Kurumcu iktisat, iktisadi sistemlerin ve süreçlerin temelini bireylerin değil, kurumların oluşturduğunu ve bireylerin bu kurumların etkisinden bağımsız olarak ele alınamayacağını savunan yaklaşımların genel adıdır.

Çünkü bireylerin istek, tercih ve seçimleri, içinde yer aldıkları kurumsal yapılar tarafından belirlenirler. Bu yüzden, kurumculara göre, iktisadi hayatı anlamak için, önce bireylerin karar ve davranışlarına çerçeve oluşturan kurumları anlamak gerekir.

Kurumcu iktisat literatüründe kurum dendiğinde birey davranışlarının meşruiyet sınırlarını belirleyen ve yapttırım gücüyle desteklenen inanç ve kurallar bütünü akla gelmektedir.

Bir kurumdan bahsedebilmek için yazılı veya yazılı olmayan, birbirini destekleyerek bir bütünlük oluşturan ve göreli olarak sürekliliği olan kurallar dizisi ile bu kuralların öngördüğü biçimde hareket edilmesini temin eden bir yaptırım mekanizmalarının bulunması gerekir.

Formel kurumlar, devletin yaptırım gücü ile desteklenen, enformel kurumlar ise devletin yaptırım gücüne ihtiyaç duymadan varlığını sürdüren kurumlardır.

Bir toplumda enformel ve formel kurumların birbirini desteklemesi ve tamamlaması ekonomik faaliyetlerin işlem maliyetlerini düşürür.

Kurum ile diğer kurallar dizisi arasındaki en önemli fark; kurumun öngörülen şekilde düşünme ve davranmak için meşru bir yaptırım gücü ile desteklenmesi gerekir.

Neokurumcu iktisat, Eski kurumcuların yaklaşımlarını iktisadın konularına uyarlayan John K. Galbraith, Gunner Myrdal, Marc R. Tool, Paul D. Bush, Waren J. Samuels gibi iktisatçıların oluşturduğu kurumcu ekoldür.

Yeni kurumcu iktisat, öncülüğünü Nobel iktisat ödülü kazanan Coase, Williamson ve North gibi iktisatçıların yaptığı ve yerleşik iktisadın analiz mantığını küçük değişiklikler yaparak, kurumsal yapıların oluşum ve gelişimini de bu mantıkla açıklayan kurumcu ekoldür.

Eski kurumcu iktisat, Veblen ile Commons’ın görüşlerine dayalı olarak geliştirilen ve neoklasik iktisadi analizin iktisadi olayları anlamak ve açıklamak için geçersiz olduğunu, birey davranışlarının içinde bulundukları kurumsal kısıtlar bilinmeden anlaşılamayacağını, bu nedenle de iktisadi analizin kurumların iktisadi hayattaki rollerinin açıklanmasına yönelmesi gerektiğini savunan kurumcu ekoldür.

Eski kurumculara göre, rasyonel iktisadi aktörler üzerine kurulu neoklasik yaklaşım tamamen terk edilerek, yerine iktisadi davranışın kültürel bağlam içinde meydana geldiğini varsayan yeni bir yaklaşım konmalıdır. Fakat yeni kurumcuların birçoğuna göre rasyonel tercih üzerine kurulu standart neoklasik yaklaşım, tamamen terk edilmek yerine yeniden düzenlenmeli ve genişletilmelidir. Eski ve yeni kurumculuk arasındaki en temel fark budur.

‹İngiltere’nin sanayi devrimi ve onu izleyen iktisadi gelişmelere, diğer Avrupa ülkelerinden daha erken şahit olmasıdır.

Kurumcu iktisadın öncüleri, aynı dönemlerde yazmaya başlayan iki Amerikalı düşünür Thorstein Veblen ile John. R. Commons’dır.

Değişik düşünce, ekol, sistem veya düşünürlerin en iyi veya en doğru olduğu varsayılan düşüncelerinin, ait oldukları bütünlükten soyutlanarak bir araya getirilmesidir.

Bilginin pratik değeri üzerinde duran ve alternatif düşünceler arasında seçim yapılabilmesinde kullanılabilecek tek ölçütün söz konusu düşünce tarzlarının pratik sonuçları ve sağlayacakları fayda olduğunu ileri süren yaklaşımdır.

Kurumcu iktisat dendiğinde hemen akla, yazımına 1895 yılında başladığı ve binbir macera sonucu 1899 yılında yayınlanan Aylak Sınıfın Teorisi isimli kitabıyla Thorstein Veblen gelir.

Veblen’e göre baskı, saldırganlık, para ve servet üzerinde çatışma, ekonomik güç gibi konular iktisadın merkezî konularıdır.

Veblen, yerleşik iktisadın hazcı rasyonellik yaklaşımını iki nedenle eleştirmektedir. İlk olarak, Veblen’e göre bireyler, büyük oranda, alışkanlık, gelenek, kurumlar ve statü sahibi olma güdüsü tarafından motive edilmektedirler. İkinci olarak, bireyler her ne kadar davranışlarını yönlendiren kendilerine özgü amaçlara sahip iseler de bu amaçlar sosyal bir bağlamda ortaya çıkarlar. Sosyal bağlamı göz ardı ederek, bireyi analiz odağına yerleştirmek doğru bir yaklaşım olmaz.

Veblen yerleşik iktisadi analize, varsayımları ve muhakeme tarzı bakımından tutarsız olduğu için değil, mevcut ekonomik sistemin meşru görülmesine hizmet eden bir açıklama getirdiği için itiraz etmektedir.

Veblen’e göre insanı çevreleyen maddi koşullar, insanların dünya ile ilgili önyargı ve eğilimlerini belirleyen en önemli faktörlerin başında gelmektedir.

Veblen, klasik iktisat teorisinin, sadece olgusal gerçeklikten yoksun olması bakımından değil, süreçlerin nasıl geliştiğini açıklayamaması bakımından da büyük bir eksiklik taşıdığını düşünmektedir.

Veblen, klasik teorinin yalıtılmış, amaçsız, dışardan gelen etkilere tepki veren pasif bir birey yaklaşımına karşı çıkmaktadır.

Veblen’e göre üç içgüdüsel eğilim insan toplumlarının ilerlemeci evrimsel gelişimine katkıda bulunur. Bunlar;

• Ustalık,
• Ebeveynlik
• Aylak merak içgüdüleridir.

Ustalık içgüdüsü, pratik çare, yol ve araçlarla; etkinlik, maharet ve ekonomiyle ilgili mekanizma ve icatlar; yaratıcı çalışma ve olgulara teknolojik üstünlük kurma gibi eğilimleri ifade etmektedir.

Ebeveynlik içgüdüsü, insanların herhangi bir karşılık beklemeden gelecek kuşakların iyiliğini düşünme eğilimlerini ifade etmektedir.

Ebeveynlik içgüdüsü ustalık içgüdüsü ile birleştiğinde sadece kendisi için değil, diğer insanlar ve gelecek nesilleri de göz önüne alarak onların da lehine olabilecek şekilde çalışmayı mümkün kılmaktadır. Bu iki içgüdü toplumun ve kültürün sürekliliğinin sağlanmasının da en temel ön şartı durumundadır.

Aylak merak içgüdüsü ise, elde edildikten sonra sağlayacağı faydaya bakmaksızın, çok somut ödüller beklemeden insanların bilgiye sahip olma eğilimlerini ifade etmektedir.

Yeni bilgiler peşinde koşmayı gerektiren bu aylak merak içgüdüsü, ustalık içgüdüsü ile bütünleştiğinde yeni araçlar yaratmak ve maharetler geliştirmek için gerekli ve anlamlı bir unsur hâline gelmektedir.

Veblen’e göre, insan toplumlarının değişiminde bu aylak merak içgüdüsü büyük yer tutmaktadır.

Veblen, ekonominin kurumlarını›, üretken ya da açgözlüce bir amaca hizmet etmesine göre iki gruba ayırmaktadır. 

Yıkıcı (kıskançlığa dayalı) menfaati koruyan kurumlar yağmacı ve açgözlüce güdüleri yansıtır ve bu yüzden geri götürücüdürler. Bir iş davranış ilkesi olarak bunu satılabilirlik terimi ile ifade etmek mümkündür.

Kıskançlığa dayalı olmayan menfaati koruyan iktisadi kurumlar ileri götürücü niteliktedir. Bu kurumların ortaya çıkardığı iş davranış ilkesi kullanışlılık terimi ile ifade edilebilir.

Genel olarak kurumculara göre teknoloji, bir uygarlık içinde elde edilmesi mümkün olan ve fiilen kullanılan araç ve donanımlar ile teknik ve anlayış düzenini ifade etmektedir.

Teknolojik gelişmenin arkasındaki itici güç, bireysel merak ve zekâdır.

Veblen’e göre bir uygarlık içinde elde edilmesi mümkün olan ve fiilen kullanılan araç ve donanımlar ile teknik ve anlayışın düzenini ifade eden teknoloji toplumu ileri götürücü, kurumları ise geri götürücü rol üstlenirler.

Teknolojik ve kurumsal değer ikileminde Veblen, teknolojik değere öncelik vermektedir. Veblen’e göre değişim teknolojik gelişmenin güçlerine karşı, kurumsal direnme oranına bağlı olarak belirlenir. Yani değişim bağlamında teknoloji itici, kurumsal yapılar ise tutucu güçtür.

Veblen, değişimin iki temel unsurunu teknoloji ve kurumlar ile tanımlamaktadır. Ona göre, kurumlar statik ve değişimi engelleyici, teknoloji ise dinamik ve değişimi körükleyici bir nitelik taşımaktadır. Teknolojinin itici gücü, sonuçta kurumların da değişimini getirmektedir.

Sosyal evrimcilik, canlıların evrimi ile toplumsal gelişim süreçleri arasında paralellik kurarak biyolojik evrim kuramı yardımıyla, toplumsal gelişim sürecini açıklamaya çalışan yaklaşımdır.

Determinizm, evrendeki her olay veya olgunun nedensellik zinciri çerçevesinde belirli kanunlar veya kurallara bağlı olarak meydana geldiğini ileri süren görüştür.

Veblen’in evrimci yaklaşımdan aldığı, hayvan toplulukları ile insan topluluklarının benzerlikleri veya tarihin değişik aşamalara bölünüp bölünememesi değil, farklı coğrafyalarda yaşayan insanların kültürlerinin zaman içinde hedefi belli olmayan bir biçimde evrildiğidir.

Veblen’in kurumcu düşünceye en önemli katkılarından biri sosyal evrim nosyonunu alıp onu teleolojik olmayan (unteleological) ve etnosentrik olmayan (non- ethnocentric) bir sosyal değişim sürecine dönüştürmesidir.

Malın niteliklerinin değil, onun pahalı olması, yani bir güç gösterisini sergilediği için pahalı olmanın bizzat kendisi bir değer ifade etmektedir. Tüketim üzerindeki bu etkiye literatürde Veblen etkisi denmektedir.

Bu çevrimin dönüm noktaları;

• 1689 İngiliz Devrimi,
• 1789 Fransız devrimi,
• 1861 Amerikan Devrimi,
• 1848 Avrupa Devrimi
• 1914’lerden itibaren ortaya çıkan birçok devrime rastlamaktadır.

Commons’a göre kurumcu iktisatla birlikte iktisadi çözümlemenin odak noktasının meta ve bireylerden, işlem ve toplu eylemi sağlayan kurallara kaymıştır.

Klasik iktisatçıların en küçük inceleme birimi emek karşılığı üretilen bir metadır. Hazcı iktisatçıların en küçük birimi de nihai tüketicilerin hoşlandıkları aynı ya da benzer meta idi.

Commons’a göre, kurumcu iktisatçıların en küçük birimi, taraflarıyla birlikte bir işlemdir. Çünkü tanımı ve doğası gereği işlemler, klasik iktisatçıların emeği ile hazcı iktisatçıların hazları arasına girmektedir.

Commons’ın görüşlerinin dayandığı temel hipotezde iktisadi hayatı düzenleyen ilkelerin ilki kıtlıktır.

Commons’a göre kıtlık, klasik iktisatçıların yaptığı gibi, veri kabul edilip kıtlık ortamında arzu ve isteklerin nasıl biçimlendiğinin gösterilmesi için değil, kıtlığın nasıl çelişki, dolayısıyla uzlaşma ve düzen, düzenin oluşması için de toplu eylemi gerekli kıldığını göstermek bakımından büyük önemi vardır.

Kıtlıkk, bireyler arasında çıkar çatışmasına neden olmakta, kurumsal kısıtların olmadığı bir ortamda da çatışmaların ancak bireysel şiddetle çözülebileceğine dikkat çekmektedir. Kaynakların herkesin ihtiyacını veya isteğini karşılayacak kadar bol olmaması, aynı zamanda, mülkiyet kavramını, özellikle de özel mülkiyeti ve bireysel çıkar çatışmasını ortaya çıkarmaktadır.

İktisadi hayatın temelinde, toplu denetim (collective control) yatmaktadır.

Toplu eylem, bireysel eylem üzerinde denetleyici, serbestleştirici ve genişletici etkide bulunan karar ve süreçlerdir.

Commons’a göre toplu eylem, bireyin yapabileceği bazı şeyleri yapmamasını sağlayarak bireysel eylemlere denetim getirir. Ancak bu denetim, davranışlarına sınırlama getirilenler dışındakilere ise önemli ölçüde serbestlik sağlar. Toplu eylem, aynı zamanda, bireylerin tek başına yapamayacakları bir çok şeyi de yapmalarına imkan sağlar.

İktisadi düşünce tarihinde Tarihçi Okul, kuralları tümdengelimsel biçimde önceden bilinebilen ve kendiliğinden oluşan doğal düzen fikrine karşı çıkarak her bir toplumun tarihsel şartları içinde ele alınıp anlaşılabileceğini, toplumlar arasındaki benzerliklerin olması hâlinde tümevarım yoluyla bazı genellemelerin yapılabileceğini savunur. 

İktisadi hayatın biçimlenmesinde kurumların önemini vurgulayan kurumcu iktisatçılar çalışmalarını genelde iki gelenek içinde sürdürmektedirler. Bu iki geleneğin farklılaşmasında esas nokta, kurumların rolü ve işlevine ilişkin yaklaşımların farklılığıdır.

Yeni kurumcu iktisat, yerleşik iktisadı teorileştirmenin bilinen temel araçlar› kullanılarak kurumların ve kurumsal ilişkilerin de bu çerçevede açıklanabileceği varsayımı üzerine kurulmaktadır.

• İşlem Maliyeti İktisadı,
• Mülkiyet Hakları
• Hukuk ve iktisat gibi ekoller ortaya çıkmıştır.

İşlem maliyetleri, iktisadi değerlerin sahiplenebilme hakkının bireyler arasında değiştirilmesi ve bireylere özgü bu hakların uygulanabilmesi sırasında ortaya çıkan maliyetlere denmektedir.

Sözleşme yapma, bilgi edinme, ölçme ve danışmanlık maliyetleri işlem maliyeti çerçevesinde ele alınmaktadır.

Üretim maliyetleri mal ve hizmetlerin üretiminde, işlem maliyetleri ise onların el değiştirmesi sırasında ortaya çıkmaktadır.

Kurumcu literatürde işlem kavramını iktisadi çözümlemenin temel birimi olarak ileri süren ilk düşünür Commons’dır

İşlem maliyeti iktisadının ortaya çıkışında Coase’un önemli bir yere sahip olmasının bir diğer nedeni, Coase’un, firmayı ekonomide bir üretim birimi olmanın yanısıra bir yönetim birimi olarak da gündeme getirmiş olmasıdır.

Yerleşik iktisat çok yakın zamana kadar iktisat teorisini mübadele, piyasa ve firma gibi kavramlar üzerine kurmaya çalışıyordu.

• Birincisi bir iktisadi değeri (akset), kullanıcının onu fiziksel olarak dönüştürme ve hatta yok etme dâhil bütün meşru kullanma biçimlerini tanımlayan kullanma hakkı;
• İkincisi, bir iktisadi değer üzerinden gelir elde etme ve diğer insanlarla sözleşme yapma hakkı,
• Üçüncüsü de bir iktisadi değer üzerindeki sahiplenme haklarını sürekli bir başkasına aktarma hakkı olmak üzere değişik mülkiyet hakları vardır.

Farklı mülkiyet sistemleri,

• Üretimi,
• İşlem maliyetlerini
• Bölüşümü etkiler niteliktedir.

Neokurumcu iktisatçılar eski kurumcu iktisatçılaı›n, yerleşik iktisadın analiz mantığının tamamen terk edilmesi gerektiği görüşünü korumalarına karşın yeni kurumcular, yerleşik iktisadın temel yaklaşım biçimini koruyarak kurumların iktisadi hayatın şekillenmesindeki rollerinin analizine yönelmektedirler.

İktisadi düşünce tarihinde kurumculuk, ikti­sadi sistemlerin ve süreçlerin temelini bireylerin değil, kurumların oluşturduğunu ve bireylerin bu kurumların etkisinden bağımsız olarak ele alına­mayacağını savunan yaklaşımların genel adıdır. Kurumculara göre, iktisadi hayatı anlamak için, önce bireylerin karar ve davranışlarına çerçeve oluşturan kurumları anlamak gerekir.

Kurum kavramı, birey davranışlarının meşruiyet sınırlarını belirleyen ve yaptırım gücüyle destekle­nen inanç ve kurallar bütünü olarak tanımlanmaktadır.

Formel kurum­lar, devletin yaptırım gücü ile desteklenen, enfor­mel kurumlar ise devletin yaptırım gücüne ihtiyaç duymadan varlığını sürdüren kurumlardır. Mahke­me ve polis gücü ile hayata geçirilen hukuk sistemi, formel kurumlara, adab-ı muaşeret kuralları da en­formel kurumlara örnek verilebilir.

Bir mal veya hizmetin üretim maliyet ka­lemleri içinde yer almayan ve bu yüzden piyasa fiyatına yansımayan ancak malın mülkiyetinin edinimi veya değişimi süre­cinde ortaya çıkan maliyet, işlem maliyeti olarak tanımlanmaktadır.

Veblen ile Commons’ın görüşlerine dayalı olarak geliştirilen ve neoklasik iktisadi analizin iktisadi olayları anlamak ve açıklamak için geçersiz olduğunu, birey davranışlarının içinde bulundukları kurumsal kısıtlar bilinmeden anlaşılamayacağını, bu nedenle de iktisadi analizin kurumların iktisadi hayattaki rollerinin açık­lanmasına yönelmesi gerektiğini savunan kurumcu ekoldür.

Öncülüğünü Nobel iktisat ödülü kazanan Coase, Williamson ve North gibi iktisatçıların yaptığı ve yerleşik iktisadın analiz mantığını küçük değişiklikler yaparak, kurumsal yapıların oluşum ve gelişimini de bu man­tıkla açıklayan kurumcu ekoldür.

Eski kurumcuların yaklaşımlarını iktisa­dın konularına uyarlayan John K. Galb­raith, Gunner Myrdal, Marc R. Tool, Paul D. Bush, Waren J. Samuels gibi iktisat­çıların oluşturduğu kurumcu ekoldür. Eski kurumcular yerleşik iktisadın fayda ve kâr maksimizasyonuna dayalı analiz mantı­ğının tümüyle terk edilmesi gerektiğini savunurken yeni kurumcular neoklasik yaklaşımın bazı varsayımlarını yeniden tanımlamak suretiyle kullanılması gerek­tiğini iler sürmektedirler.

Yerleşik iktisat Avrupa kıtasında, özellikle de İngiltere’de, ortaya çıkmıştır. Bunun nedeni de, İngiltere’nin sanayi devrimi ve onu izleyen iktisadi gelişmelere, diğer Avrupa ülkelerinden daha erken şahit olmasıdır.

Kurumcu iktisadın anavatanı  Amerika’dır.

Veblen, yerleşik iktisadın hazcı ras­yonellik yaklaşımını iki nedenle eleştirmektedir. İlk olarak, Veblen’e göre bireyler, büyük oranda, alış­kanlık, gelenek, kurumlar ve statü sahibi olma gü­düsü tarafından motive edilmektedirler. İkinci ola­rak, bireyler her ne kadar davranışlarını yönlendiren kendilerine özgü amaçlara sahip iseler de bu amaçlar sosyal bir bağlamda ortaya çıkarlar. Sosyal bağlamı göz ardı ederek, bireyi analiz odağına yerleştirmek doğru bir yaklaşım olmaz.

Veblen, klasik iktisat teorisinin, sadece olgusal gerçeklikten yoksun olması bakımından değil, sü­reçlerin nasıl geliştiğini açıklayamaması bakımın­dan da büyük bir eksiklik taşıdığını düşünmekte­dir. Sonuç olarak Veblen, klasik teorinin yalıtılmış, amaçsız, dışarıdan gelen etkilere tepki veren pasif bir birey yaklaşımına karşı çıkmaktadır. Veblen’e göre iktisat teorisi; tarihsel, iktisadi, siyasal ve sos­yal olayların içgüdüsel-alışkanlıklara bağlı insan davranışları tarafından biçimlenen grup özellikleri tarafından belirlenir ve en iyi bunlarla betimlenebi­lir. Ona göre deterministik olmayan Darwinci bir sosyal evrim kuramı, sosyal ve iktisadi olgularla il­gilenirken değişimi anlamak için en uygun araçları sunmaktadır.

Gös­terişçi tüketimde bir mal veya hizmetin faydası, sahip olduğu niteliklerden değil, kişinin alım gü­cünün yüksekliğini yansıtarak başkalarına gösteriş yapmanın verdiği hazdan kaynaklanmaktadır. Bir mülkün, onu sahip olana kazandırdığı statüsüne bağlı olarak talep edilmesi buna güzel bir örnek­tir. Bu tüketim türünde, malın niteliklerinin değil, onun pahalı olması, yani bir güç gösterisini sergi­lediği için pahalı olmanın bizzat kendisi bir değer ifade etmektedir. Tüketim üzerindeki bu etkiye li­teratürde Veblen etkisi denmektedir.

Aylak merak içgüdüsü, elde edildikten son­ra sağlayacağı faydaya bakmaksızın, çok somut ödüller beklemeden insanların bilgiye sahip olma eğilimlerini ifade etmektedir. Yeni bilgiler peşinde koşmayı gerektiren bu içgüdü, ustalık içgüdüsü ile bütünleştiğinde yeni araçlar yaratmak ve maha­retler geliştirmek için gerekli ve anlamlı bir unsur hâline gelmektedir.

Veblen, ekonominin kurumlarını, üretken ya da açgözlüce bir amaca hizmet etmesine göre iki gruba ayırmaktadır. Yıkıcı (kıskançlığa dayalı) menfaati koruyan kurumlar yağmacı ve açgözlüce güdüleri yansıtır ve bu yüzden geri götürücüdürler. Bir iş davranış ilkesi olarak bunu satılabilirlik terimi ile ifade etmek mümkündür. Tersine kıskançlığa da­yalı olmayan menfaati koruyan iktisadi kurumlar ise ileri götürücü niteliktedir. Bu kurumların orta­ya çıkardığı iş davranış ilkesi de kullanışlılık terimi ile ifade edilebilir. Veblen’in ortaya koyduğu sosyal yapının unsurları arasındaki bu ikilem, toplumun gelişmesi ve sürekliliğini koruyabilmesi için, han­gi değerlerin baskın olması gerektiğine dair karar verilmesini gerektirmektedir. Veblen’in bu ikilem yoluyla yapmak istediği, kıskançlığa dayalı olma­yan ve ileri götürücü olan ve sonuçta kullanışlılığı teşvik eden kurum ve uygulamalar ile seremonik ve kıskançlığa dayalı olan ve sonuçta sadece satıla­bilirliği teşvik edenleri ayrıştırmak için bir yöntem geliştirmektir.

Teknolojik ve kurumsal değer ikileminde Veb­len, teknolojik değere öncelik vermektedir. Veblen’e göre değişim teknolojik gelişmenin güçlerine karşı, kurumsal direnme oranına bağlı olarak belirlenir. Yani değişim bağlamında teknoloji itici, kurumsal yapılar ise tutucu güçtür. Teknolojik gelişme, üreti­len mal ve hizmetlerin nitelik, nicelik ve kompozis­yonlarındaki değişmeler ile yeni elde edilme yön­temlerinin geliştirilmesini sağlarken, kurumlar bu değişimlere ağır ağır ve direnerek karşılık verirler. Bu yüzden Veblen, değişimin iki temel unsuru­nu teknoloji ve kurumlar ile tanımlamaktadır. Ona göre, kurumlar statik ve değişimi engelleyici, tek­noloji ise dinamik ve değişimi körükleyici bir ni­telik taşımaktadır. Teknolojinin itici gücü, sonuçta kurumların da değişimini getirmektedir.

Commons klasik iktisattan kurumcu ikti­sada geçişi iki noktada özetler. Birincisi iktisadi çözümlemenin odak noktasının meta ve birey­lerden, işlem ve toplu eylemi sağlayan kurallara kaymasıdır. İkincisi, klasik ve hazcı iktisatçılar teorilerini insan ve doğa ilişkisi üzerine kurarken kurumcular ise teorilerinde insan-insan ilişkileri­ni öne çıkarmaktadırlar.

Commons’ın tanımına göre toplu eylemin kap­samı, organize olmamış gelenek ve göreneklerden, aile, ticari kuruluşlar, sendika ve devlet gibi olduk­ça iyi organize olmuş kurumları kapsayacak biçim­de genişlemektedir. Hepsindeki ortak olan ilke, toplu eylem ile bireysel eylemin daha fazla veya az denetim, serbestlik ve genişleme kazanmasıdır.

Kurumcu iktisadın, bütün bu etkilenmelere rağ­men Alman Tarihçi Okulunun bir kolu olduğunu söylemek haksızlık olur. Alman Tarihçi Okuluna mensup iktisatçıların, iktisadi değişimin önemini kavramalarına ve bu bağlamda Ricardocu iktisadın çok az katkı sağladığını kabul etmelerine rağmen, böyle bir değişimin doğasını ortaya kayacak genel bir teoriyi geliştiremedikleri, Veblen’in ise bunu yaptığı söylenebilir. Aynı şekilde Commons’ın kolektif eylem ve çözümleme birimi olarak işlemi kabul etmesinin Alman geleneğine ters düşmediği, ancak bunun ora­dan alındığını söylemek doğru olmaz.

İktisadi hayatın biçimlenmesinde kurumların önemini vurgulayan kurumcu iktisatçılar çalışma­larını genelde iki gelenek içinde sürdürmektedirler. Bu iki geleneğin farklılaşmasında esas nokta, ku­rumların rolü ve işlevine ilişkin yaklaşım farklılığı­dır. Bu iki geleneğin temelini de iki eski kurumcu olan ve aynı dönemlerde ve birbirine yakın coğraf­yalarda yaşamış bulunan Veblen ve Commons’ın görüşlerinin farklılığı oluşturmaktadır. Veblen’in çalışmalarını izleyenler, Veblen-Ay­res çizgisi olarak bilinen birinci kurumcu gelene­ği; Commons’ın çalışmalarını izleyenler de ikinci kurumcu geleneği yaşatmaktadırlar. Bu iki gele­nek arasındaki farklılık, neokurumculuk ve yeni kurumculuğun ortaya çıkmasına da zemin hazır­lamıştır.

Coase’un bu sıfır işlem ma­liyeti varsayımının doğru olmadığı bilinmekle bir­likte, bir analitik araç olarak onu kullanmasından iki sonuç çıkarılabilir: Birincisi, sınırlı varsayımlar altında yerleşik iktisadi kavramsallaştırmanın man­tıksal düzeyde doğru olduğunu her durumda gös­termek mümkündür. Çünkü varsayımların gerçekçi olmaması sorun oluşturmadığı sürece, neoklasik teori daima geçerli kılınabilir. Coase’un bu önermesinden yola çıkan yeni ku­rumcu iktisatçılar, bunun daha da genişletilerek, veri teknoloji çerçevesinde işlem maliyetini azaltacak ku­rumların varlığını sürdüreceği, işlem maliyetini ar­tıran kurumların ise zamanla tasfiye edileceğini öne süren işlem maliyeti iktisadı ekolünü getirmişlerdir.