında söz konusu gruba giren işletmelere “705 taşıyıcıları” da denilmektedir.
• Küçük günübirlik (commuter) havayolu işletmeleri: Bu sınıflandırma, kalkış ağırlığı 19.000 libreden fazla olan veya 10 ile 19 arası yolcu taşıyan çok motorlu hava araçları veya azami sıfır yakıt ağırlığı 50.000 libre olan ve 19 yolcudan fazla yolcu taşımayan turbo jet motorlu uçaklar ve 10 ile 19 arası yolcu taşıma kapasitesine sahip çok motorlu helikopterlerle yapılan seferleri ve bu seferleri yapan havayolu işletmeleri için kullanılmaktadır. Sivil Havacılık Düzenlemeleri kapsamında söz konusu gruba giren işletmelere “704 taşıyıcıları” da denilmektedir.
• Hava taksi işletmeleri: Bu sınıflandırma, azami kalkış ağırlığı 19.000 libre veya daha az olan ve 9 veya daha az yolcu taşıma kapasitesine sahip tek ve çok motorlu hava araçlarıyla yapılan seferleri ve bu seferleri yapan havayolu işletmeleri için kullanılmaktadır. Sivil Havacılık Düzenlemeleri kapsamında söz konusu gruba giren işletmelere “703 taşıyıcıları” da denilmektedir

Avustralya havayolu taşımacılığı sektöründe yer alan havayolu işletmeleri temelde 3 gruba ayrılmaktadır:
• Bölgesel Havayolu İşletmeleri: Düzenli olarak kamuya ulaştırma hizmeti sunan ve filosunda sadece 38 veya daha az koltuk kapasitesine sahip veya 4.200 kg veya daha az taşınabilir yük kapasitesine sahip hava araçları bulunan havayolu işletmeleridir.
• İç Hat Havayolu İşletmeleri: Düzenli olarak kamuya ulaştırma hizmeti sunan ve filosunda sadece 38 veya daha fazla koltuk kapasitesine sahip veya 4.200 kg veya daha fazla taşınabilir yük kapasitesine sahip hava araçları bulunan havayolu işletmeleridir.
• Uluslararası Havayolu İşletmeleri: Uluslararası hatlarda operasyon yapan havayolu işletmeleridir.

• Tarifeli ve tarifesiz seferlerle yolcu ve yük taşımacılığı yapacak havayolu işletmeleri: İç ve/veya dış hatlarda tarifeli ve tarifesiz seferlerle ticari hava taşımacılığı yapmak üzere ruhsatlandırılan havayolu işletmeleridir.
• Sadece tarifesiz seferlerle yolcu ve yük taşımacılığı yapacak havayolu işletmeleri: İç ve/veya dış hatlarda sadece tarifesiz seferlerle ticari hava taşımacılığı yapmak üzere ruhsatlandırılan havayolu işletmeleridir.
• Tarifeli ve tarifesiz seferlerle sadece yük taşımacılığı yapacak havayolu işletmeleri: İç ve/veya dış hatlarda tarifeli veya tarifesiz seferlerle filosunda tamamı sadece yük taşımacılığı yapmak amacıyla düzenlenmiş uçaklarla ticari hava taşımacılığı yapmak üzere ruhsatlandırılan havayolu işletmeleridir.
• Hava taksi işletmeleri: İç ve/veya dış hatlarda tarifeli ve tarifesiz seferlerle ticari hava taşımacılığı kapsamında hava taksi işletmeciliği yapmak üzere ruhsatlandırılan havayolu işletmeleridir.

• Tarifeli havayolu işletmesi: Tarifesiz seferler de düzenlemekle birlikte çoğunlukla tarifeli seferler gerçekleştiren havayolu işletmesidir. Uçuş tarifesi önceden duyurulmakta, bir çeşit taahhüt verilmekte ve nadiren değiştirilebilmektedir.
• Tarifesiz havayolu işletmesi: Birincil görevi veya işi tarifesiz seferler düzenlemek olan havayolu işletmesidir.
• Charter havayolu işletmesi: Sadece charter uçuşlar düzenleyen, müşterileri bireysel yolcular yerine genellikle tur operatörlerinde olduğu gibi seyahati organize eden firmalar olan tarifesiz havayolu işletmesidir.

• Yolcu havayolu işletmesi: Bazı uçakları ile yük taşımasına karşın birincil nitelikteki işi uçaklarla yolcu taşımacılığı gerçekleştirmek olan havayolu işletmesidir.
• Kargo havayolu işletmesi: Birincil nitelikteki işi uçaklarla yük ve posta taşımacılığı gerçekleştirmek olan havayolu işletmesidir.

Besleyici (feeder) havayolu işletmesi, Genellikle, koltuk kapasitesi küçük ve orta ölçekli olan uçaklarla kısa mesafeli hatlarda seferler yaparak küçük ve bölgesel noktaları daha büyük merkez havaalanlarına bağlayan havayolu işletmesidir. Sözü edilen bölgedeki yolcuları asıl gitmek istedikleri yere taşıyacak havayolu işletmelerinin seferlerini besler.

Mega havayolu işletmesi, Mega havayolu işletmesi kavramı, operasyonlarının kapsamı ve/veya ağ yapısına bağlı olarak çok büyük havayolu işletmelerini tarif etmek için kullanılmaktadır. Mega havayolu işletmelerinin uçuş ağları daha fazla havaalanı çiftini birleştirmekte ve bunlar küresel bir coğrafi alana yayılmış durumdadır. Uçak ve çalışan sayıları ile üretim miktarları diğerlerine göre çok daha yüksektir.

Kârlılık potansiyeli yüksek olan endüstriler ve/veya pazarlar hangileridir?, Nerede iş yapmalıyız?, Bu endüstri ve/veya pazardaki 5 rakibin gücü nedir?, Bu 5 güç karşısında kendimizi en iyi konumlayacak pozisyon nedir?, Bu 5 güç karşısında hangi pozisyon bizi en iyi savunur?, Hangi pozisyon bu 5 gücü istediğimiz gibi firmaya rekabet avantajı sağlayacak şekilde şekillendirir ve/veya etkiler?, Ortaya çıkan analiz sonucuna göre genel rekabet stratejileri neler olmalıdır?

Maliyet liderliği stratejisini izleyen havayolu işletmeleri, yüksek verimlilik oranlarına ulaşarak maliyetlerini düşürmek istemekte; bunun sonucunda da söz konusu maliyet düşüşünü fiyatlarına yansıtarak yüksek doluluk oranlarına ulaşmaya çalışmaktadırlar.

Farklılaşma stratejisini izleyen havayolu işletmeleri rakiplerine karşı, sundukları hizmetleri farklılaştırarak üstünlük sağlamaya çalışmaktadırlar. Bunu yapabilmek için ürünün konfor, tarife, uygunluk ve imaj bileşenlerinde farklılıklar yaratmak gerekecektir. Farklılıklar yolcuların çeşitli istek ve ihtiyaçlarının yeterince karşılanmasını sağlayarak talebi ve dolayısıyla gelirleri artıracaktır.

Odaklanma stratejisini izleyen havayolu işletmeleri, ya değer katkılı bir faaliyete odaklanmakta ya da maliyete odaklanmaktadır. Odaklanma stratejisi uygulayan havayolu işletmeleri tek bir faaliyete yoğunlaşarak tüm gücünü buna harcamaktadırlar. Bu işletmeler sinerjinin yaratacağı muhtemel faydalardan vazgeçmektedirler.

Havayolu iş modeli, havayollarının ne şekilde faaliyet gösterdiği ve paydaşlarına nasıl değer yarattığını göstermektedir

Havayolu sektöründe geleneksel, düşük maliyetli, tarifesiz ve bölgesel olmak üzere 4 temel havayolu iş modeli olduğu söylenebilir

Geleneksel havayolu işletmeleri, havayolu pazarındaki tüm yolcu pazar bölümlerine hizmet vermek amacıyla küresel dağıtım sistemlerini kullanarak, karmaşık ağ yapıları ve işbirliği yaptıkları havayolu işletmeleriyle, birbirinden farklı tip ve büyüklükteki uçaklarıyla faaliyette bulunmaktadırlar.

Düşük maliyetli havayolu iş modeli kavramı, genellikle Porter’ın maliyet liderliği stratejisini izleyen düşük maliyetli havayolu işletmelerinin iş modellerini ifade etmek amacıyla kullanılmaktadır.