Bir döneme damgasını vuran ve günümüzün vazgeçilmez kitle iletişim araçlarından biri olan radyo, meydana gelen olayları dinleyicinin bilgisine sunan, yaşamın her kesitini ele alan ve her konuyla ilgili olan bir araçtır. Radyo görsel değildir, sadece kulağa hitap eder. Bu yüzden anlatıp yaşattıkları ile duygu dünyamızı harekete geçirip hayal gücümüzü etkiler, sunduklarının beynimizde şekillenmesini sağlar. Radyo hız demektir. Ortaya çıkan bir olayı canlı yayınla anında dinleyicisine ulaştırır. Bu yayın basit cihazlarla yapıldığı için kullanımı kolaydır. Söz gelimi TV’de kamera, ses, ışıklar, up-link vb cihazlar tv yayınını karmaşık hâle getirir. Oysa radyo bir cep telefonu ile bile olay yerinden anında yayın yapılmasına olanak sağlar. Bu yönüyle de radyo haberciliği diğer kitle iletişim araçlarına oranla her zaman bir adım öndedir. Radyo ucuzdur. Çünkü hem alıcıları tv’lere göre çok daha ucuz, hem de program yapım maliyetleri çok düşüktür. Söz gelimi ünlü tv dizisi “Uzay Yolu” nun yapım maliyeti ile bir radyo klasiği olan “Dünyalar Savaşı”nın maliyeti birbiriyle karşılaştırılamaz bile. Radyo müzik demektir. Klasik müzikten caza, opera ve rock’tan halk ve sanat müziklerine kadar sevdiğimiz müziği 24 saat dinleme imkânı verir. Bütün bu anlattıklarımız sonunda şu rahatlıkla söylenebilir ki; radyo diğer kitle iletişim araçlarına oranla daha hızlı haber almamızı ve bilgi edinmemizi sağlar. Bizi eğlendirir, hayal gücümüzü çalıştırarak yaratıcılığımızın gelişmesine yardımcı olur. Bütün bu yönleriyle günümüzün vazgeçilmez iletişim araçlarından biri olmuştur.

Radyo yayıncılığına gelince; radyo yayıncılığı ciddiye alınması gereken, belli yöntem ve teknikleri olan, çok iyi alt yapı ve uzmanlık isteyen bir iştir. Uygulama ise yine üniversite radyolarında ya da özel ve kamu yayın kuruluşlarının radyolarında yapılır. Amaç, yayıncılık dünyasına iyi yetişmiş donanımlı elemanlar kazandırmaktır. Radyo yayıncılığının ana yapısını haberlerin yanı sıra söz ve müzik programları oluşturur. Söz ve müziğin birbiriyle kaynaştığı karma programlar günümüzün sevilen program türlerinden biri olmuştur. Ayrıca radyo dramaları sevilen bir tür olarak dinleyicinin beğenisini her zaman kazanmış, günümüzde de zevkle izlenmeye devam etmektedir.

Hazırlayacağımız program hangi türe girerse girsin genelde bir programı hazırlayan, hazırlanan programı sunan ve programın teknik alt yapısını oluşturup dinleyiciye ulaştıran bir yapılanmaya ihtiyaç vardır. Peki bu yapılanma kimlerden oluşur ve bunların görev ve sorumlulukları nelerdir? Programı hazırlayanlara, sunanlara, teknik alt yapıyı oluşturup yayına hazır hâle getiren ve yayınlayanlara yayıncı adı verilir.

En genel hatlarıyla yayıncılar şu kişilerden oluşur:

• Prodüktör veya program yapımcısı

• Spiker veya sunucu

• Teknisyen veya teknik yapımcı

Program Yapımcısı veya Prodüktör

 Programda hayati rol oynayan kişidir. Disipliniyle önemli, soğukkanlı, sakinliğe vücut veren, ekibi toparlayan, zamanlamayı yapan ve program akışını düzenleyen bir liderdir. Programa yaptığı en büyük katkı onu yararlanılan kaynakların gölgesinden kurtarmaktır. Prodüktör, diğer insanların yeteneklerini ve yarattıklarını işleyip, ona yeni şekiller veren bir sanatçıdır. Programı yaratan, ona biçim veren kişi, prodüktördür. Çeşitli parçaları bir doku hâline getirir ve bir bütün olarak sergiler.

Spiker veya Sunucu

 Programın vitrini, sesiyle, doğaçlama sunuşuyla, yaptığı röportajlar ve telefon konuşmalarıyla, yazılan metni yorumlamasıyla programa hayat veren kişidir. Dinleyicinin düş gücünü harekete geçirmek için bilgisini, duyarlığını ve yeteneğini ortaya koyar. Bunun yanı sıra bilginin inandırıcılığını ortaya koyan da spikerdir. Dolayısıyla biçime ve içeriğe özen göstermelidir. Sesin tınısı, konuşma biçimi, hızı çok önemlidir.

Teknisyen veya Teknik Yapımcı

 Yayın masasını kullanan, gerektiğinde banda alınmış konuşmaları, röportajları, müzikleri veya blok bir programı montajlayan, sesleri ve müzikleri alan, telefon bağlantılarını yapan, efektleri hazırlayan, müzikleri çalan, mikrofonları ayarlayan ve yapım ve yayınla ilgili her tür teknik alt yapıyı düzenleyen ve bunlardan sorumlu olan kişidir.

RADYO PROGRAMININ ÖZELLİKLERİ VE YAYINCININ SORUMLULUKLARI

Bir radyo programını ister bir ekip hazırlasın isterse tek kişi, programla ilgili çok iyi bir araştırma yapılması gerekir. Konu ve konuklar belirlendikten sonra ilgili detaylara inmek, yazılacak metin için kaynak metinlere ulaşmak, uzmanlarla ön görüşme yapmak, röportaj yapılacak kişileri, konuşmacı olarak alınacak yetkilileri belirlemek, ana yapım alanındaki detayları bulmak, kullanılması düşünülen özel efektleri toplamak, röportaj yerlerini seçmek, sözün yanı sıra geçiş, dolgu, sinyal veya içeriğe uygun müzikleri seçmek, hepsi ama hepsi araştırmaya dayalı olarak yapılır.

Bütün bunların sonunda da;

• Doğru,
• Tarafsız,
• Uygun dil ve anlatıma sahip olan,
• Değişik kesimlerin yadırgamayacağı,
• Sıkıntı ve üzüntü verebilecek unsurları özenle işleyen, bu gibi yayınlarda konuyu yatıştırıcı, yumuşak, korkutmayan bir anlayış ve düzende işleyen,
• Kötü alışkanlıklara karşı ve
• Programında, şiddete başvurmanın zararını değerlendiren yani şiddetin hayatın gerçeklerinden biri olduğu varsayılsa bile yapımcının programında şiddeti aktarmada ölçülü ve özenli olduğu bir program ortaya çıkmalıdır.

Bir yayıncı yapacağı çalışmalarda, halka karşı sorumludur. Temel olarak bu Anayasa, RTÜK Yasası ile diğer yasalar çerçevesinde idari, hukuki ve cezai sorumlulukları kapsar. Yasaların getirdiği sorumluluklar yanında mesleki sorumluluklar da büyük önem taşır. Bu sorumluluklar:

 Ulusal Sorumluluk: Bir radyo yayıncısı ulusal çıkarları gözetmek, kollamak ve yayınlarında bunu yansıtmak durumundadır. Doğruluk ve tarafsızlık temel değerleri kapsamında, ulusal çıkarlar göz ardı edilemez.

 Kurumsal Sorumluluk: Bir radyo istasyonunun elemanları tüm çalışmalarında temsil ettikleri kuruluşu göz ardı edemezler. Verilen her sözün, her davranışın bu kuruluşu bağlayacağı unutulmamalıdır. Yayın ilkelerine bağlılık ve uygunluğun yanı sıra davranışlarıyla da kuruluşlarının saygınlığını artırıcı şekilde davranılmalı, ona zarar vermekten kaçınılmalıdır.

 Mesleki Sorumluluk: Radyo çalışanları mesleklerini tüm yönleriyle bilmek ve uygulamak zorundadırlar. Mesleki hata yapmaları, kuralları ve ahlaki değerleri göz ardı etmeleri, Basın Ahlak Yasası yanında insan haklarına ilişkin ilkeleri ihlal etmeleri de asla söz konusu olamaz.

Ulusal, kurumsal ve mesleki sorumlulukla birlikte, bir radyo programı hazırlanırken şu noktalar da büyük önem taşır:

 Uygunluk; Programda kazalar ve olaylarla ilgili korkunç detaylara yer vererek dinleyici kızdırılmamalıdır. Kötü konuşanlara karşı dikkatli olmalı, kişisel saldırılara, ürkütücü konulara değinilmemelidir.

 Yasalara Saygı; Programlarda kimsenin başını derde sokmamaya özen gösterilmelidir. Yayıncılık, halkın gözünde yasalara saygı duymaktır.

 Eleştiriler; Yayıncılar, tarafsız olarak yapılan gerçek eleştirileri daima hatırlamalı, diğerlerini de dinlemek zorundadırlar. Fakat bunlar gerçeklere dayanmalıdır.

 Denge; Üzerinde tartışılabilir programlarda, birbirine zıt noktalarla mutlaka denge sağlanmalıdır.

 Tarafsızlık; Yayıncılar kendi düşüncelerini ifade edemezler ama diğerlerinin bunu yapması için doğru kanalları sağlarlar.

Yayıncılar şu soruları sürekli olarak kendilerine sormalıdırlar:

• Yaptığım program yasalara uygun mu?
• Uygunluğu tam mı?
• Bir sorumluluk yaratıyor mu?
• Doğru mu?
• İlginç mi?

Programlarda amaç, geniş doğruları dizmek ve düşünceleri dinleyiciye vermektir. Bilgi, dinleyicinin kendi kararını yine kendisinin vermesi için aktarılır. Bu yüzden yayıncılar, yalnızca gerçekleri sergiler ve dinleyicinin kendi kendine sonuca ulaşması için ona izin verir.

Radyo programının içeriğini oluşturmak dinleyiciler üzerinde istenilen etkiyi elde etmek açısından önemlidir. Programda yer alacak konuların, müziklerin, efektlerin, röportajların, program metninin ve zamanlamanın tam olması gerekir. Program ister canlı olsun isterse banttan yayınlansın içeriğe dikkat edilmeli, konular arasındaki bağlantılar zekice hazırlanmalı, istenilen etkiyi elde etmek için de ustaca sunulmalıdır.

Birbiriyle ilişkili olan radyo programındaki konular şu başlıklar altında ele alınır:

• Radyo metni,
• Röportaj,
• Sunuş ve sunuculuk,
• Telefonun programlarda kullanılması ve
• Programlarda müzik seçilmesi ve kullanılması.

Radyo Metni

 Metnin radyodan yayınlanmak üzere hazır hâle getirilmesi, yüzde doksan mücadele demektir. Çünkü yayıncılar diğer insanlardan farklı yazıp, farklı konuşurlar. Bu yüzden eğer metniniz hiçbir zaman konuşulmayan sözcük ve deyimleri kapsıyorsa, yazılacak metinle konuşulan dil arasında bir denge kurulamaz. Çözüm daha fazla rahatlamak, daha kolay yayıncılık yapacak yolları bulmak ve bundan hoşlanmaktır.

Röportaj

 Radyo yayınlarında metin kadar, röportajın da önemli bir yeri vardır. Röportaj genel doku içinde renkli, etkili ve dinamik bir parçayı oluşturur. Tüm aşamaları kurallar ve inceliklerle dolu olan röportajın tanımı kısaca şöyledir. Röportaj, belli bir konu üzerinde sorulan sorulara konuşmacı veya konuşmacıların kendi görüş, düşünce ve yorumlarını yine kendi sesleri ile anlatmaları ve bunun dinleyicilere anlatılması tekniğidir.

İyi bir radyo röportajı için;

• İyi bir röportajcı,
• İyi bir konuşmacı
• Mantıklı ve iyi bir konu gerekir.

İyi Bir Konuşmacı

• Konuşacağı konu hakkında çok iyi bilgi sahibi olan,
• Planlanan röportajı aktif bir şekilde ancak sade bir dille aktarabilen,
• Konuşması için ayrılan zamana saygı duyan, konuyu dağıtmayan ve sorumluluğunun bilincinde olan,
• Bütün bu konularda röportajı yapanla hem Şkir olup ona yardımcı olan kişidir.

Röportajın Konusu

• Yeni,
• Kullanışlı bir şekilde düzenlenebilecek,
• İlham verici ve
• Hoş, kısa ve heyecan verici olmalıdır