Dil bileşenleri;

• Anlambilgisi
• Sesbilgisi
• Söz dizimi
• Biçimbilgisi
• Kullanımbilgisi

Anaokulu öncesi çocuklarda dil bozukluğu için dikkat edilmesi gereken noktalar;

• 3 yaşına gelmişse ve hala sözcük üretimi yoksa
• Sınırlı sayıda sözcük üretiyor ve/veya sınırlı sayıda anladığı sözcük varsa
• Yeni sözcükleri edinmede, öğrenmede zorluk yaşıyorsa
• Konuşulanları anlamada sözel ve görsel ipucuna ihtiyaç duyuyorsa
• Sosyal etkileşimde bulunmuyorsa ya da sınırlı sosyal iletişimi bulunuyorsa
• Oyun oynarken yaşıtlarına katılmıyorsa Konuşması aileden olmayan bireyler tarafından anlaşılmıyorsa
• Sürekli aynı sözcükleri tekrarlıyorsa (ekolali), başkalarının seslemelerini taklit etme becerisi yoksa
• Yaşıtlarıyla iletişim kurmuyor, konuşmuyorsa

Gelişimsel dil bozukluğu nedenleri;

• Doğum öncesi nedenler
• Genetik faktörler
• Çevresel etmenler

Gelişimsel dil bozuklukları;

• İşitme Yetersizliği,
• Zihinsel Yetersizlik,
• Otizm Spektrum Bozukluğu
• Özgül Dil Bozukluğu ve
• Motor Bozukluklar

Özgül dil bozukluğu: Herhangi bir nörolojik bozukluk, işitme kaybı, motor bozukluk, zihinsel yetersizlik ve sosyal duygusal gelişim bozukluğu olmamasına rağmen, dil gelişiminde sınırlılık bulunan gelişimsel bir bozukluktur. Birçok farklı tipi vardır ve oldukça heterojen bir gruptur. 

Gelişimsel dil bozukluklarından motor bozukluklar;

• Serebral Palsi
• Gelişimsel Apraksi

Anlambilgisi bozukluğu bulunan çocuklarda gözlenen özellikler;

• Sınırlı sözcük dağarcığı
• Sözel yönergeleri takip etmede güçlük
• Kendini ifade etmede sınırlı sayıda sözcük kullanımı
• Deneyimlerine dayanarak soru sorma ve soruları cevaplamada güçlük
• Aynı kategori içerisinde yer alan sözcükleri anlamada, ayırt etmede güçlük (serçe, güvercin, ağaçkakan hepsini “kuş” olarak adlandırma)
• Eş anlamlı sözcükleri anlamada, kullanmada güçlük (beyaz sözcüğünün anlamını edindiyse bir cümle içerisinde “beyaz” yerine “ak” sözcüğü kullanıldığında cümleyi anlamama)
• Mecazi anlamlar içeren cümleleri özellikle deyimler ve atasözlerini anlamada güçlük
• Konuşmaları takip etmede ve konuşmaya katılımda zorluk
• Konuşmada doğru sözcüğü bulmada zorluk buna bağlı olarak sürekli şey, ımmmm, hmmmm gibi anlamlı, anlamsız sözcük kullanımları
• Konuşma sırasında kendi özgün fikirlerini ifade etmede zorluk

Özgül dil bozukluğuna sahip çocuklar tipik gelişen çocuklarla aynı anlambilgisi edinim süreçlerinden geçmelerine rağmen bu süreç bu çocuklarda yaşıtlarına oranla gecikmeli seyretmekte, ilk sözcük edinimleri geç olmaktadır. Özgül Dil Bozukluğu olan çocuklar sözcüklerin anlamlarını yaşıtlarına oranla daha geç edinmektedirler ve edindikleri sözcük sayısı yaşıtlarından daha az olmaktadır. ÖDB’li çocukların yeni sözcükleri anlamaları bu sözcükleri üretmelerinden daha kolaydır

Zihinsel yetersizliği bulunan çocuklarda sesbilgisi gelişimleri yaşıtlarına benzer gelişim gösterir ancak tam olarak aynı değildir. Şiddetli zihinsel yetersizliğe sahip çocuklar ses kullanımından daha çok işaret, jest kullanımını tercih ederler. Çıkardıkları sesler ise genellikle ünsüz seslerden oluşmaktadır. Zihinsel yetersizliği olan çocuklar babıldama döneminde yaşıtlarıyla benzer ses edinimine sahipken zaman içeresinde tipik gelişen yaşıtlarından gecikmeli olarak ses edinimleri devam eder. İlerleyen yaşlarda sesletim problemleri ortaya çıkar, sesletim hataları tutarsızdır, hata örüntüleri tipik gelişen çocuklara benzerlik gösterir. Bu çocuklarda fonolojik bozukluk görülme sıklığı daha fazladır, genellikle ünsüz düşmesi ve son hece düşmesi gözlenir.

    Serebral palsili çocukların büyük çoğunluğun sesbilgisi ediniminde bozukluk bulunmamaktadır. Dilin sesbilgisi gelişimi yaşıtları ile aynı seviyede gerçekleşmektedir ancak sesletim hataları bu çocuklarda sıklıkla görülmektedir. Kaslarında meydana gelen zayıflık, spastisite, veya kasların birbirleriyle uyumlu çalışamaması (koordinasyon) gibi durumlardan ötürü sesleri doğru sesletemezler ve sesletim problemleri ortaya çıkar.

    Gelişimsel apraksili çocuklarda birçok sesbilgisel hata gözlenir. Konuşma sırasında sözcüklerde seslerin yerini değiştirirler (şemsiye-semsiye), sesleri atarlar (bebek-bebe), bazen ses ekleme yaparlar. Ünsüz ve ünlü seslerde bozulmalar görülebilir, ses diziminde hata yaparlar. Sözcük uzunluğu arttıkça sesbigisel hataları artar. Yaptıkları sesbilgisel hatalar tutarlı değildir. “şemsiye” sözcüğünü bazen “semsiye” olarak söylerken başka zaman doğru sesletimini “şemsiye” yapabilir.

Biçimbilgisi bozukluğu bulunan çocuklarda gözlenen özellikler

• Bağımsız morfemleri edinmede zorluk, gecikme
• Bağımlı morfemleri yani dile ait ekleri edinmede zorluk
• Ekleri kullanmada zorluk, kullanmama
• Geçmiş zaman şimdiki zaman, gelecek zaman eklerini kullanmada zorluk

Özgül dil bozukluğu bulunan çocuklarda morfolojik bozukluklar görülmektedir. Çalışmalarda genellikle özgül dil bozukluğu bulunan çocuklar kendi yaşıtları veya kendilerinden daha küçük ancak aynı hece uzunluğuna sahip çocuklarla karşılaştırılarak konuşmada kullandıkları hece uzunlukları değerlendirilir. Hece uzunluklarının değerlendirilmesi Ortalama Sözce Uzunlukları (OSU) ile yapılır. Eğer kendilerinden daha küçük ancak OSU değerleri aynı olan çocuklarla özgül dil bozukluğu olan çocuklar karşılaştırıldığında gramer yapıları birbirine benzer değilse o zaman ÖDB’li çocuklarda dil gecikmesi olduğu kabul edilir ve gecikmiş dil olarak tanımlanır. Eğer tipik gelişen çocuklarla sözce uzunlukları aynı ancak farklı gramer yapıları kullanıyorlarsa iki grup arasında biçimbilgisi açısından sadece gecikme var denilemez, sapma var
denilir. Morfolojik bozukluk özellikle fiillerde gözlenir

Otizm spektrum bozukluğu bulunan çocuklar genellikle ekleri kullanmakta özellikle zaman eklerinin kullanımında sorun yaşarlar zaman eklerini, çoğul eklerini kullanmazlar

Sözdizimi bozukluğu bulunan çocukların özellikleri;

• Konuşma sırasında uygun olmayan sözcük dizimi sergilerler (“ali öptü ayşe”)
• Karmaşık uzun cümleli yapıları kuramazlar (edilgen, ettirgen cümleler)
• Hikayeyi tekrarlama görevinde çaba sarfederler, güçlük yaşarlar

Genellikle hafif şiddetli zihinsel yetersizlikte sözdizimi gelişim örüntüleri tipik gelişen yaşıtlarına benzer ancak onlardan daha yavaş gelişir. Çocukların gelişimleri ile orantılı olarak sözcük uzunlukları ve cümle karmaşıklığı gelişir. Ne, nerede cümle kalıpları neden, niçin, nasıl cümle kalıplarından daha önce gelişir. Aynı zeka yaşına sahip tipik gelişim gösteren çocuklardan daha kısa ve daha basit cümleler kullanırlar. Zihinsel yetersizliğe sahip çocuklar yaşları ilerledikçe daha uzun ve karmaşık cümleler kurmaya başlarlar. Cümle uzunluğunun artması ile daha karmaşık cümle kurma becerisinin ilişkisi konuşma öncesi yaşıtlarının gelişimine benzerdir. Örneğin, “Ali ekmek aldı”, “Ali eve gelirken ekmek aldı”, “Annesi, Ali’nin eve gelirken ekmek aldığını söyledi” “Annesi, Ali’nin eve gelirken ekmek aldığını biliyordu”. Zihinsel yetersizliği bulunan çocukların uzun ve karmaşık cümle kurma becerileri zihinsel yaşlarına uygun olur. Bağlaç kullanımları az olduğundan cümleleri birbirlerine eklemekte zorluk yaşarlar tipik gelişen yaşıtlarından daha kısa cümleler kurarlar. Genel cümle gelişimi sırası tipik gelişime benzer, cümledeki sözcük sırası sözcük ilişkisinden daha önde gelir.

Özgül dil bozukluğu olan çocuklarda sözdizimi bozukluklarına rastlanabilmektedir. Bu çocukların sözcük edinimleri yaşıtlarına oranla gecikmeli olduğu için sözdizimsel yapıları edinmekte de zorluk yaşarlar. Cümlede sözcüklerin diziminde dilbilgisel hatalar gözlenir, belirli hata örüntülerini yapmamalarını gereken yaşta devam ettirirler.

Kullanımbilgisi bozukluğu bulunan çocukların özellikleri;

• Genellikle yalnız başına ya da yetişkinlerle oyun oynamayı tercih eder
• Yaşıtlarıyla oyunu başlatmada ve sürdürmede zorluk yaşar
• Yaşıtlarıyla konuşmada, iletişim kurmada zorlanır
• Dili bazı isteklerini belirtmek için sınırlı olarak kullanır. Örneğin, oyuncağını istemek, parka gitmeyi istemek gibi durumlarda dili kullanır ancak yorum yapmaz, soru sormaz, sorulara cevap vermez.
• Dinleyici farkındalığı azdır.
• Sıra alma davranışında zorluk yaşar
• Göz kontağında zorluk yaşar
• Konuyu takip etmede zorluk yaşar
• Sözel olmayan dil kullanımında zorluk yaşar

Otizmli çocuklarda görülen kullanımbilgisi bozukluklarının özellikleri;

• İletişimi başlatmada güçlük,
• Konuşmayı başlatmada ve sürdürmede güçlük,
• Göz kontağı kurmada ya da sürdürmede zorluk,
• Konuşmada sıra alma becerisinde yetersizlik,
• Mecazları, ironileri, şakaları anlamada zorluk,
• Soru sormada zorluk,
• Varsayımlarda bulunamama,
• Konuşmaların çoğunun kısa bölümlerden oluşması,
• Sıklıkla monologların gözlenmesi,
• Jest-mimik, el-kol hareketleri, dokunma gibi sözel olmayan dilin kullanımında yetersizlik, sınırlı kullanımı, anlamada yetersizlik
• Rutin sözceler ya da tekrarlayan sözel ifadeler (ekolali) kullanma

Zihinsel yetersizliği olan çocuklarda kullanım bilgisi için önemli olan jest ve mimik gelişimi tipik gelişim gösteren çocuklar ile aynı düzende gerçekleşir ancak zihinsel yetersizliği olan çocuklarda gelişim daha geç olur. Zihinsel yetersizliği olan çocuklar konuşma öncesi dönemde kullanılan jest ve vokalizasyonu ileriki dönemlerde de kullanmaya devam ederler. Bu çocuklar sosyal ortamlarda rol alma davranışını da gerçekleştirmekte zorluk yaşarlar. İletişimde baskın rol oynamazlar.

Şiddetli işitme kaybına sahip çocuklar, sosyal ortamlarda ve okul ortamında yalnız kalırlar. Genellikle bulundukları sosyal ortamlar kendileri gibi işitme yetersizliğine sahip yaşıtlarından oluşur. Sosyal ortam azlığı ve bundan kaynaklanan problemler işitme yetersizliğinin şiddetine göre çocuktan çocuğa farklılık göstermektedir.