Vergi, kamusal gereksinmelerin karşılanması için
özel kesimden kamu kesimine, hukuksal zor altında,
karşılıksız ve kesin olarak yapılan parasal bir aktarımdır.
• Vergi parasal bir edimdir.
• Vergi kamusal harcamaları karşılamaya hizmet
eder.
• Vergi bir kamu kuruluşunun belli bir ediminin
karşılığı değildir.
• Vergi hukuksal zora dayanır.
• Vergi kesin bir ödemedir.
• Vergi, özel kesimden kamu kesimine yapılan bir
aktarımdır.

Vergiler ödenme biçimlerine göre ikiye ayrılırlar.
Vergi, doğrudan devlete veya diğer kamu tüzel kişilerine
(örneğin belediyelere) ödenirse doğrudan vergi olarak
adlandırılır. Yapılan bir işlem dolayısıyla ve belirsiz
zamanda ödenen vergiler söz konusu olursa bunlara da
dolaylı vergi denir. konularına göre üç gruba ayrılırlar.
Bunlar; gelir üzerinden alınan vergiler, servet üzerinden
alınan vergiler ve harcamalar üzerinden alınan vergilerdir.

Verginin dışında kamusal zora dayanan başka
malî yükümler de vardır. Bunlar; harçlar, resimler,
harcamalara katılma payları ve benzeri malî yükümlerdir.
Benzeri malî yükümler, kamunun genel ihtiyaçlarının
değil, belirli grupların belirli özel ihtiyaçlarının
finansmanını sağlamak üzere alınmaktadır.

Malî hukuk, kamu gelirlerinin toplanmasına ve
giderlerin yapılmasına ilişkin hukuk kurallarını içeren bir
daldır. Malî hukuk; devletin ve diğer kamu kuruluşlarının
gelirlerinin elde edilmesine, giderlerinin yapılmasına ve
mal varlıklarının yönetimine ilişkin faaliyetlerini
düzenleyen hukuk kurallarının bütünüdür. Gelirlerin
toplanması ve giderlerin yapılması ile ilgilenen malî
hukukun giderlere ilişkin kuralları ‘gider hukuku’ olarak
adlandırılır. Kamu gelirleri ise vergi hukukunun
kapsamındadır ve kamu gelirlerine ilişkin kuralları
belirtmek üzere ‘gelir hukuku’ yerine ‘vergi hukuku’
terimi geniş kapsamıyla, devletin kamu gücüne dayanarak
elde ettiği bütün kamu gelirlerini içermek suretiyle
kullanılmaktadır.

Vergide kanunîlik ilkesi, vergi ve benzeri malî
yükümlerin kanunla konulması, değiştirilmesi ve
kaldırılmasını ifade eder. Vergiler, normlar hiyerarşisinde
kanunların altında yer alan normlarla, örneğin tüzük veya
yönetmeliklerle düzenlenemezler. Bir başka vergi hukuku
ilkesi olan vergide adalet ilkesi ise, malî güce göre
vergilemedir. Vergide adalet ilkesi, çok kazanandan çok;
az kazanandan az vergi alınması şeklinde özetlenebilir.
Vergide adalet ilkesi; aynı durumda olanların aynı vergi
yüküne maruz kalmaları, durumları farklı olanların vergi
yüklerinin de farklı olmasını ifade eder. Bu anlamda
dolaylı vergilerin vergide adalet ilkesine aykırı olduğu
ileri sürülebilir. Vergide genellik ilkesi ise, herkesin vergi
vermesi, toplumun herhangi bir kesimine vergi ile ilgili
ayrıcalık tanınmamasıdır. Vergide genellik ilkesi; kural
olarak ayırım yapılmaksızın herkesin vergi mükellefi
olmasını ifade eder.

Özel hukuk; bireylerin ve kurumların kendi
aralarındaki eşitlik esasına dayalı ilişkilerinin incelendiği
hukuk alanına genel olarak verilen addır. Kamu hukuku;
kişilerle devletin veya kamu tüzel kişilerinin birbirleriyle
olan ilişkilerini, kamunun üstünlüğü çerçevesinde
inceleyen hukuk alanına genel olarak verilen addır.

Vergi hukuku kamu hukuku içinde yer alması
nedeniyle kamu hukukunun diğer dallarıyla özel hukuk
dallarına göre daha yakın bir ilişki içerisindedir. Bu ilişki
özellikle anayasa hukuku, idare hukuku, ceza hukuku,
uluslararası hukuk ve yargılama hukuku alanlarında söz
konusudur.

İdare hukuku; idarî rejimin bir öğesi olan
idarenin kuruluş ve işleyişine uygulanan hukuk
kurallarından oluşan bütüne idare hukuku denir. Vergi
hukukundaki işlemler aynı zamanda bir idarî işlem
niteliğindedir. İdarî işlemlerin unsurları vergilendirme
işlemleri için de geçerlidir. Ayrıca vergi yargısı, idarî
yargı sistemi içinde yer almaktadır. Vergi yargılamasına
ilişkin kuralların önemli bir bölümü İdarî Yargılama Usulü
Kanunu içinde düzenlenmiştir. Vergi hukukunun idare
hukuku ile bağlantılı olduğu diğer bir konu, vergi idaresi
ve organlarının, genel idare organları içinde bulunuyor
olmasıdır.

Verginin temel özelliği, devletin zor kullanma
yani egemenlik gücüne dayanıyor olmasıdır. Ancak
devletler, çifte vergilendirmeyi önlemek ve ülkelerinin
ekonomik açıdan gelişmelerine katkıda bulunmak için,
karşılıklı olarak sahip oldukları söz konusu egemenlik
güçlerinden uluslararası anlaşmalar ile vazgeçmektedirler.
Uluslararası vergi anlaşmalarının uygulanması ve
uygulamadan doğan uyuşmazlıkların çözümünde, genel
hukuk ilkeleri ile yeni gelişen uluslararası hukuka ilişkin
örf ve adet kuralları büyük önem teşkil etmektedir.
Böylece ortaya çıkan uluslararası vergi hukuku, vergi
hukukunun bir dalı haline gelmektedir.

Vergi hukuku kamu hukuku içinde yer almakla
birlikte, özel hukukla da yakın bir ilişki içerisindedir.
Vergi hukukunda özel hukuk kuralları geçerli olmakla
birlikte, esas olan vergi hukukunun kendi
düzenlemeleridir. Öncelikle vergi ilke ve kuralları
uygulanır. Özel hukuka müracaat edilen durumlarda ve
vergi kanunlarında hüküm bulunmayan hallerde özel
hukuk kuralları dikkate alınır. Dolayısıyla vergi hukuku
özel hukukun birçok kavram ve düzenlemesini kural
olarak kullanmakla birlikte, belli bir konuda vergi hukuku
özel bir düzenleme getirmiş ise bu kurallar öncelikle
uygulanacaktır.

Vergi hukukunun dallarını dört gruba ayırarak
incelemek mümkündür. Bunlar; vergi usul hukuku, vergi
icra hukuku, vergi ceza hukuku ve uluslararası vergi
hukukudur.

Vergi usul hukuku, genel anlamda vergi ilişkilerinden
doğan hak, yetki ve görevlerin gerçekleştirilme ve
kullanılma şekillerini belirten kurallar bütünüdür. Bu
nedenle tarh, tahakkuk, süreler, tebliğ, zamanaşımı, defter
tutma, vergi uyuşmazlıkları ve vergi yargısı vergi usul
hukukunun konuları arasındadır. Türk vergi sistemine
ilişkin usul kurallarının en temel kaynağı Vergi Usul
Kanunu’dur.

Devlet egemenlik gücüne dayanarak
mükelleflerden bazı ödevleri yerine getirmelerini, bazı
işlemleri ise yapmamalarını talep etmektedir. Bunlar
yapılmadığı takdirde suç ve ceza kavramları ile karşı
karşıya kalınmaktadır ki vergi hukukunun bu suç ve
cezalarla ilgilenen dalı vergi ceza hukukudur. Vergi
cezaları ise; vergi suçu işleyen kişilere uygulanan ve
onları bazı yoksunluklara sokan yaptırımlardır.

Vergi hukuku, genel vergi hukuku ve özel vergi
hukuku şeklinde iki bölüme ayrılır. Genel vergi hukuku,
vergi hukuku konularının tamamına ilişkin ve bütün
vergilerde uygulanacak olan ilke ve kurallar ile vergi
ödevi ve vergi ilişkisinin mahiyeti, vergi borcunun
doğması ve ortadan kalkması, vergi uyuşmazlıkları ve
çözüm yolları gibi konuları kapsamaktadır. Özel vergi
hukuku ise, tek tek vergilerin ve bunları düzenleyen
kanunların yer aldığı bölümdür. Vergi hukuku, maddî
vergi hukuku ve şeklî vergi hukuku olmak üzere ikiye
ayrılmak suretiyle de incelenmektedir. Maddî vergi
hukuku, vergi borcu konusundaki hak ve ödevlerin
doğumu, ortadan kalkması ve bunların muhtevasına ilişkin
kural ve ilkeleri inceleyen vergi hukuku dalıdır. Şeklî
vergi hukuku ise, maddî vergi hukuku ile belirlenen vergi
ilişkisinde hak ve yükümlülüklerin gerçekleştirilmesine
ilişkin usul ve kuralları düzenleyen vergi hukuku dalıdır.

Vergi hukukunda herhangi bir kaynağın yeni bir
vergi normu koyup koyamaması ölçütüne göre ikiye
ayrıldığı görülmektedir: Bağlayıcı (aslî) ve yardımcı
(ikincil) kaynaklar. Bağlayıcı (aslî) kaynaklar, yeni norm
koyan, verginin konusunu, mükellefini veya oranını
etkileyen, vergi idaresinin, vergi mükellefinin ve vergi
mahkemelerinin uymak zorunda olduğu kaynaklardır.
Yardımcı (ikincil) kaynaklar ise, verginin aslını
değiştirmeyen, verginin matrah ve oranını etkilemeyen,
sadece mevcut düzenlemelerin açıklaması niteliğinde olan
kaynaklardır.

1982 Anayasası’nın hukuk devleti, sosyal devlet,
kanunların Anayasa’ya uygunluğu gibi genel ilkelerinin
yanında, “vergi ödevi” başlığını taşıyan 73.maddesi, vergi
hukukunun diğer temel ilkelerini düzenlemiştir. Vergi
kanunlarının Anayasa’da belirtilen bu ilkelere aykırı
olması durumunda Anayasa Mahkemesi tarafından iptal
edilebilirler.

Kanun hükmünde kararnâmelerle ilgili temel
düzenlemeyi oluşturan Anayasa’nın 91.maddesine göre;
sıkıyönetim ve olağanüstü hâller saklı kalmak üzere;
Anayasa’nın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde
yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleri ile dördüncü
bölümünde yer alan siyasî haklar ve ödevler kanun
hükmünde kararnâmelerle düzenlenemez. Dolayısıyla
siyasî haklar ve ödevler bölümünde yer alan vergi ödevi
de, kural olarak kanun hükmünde kararnâmelere konu
olamaz. Vergi konusunu düzenleyen kanun hükmünde
kararnâmeler, ancak sıkıyönetim ve olağanüstü hal
durumlarında çıkarılabilecektir.

Vergi hukukunda yardımcı kaynaklar; doktrin,
çeşitli mahkeme kararları ve çok sınırlı nitelikte de olsa
örf ve adet kurallarıdır. Doktrin (öğreti), konuyla ilgili
olan kişilerin, değişik vergi konuları hakkında yapmış
oldukları yorum ve düşünceleri kapsayan bilimsel
çalışmaları ifade etmektedir. Danıştay Vergi Dava
Daireleri Kurulu kararları, Danıştay Vergi Dava Dairesi
kararları, Bölge İdare Mahkemesi kararları ve Vergi
Mahkemesi kararları, vergi hukuku bakımından yardımcı
kaynak niteliğindedir. Bu yargı yerlerinin vermiş oldukları
kararlar, mahkemenin gördüğü uyuşmazlıkla ilgili olarak
yalnızca davanın taraflarını bağlayıcı niteliktedir. Genel
olarak bağlayıcı nitelikte olmadıkları için yardımcı kaynak
olarak kabul edilmektedirler. Örf ve adet kurallarına
gelince, bu kurallar sadece vergi kanunlarında açıkça izin
verilmesi halinde kaynak olarak değerlendirilmektedir ve
çok istisnaî olarak kullanılmaktadırlar.

Vergilendirme gerçek veya tüzel kişilerle devlet
arasında karşılıklı bir alacak-borç ilişkisi doğurur. Bu
ilişkide alacaklı taraf devlettir; borçlu ise vergiyi
ödemekle yükümlü olan kimsedir. Vergi Usul Kanunu’na
göre, vergi kanunları gereğince kendisine vergi borcu
yüklenilen gerçek veya tüzel kişiye vergi yükümlüsü
(mükellef) denir. Vergi yükümlüsü özel bir kişi
olabileceği gibi resmî bir müessese de olabilir; vatandaş
veya yabancı, gerçek ya da tüzel kişi olabilir.

Vergi Usul Kanunu’na göre, kendileri yükümlü
olmamakla birlikte, verginin ödenmesi bakımından
alacaklı vergi dairesine karşı muhatap olan gerçek veya
tüzel kişilere vergi sorumlusu denir.

Verginin konusu, verginin üzerinden alınan şey,
fiil veya olaylardır. Başka bir ifadeyle, varlığı vergi
borcunun doğumuna sebep olan unsurlar, işlemler ve
ekonomik değerlere verginin konusu denir. Bu tanıma
göre, verginin konusunu, gelir, servet, harcama, hizmet,
üretim gibi iktisadî unsurlar oluşturabileceği gibi, hukukî
işlemler de oluşturabilir.

Vergi Usul Kanunu’na göre, vergi kanunlarının,
vergi borcunun doğumunu bağladıkları olay veya hukukî
duruma vergiyi doğuran olay denir. Vergiyi doğuran olay,
verginin konusu ile verginin mükellefi arasında bağlantı
kurulmasını sağlayan olaydır. Vergiyi doğuran olayın
meydana gelmesiyle mükellef açısından vergi borcu, vergi
idaresi açısından vergi alacağı ortaya çıkar.

Vergi muafiyeti, aslında vergi yükümlüsü olması
gereken bir gerçek veya tüzel kişinin, kanunun açık
hükmüne uyularak vergi dışı bırakılmasıdır. Vergi istisnası
ise, aslında vergiye tâbi olması gereken bir vergi
konusunun yine kanunun açık hükmü uyarınca
vergilendirilmemesi durumudur.

Vergi kanunlarının zaman, yer ve anlam
bakımından uygulanması özellik arz eden bir konudur.
Vergi kanunlarının zaman bakımından uygulanması, vergi
kanunlarının yer bakımından uygulanması, vergi
kanunlarının anlam bakımından uygulanması (yorum),
vergilendirme süreci, verginin tarihi, verginin tebliği,
verginin tahakkuku ve verginin tahsili kanunların
uygulanması ile ilgili özellik ve süreçlerdir.

Vergi kanunlarının zaman bakımından
uygulanması, vergi kanunlarının yürürlüğe girmesi ve
kalkmasının nasıl olacağı ile ilgilidir. Vergi kanunlarının
yürürlüğe girmesi, kanunun resmî gazetede yayımlanması
veya belirlenen ileri bir tarihte olabilmektedir. Kanunların
metinlerinde belirli bir tarih öngörülmediği takdirde ise,
resmî gazetede yayımını takip eden günün başlangıcından
itibaren kırk beş gün sonra yürürlüğe girmesi
düzenlenmiştir. Vergi kanunları, bazı istisnalar dışında
kural olarak yürürlüğe girmelerinden sonraki olaylara
uygulanmakta, geçmişe yönelik etkileri bulunmamaktadır.

Verginin hesaplanmasından verginin ödenmesi
aşamasına kadar geçen süreye ve bu süredeki işlemlerin
bütününe vergilendirme süreci denir. Vergilendirme
sürecinin çeşitli aşamalardan meydana geldiği
görülmektedir. Bu aşamalar; vergiyi doğuran olayın
meydana gelmesi, verginin tarhı, verginin tebliği, verginin
tahakkuku ve verginin tahsili aşamaları olarak
belirtilebilir.

Vergi Usul Kanunu’na göre, verginin tarihi, vergi
alacağının kanunlarda gösterilen matrah ve oranlar
üzerinden vergi dairesi tarafından hesaplanarak, bu alacağı
miktar itibarıyla tespit eden idarî işlemdir. İdarî bir işlem
olan tarh işlemi çeşitli şekillerde yapılmaktadır.

Vergi Usul Kanunu tahakkuku, tarh ve tebliğ
edilen bir verginin, ödenmesi gereken bir safhaya gelmesi
olarak tanımlamıştır. Verginin tahakkuk edebilmesi için
dava açılmaması ve dava süresinin geçmesi ve idarî
itirazın (idarî başvurunun) yapılmaması veya bunların
olması halinde sonuçlarının alınmış olması gerekir.

Vergi Usul Kanunu’na göre, verginin tahsili,
verginin kanuna uygun surette ödenmesidir. Aslında,
mükellefin kanuna uygun surette borcunu ifa etmesi
ödemedir. Tahsil kavramı, vergi idaresinin, mükelleften
ödenmeyen alacağını tahsil etmesi anlamında
kullanılmaktadır. Mükellef vergi idaresine ödemede
bulunmak suretiyle vergi borcunu sona erdirir. Ödeme
dışında vergi borcunu sona erdiren durumları; tahakkuk
zamanaşımı ve tahsil zamanaşımı, takas, terkin, hata
düzeltme, uzlaşma, yargı kararı ve af olarak belirtmek
mümkündür.

Verginin tanımlarından şu özelliklere sahip olduğu belirtilebilir:

1- Vergi parasal bir edimdir.

2- Vergi kamusal harcamaları karşılamaya hizmet eder.

3- Vergi bir kamu kuruluşunun belli bir ediminin karşılığı değildir. Bir başka ifadeyle vergi karşılıksızdır; vergi ile verginin karşıladığı kamu hizmetlerinden yararlanma arasında doğrudan bir ilişki yoktur.

4- Vergi hukuksal zora dayanır. Bu durum Devletin vergiyi egemenlik gücüne dayanarak almasının getirdiği doğal bir sonuçtur. Verginin ödenmesi bireyin isteğine bırakılmamıştır. Kanunların belirlediği çerçevede kamusal güç kullanılarak ödenmesi sağlanır. Verginin zorlama unsurunun ulusal görev anlayışını destekleyecek nitelikte olması, demokratik
sosyal hukuk Devletinin bir yansımasıdır. Vergi toplumun ekonomik ve sosyal ihtiyaçlarını karşıladığı, sosyal adaleti sağladığı ölçüde, zorlama unsuru haklı bir temele dayanır.

5- Vergi kesin bir ödemedir. Geri alınması söz konusu değildir. Bu niteliği vergiyi zorunlu borçlanmadan ayırır.

6- Vergi, özel kesimden kamu kesimine yapılan bir aktarımdır. Bu özelliği ile vergi özel kesimin kamu kesimi harcamalarına bir katkısıdır. Verginin başka toplumsal veya ekonomik amaçlar gütmesi, verginin kamusal harcamalara kaynak sağlama olan temel amacını değiştirmez.

Vergiler konularına göre üç gruba ayrılırlar. Bunlar; gelir üzerinden alınan vergiler, servet üzerinden alınan vergiler ve harcamalar üzerinden alınan vergilerdir. Gelir vergisi ve kurumlar vergisi gelir üzerinden alınan vergilere; veraset ve intikal vergisi, emlâk vergisi ve motorlu taşıtlar vergisi servet üzerinden alınan vergilere; katma değer vergisi, özel tüketim vergisi, özel iletişim vergisi, damga vergisi ile banka ve sigorta muameleleri vergisi ise harcamalar üzerinden alınan vergilere örnek teşkil ederler.

Harcamalara katılma payları, kamusal güce dayalı olarak, kamusal harcamaların finansmanı,
kamusal tesislerin yapımı, donanımı, genişletilmesi veya iyileştirilmesi için yapılan harcamalara doğrudan bir katkı olarak alınan paralardır. Harcamalara katılma payı yerine ‘şerefiye’ ifadesi de kullanılabilmektedir. Belediyeler tarafından yapılan kanalizasyon harcamalarına katılma payı buna örnek olarak gösterilebilir.

Diğer malî yükümleri vergiden ayıran temel özellik, kamusal harcamaların genel bir kaynağını oluşturmayıp, belli ihtiyaçlara tahsis edilmeleridir. Diğer malî yükümler, söz konusu olan harcama alanının yakın ilgi çevresinde bulunanlara yükletilir. Ancak, diğer malî yükümlerin ayırıcı özelliği, belirli özel ihtiyaçların finansmanına tahsis edilmeleri olup, sadece ilgililerden alınmaları zorunlu değildir.

Vergilendirme yetkisi anayasal düzenlemeler ve vergi hukuku ilkeleri çerçevesinde yasama organına aittir. Vergi hukukunun gelişimi, anayasal gelişmelerle birlikte kamusal bir nitelik taşımaktadır. Ayrıca vergi ilişkisinde devlet, kişi karşısında üstün ve ayrıcalıklı yetkilerle donatılmış durumdadır. Devlet ile kişi arasında, devletin vergilendirme yetkisinden kaynaklanan bir astlık-üstlük ilişkisi vardır, burada devlet ile kişi eşit konumda değildir.
Kısaca belirtmek gerekirse, vergi hukuku kamu hukuku içinde yer alan idare hukuku bünyesinde bulunmaktadır. Ancak zaman içinde, birçok hukuk dalında olduğu gibi vergi hukuku da idare hukukundan ayrılarak bağımsız bir kamu hukuku dalı haline gelmiştir

Vergi hukuku kamu hukuku içinde yer almakla birlikte, özel hukukla da yakın bir ilişki içerisindedir. Çünkü vergiyi doğuran olay, birçok durumda bir özel hukuk olgusudur. Bu bakımdan vergi hukuku alanında özel hukuk kavram ve düzenlemelerine çokça müracaat edildiği görülmektedir. Vergi hukukunda özel hukuk kuralları geçerli olmakla birlikte, esas olan vergi hukukunun kendi düzenlemeleridir. Öncelikle vergi ilke ve kuralları uygulanır. Özel hukuka müracaat edilen durumlarda ve vergi kanunlarında hüküm bulunmayan hallerde özel hukuk kuralları dikkate alınır. Dolayısıyla vergi hukuku özel hukukun birçok kavram ve düzenlemesini kural olarak kullanmakla birlikte, belli bir konuda vergi hukuku özel bir düzenleme getirmiş ise bu kurallar öncelikle uygulanacaktır (Atar, 2001, s.6). Örneğin, Vergi Usûl Kanunu, “mükellefiyet ve vergi sorumluluğu için kanunî ehliyet şart değildir” demek suretiyle, vergi hukukundaki ehliyeti medeni hukuktan farklı olarak düzenlemiştir.

Vergi suçu; vergi mükellefi ya da vergi sorumlusu veya vergilendirme işlerinde görevli olanların, vergi kanunlarında öngörülen mükellefiyetlere ve ödevlere aykırı davranışlarla, Hazine menfaatlerini ihlal eden, kamu düzenini bozan fiillerdir.

Vergi hukukunda herhangi bir kaynağın yeni bir vergi normu koyup koyamaması ölçütüne göre ikiye ayrıldığı görülmektedir: Bağlayıcı (aslî) ve yardımcı (ikincil) kaynaklar. Bağlayıcı (aslî) kaynaklar, yeni norm koyan, verginin konusunu, mükellefini veya oranını etkileyen, vergi idaresinin, vergi mükellefinin ve vergi mahkemelerinin uymak zorunda olduğu kaynaklardır. Yardımcı (ikincil) kaynaklar ise, verginin aslını değiştirmeyen, verginin matrah ve oranını etkilemeyen, sadece mevcut düzenlemelerin açıklaması niteliğinde olan kaynaklardır.

Vergi hukukunda bağlayıcı kaynaklar; Anayasa, kanunlar, anlaşmalar, kanun hükmünde kararnâmeler, Bakanlar Kurulu kararları ile tüzük, yönetmelik ve genel tebliğ gibi diğer düzenleyici işlemler ve Anayasa Mahkemesi kararları ile Danıştay içtihâdı birleştirme kararlarıdır. Ayrıca genelgeler ve genel yazılar, vergi idaresi bakımından bağlayıcı olmakla birlikte, mükellef ve hakîmler bakımından bağlayıcı nitelikte değildir.

Vergilendirme gerçek veya tüzel kişilerle devlet arasında karşılıklı bir alacak-borç ilişkisi doğurur. Bu ilişkide alacaklı taraf devlettir; borçlu ise vergiyi ödemekle yükümlü olan kimsedir. Vergi Usûl Kanunu’na göre, vergi kanunları gereğince kendisine vergi borcu yüklenilen gerçek veya tüzel kişiye vergi yükümlüsü (mükellef) denir

Vergi Usûl Kanunu’na göre, kendileri yükümlü olmamakla birlikte, verginin ödenmesi bakımından alacaklı vergi dairesine karşı muhatap olan gerçek veya tüzel kişilere vergi sorumlusu denir. Türk vergi hukukunda sorumluluk özellikle kanunî temsil ve vergi tevkifatı durumlarında ortaya çıkar. Vergi Usûl Kanunu, küçüklerle kısıtlıların, tüzel kişilerin, tüzel kişiliği olmayan teşekküllerin vergi yükümlüsü olmaları halinde bunlara düşen ödevlerin kanunî temsilcileri veya tüzel kişiliği olmayan teşekkülleri idare edenler tarafından yerine getirileceğini düzenler. Kanunî ehliyeti bulunmayan bir akıl hastası kendisine miras kalan bir fabrikanın getirdiği gelir dolayısıyla vergi ödeme gücüne sahip olacağından vergi hukuku
açısından ehil sayılır; bu nedenle gelir vergisi yükümlüsü olarak vergi ödemesi gerekir. Ancak kanunî ehliyeti bulunmadığından vergilendirmeye ilişkin ödevleri kanunî temsilcisi tarafından yerine getirilir; kanunî temsilci vergi sorumlusudur.

Verginin konusu, verginin üzerinden alınan şey, fiil veya olaylardır. Başka bir ifadeyle, varlığı vergi borcunun doğumuna sebep olan unsurlar, işlemler ve ekonomik değerlere verginin konusu denir. Bu tanıma göre, verginin konusunu, gelir, servet, harcama, hizmet, üretim gibi iktisadî unsurlar oluşturabileceği gibi, hukukî işlemler de oluşturabilir.

Vergi Usûl Kanunu’na göre, vergi kanunlarının, vergi borcunun doğumunu bağladıkları olay veya hukukî duruma vergiyi doğuran olay denir. Vergiyi doğuran olay, verginin konusu ile verginin mükellefi arasında bağlantı kurulmasını sağlayan olaydır. Vergiyi doğuran olayın meydana gelmesiyle mükellef açısından vergi borcu, vergi idaresi açısından vergi alacağı
ortaya çıkar.

Vergi konularının, verginin hesaplanmasına esas alınan değer ve miktarlarına verginin matrahı denir. Vergi alacağı, vergi oranını matraha uygulamak suretiyle bulunur. Örneğin, emlâk vergisinin konusu arazi veya binadır; matrahı ise bunların değeridir. Emlâk vergisi borcunu bulmak için binanın değerine, konut veya işyeri olmasına göre değişik oranlar uygulanır.

Vergi Usûl Kanunu’na göre, verginin tarhı, vergi alacağının kanunlarda gösterilen matrah ve oranlar üzerinden vergi dairesi tarafından hesaplanarak, bu alacağı miktar itibarıyla tespit eden idarî işlemdir.

Birincisi beyana dayalı tarhtır. Burada  beyan üzerinden alınan vergiler tahakkuk fişi ile tarh ve tahakkuk ettirilir. İkincisi ikmalen vergi tarhıdır. İkmalen vergi tarhı, her ne şekilde olursa olsun bir vergi tarh edildikten sonra, bu vergiye müteallik olarak meydana çıkan ve defter, kayıt ve belgelere veya kanunî ölçülere dayanılarak, miktarı tespit olunan bir matrah veya matrah farkı üzerinden alınacak verginin tarh edilmesidir. Üçüncüsü re'sen vergi tarhıdır. re’sen vergi tarhı, vergi matrahının tamamen veya kısmen defter, kayıt ve
belgelere veya kanunî ölçülere dayanılarak tespitine imkân bulunmayan hallerde, takdir komisyonları tarafından takdir edilen veya vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlarca düzenlenmiş vergi inceleme raporlarında belirtilen matrah veya matrah kısmı üzerinden verginin tarh olunmasıdır. Son olarak verginin idarece tarhıdır. Verginin idarece tarhı, ikmalen ve re’sen vergi tarhı dışında kalan hallerde, mükelleflerin verginin tarhı için vergi kanunları ile muayyen zamanlarda müracaat etmemeleri veya aynı kanunlarla kendilerine yüklenen görevleri yerine getirmemeleri nedeniyle, zamanında tarh edilmeyen verginin, kanunen belli matrahlar üzerinden idarece tarh edilmesidir. 

Vergi Usûl Kanunu tahakkuku, tarh ve tebliğ edilen bir verginin, ödenmesi gereken bir safhaya gelmesi olarak tanımlamıştı.

Ödeme dışında vergi borcunu sona erdiren durumları; tahakkuk zamanaşımı ve tahsil zamanaşımı, takas, terkin, hata düzeltme, uzlaşma, yargı kararı ve af olarak belirtmek mümkündür

Vergiyi doğuran olayın meydana geldiği tarihi izleyen yılbaşından itibaren beş yıl geçtikten sonra vergi yönetiminin vergi tarh etme yetkisinin sona erecektir.

Çeşitli vergi tarifleri bulunmaktadır. Bunlar; tek oranlı vergi tarifesi, artan oranlı vergi tarifesi, tersine artan oranlı vergi tarifesi ve azalan oranlı vergi tarifesidir. Tek oranlı vergi tarifesi, matrahın büyüklüğü ne olursa olsun, uygulanacak oranın aynı kaldığı vergi tarifesidir. Artan oranlı vergi tarifesi, matrah büyüdükçe, uygulanacak vergi oranının da arttığı vergi tarifesidir. Tersine artan oranlı vergi tarifesi, ödenen vergi miktar itibariyle hep aynı kalmakla birlikte kişinin geliri attıkça verginin nisbî öneminin azaldığı vergilere uygulanan vergi tarifesidir. Bu çeşit vergi tarifesi artık pek uygulanmamaktadır. Matrah azaldıkça uygulanacak vergi oranının düşmesi halinde de, azalan oranlı vergi tarifesi söz konusu olmaktadır