Platon (Türkçe diğer adıyla Eflâtun), milattan önce 427 yılında doğdu ve milattan önce 347 yılında öldü.

Kimi kaynaklar doğum yerini Atina olarak, kimileriyse (mesela Grote 1888, s. 247), Aegina adası olarak belirtir.

Babasının adı Ariston (Aristoteles ile karıştırılmamalıdır), annesinin adı Perictione’dur.

Platon’un, Ariston’dan olan ve kendisinden büyük iki erkek kardeş ve kendisinden küçük bir kız kardeşi vardı. Erkek kardeşlerinin adları Glaucon ve Adeimantus idi. Kız kardeşinin adı ise Potone idi. Babası (Ariston) öldükten sonra annesi Pyrilampes adında biri ile evlendi. Pyrilampes’ten Antiphon adında bir erkek kardeş daha oldu. Ayrıca Pyrialmpes’in de önceki evliliğinden olan, Demos adında bir erkek çocuğu vardı. Böylece Platon’un (üveyler dâhil) 6 kardeş olduğunu öğreniyoruz (Preus, 2007, s. 206).

Bazı kaynaklarda, Platon’un gerçek adının “Aristocles” olduğu nakledir. Bu, Platon’un dedesinin adıdır. “Platon” adı, güreş yaptığı günlerden kalan bir takma addır ve “geniş” anlamına gelir.

Platon, önemli ilk çağ filozoflarının öğrencisi oldu: Genç yaşlarındayken ilk hocalarından biri Kratylos (Cratylus) idi. Kratylos, Herakleitos ekolünden gelen bir felsefecidir. Platon’un ayrıca Parmenides’in, Anaksagoras’ın ve Hermogenes’in de etkisinde kaldığını söyleyebiliriz. Ancak hiç şüphe yok ki Platon’u en fazla etkileyen, yirmi yaşında öğrenci olduğu Sokrates’dir. Sokrates’in Platon üzerindeki etkisinin açık işaretlerinden biri, tüm diyaloglarında Sokrates’e verdiği önemli roldür. Platon’un diyaloglarında Sokrates, başat figür olarak yer alır.

Platon, 30’lu yaşlarının başında ülkesinin dışına çıkarak Kuzey Afrika’yı, Mısır’ı ve İtalya’yı gezdi.

384 yılında I. Dionysius tarafından Syracuse’a davet edildi. Ne var ki I. Dionysius tarafından esir edilerek köle pazarında 20 minas karşılığında satıldı. Cyrene’li Anniceris tarafından satın alınan Platon, bu varlıklı adam sayesinde meşhur Akademi’yi kurdu.

Yaşadığı ülkenin siyasal sorunları ile ilgilenen Platon, hocası Sokrates’in idamından sonra pratik siyasetle olan bağını tamamen kopardı.

İdeal devlet görüşü, İslam dünyasında da karşılık bulmuştur. Örneğin Farabi’nin Kitâbu Ârâ-i Ehli’lMedîneti’l-Fâzıla adlı eseri, önemli ölçüde Platon’un “Devlet” adlı eserinin etkisi altında yazılmıştır.

Platon’un Akademi’si, tarihteki ilk üniversite olarak kabul edilir.

Akademi’nin tam olarak hangi yılda kurulduğu bilinmemekle birlikte, MÖ 388-387 yıllarında kurulduğu çeşitli yazarlar tarafından dile getirilmektedir (Runes, 1942, s. 237; Taylor, 1956, s. 6).

Akademi’de felsefe, matematik, diyalektik ve müzik dersler verilirdi.

Akademi’yi önemli kılan özelliklerini şöyle sıralayabiliriz: İlk olarak, Akademi Platon’un kişisel gayretleri ile kurulmuş bir kurumdu. İkinci olarak Akademi, Platon’un ölümünden sonra da faaliyetlerine devam etmiş, dolayısıyla bir tarihsel devamlılık arz etmişti. Üçüncü olarak Akademi, sabit bir kurumsal mekân özelliği gösterdiği için bir tür yükseköğretim kurumu niteliği kazanmıştı.

Bugün Platon’a atfedilen 30’dan fazla diyalog söz konusudur ve bu diyalogların 25’inin Platon’un eliyle kaleme alındığı kesin olarak bilinmektedir. Taylor (1956, s. 10), Platon’a atfedilen 36 diyalog olduğunu tespit eder (Bazı kaynaklarda Platon’a ait olan diyalogların sayısının 34 olduğu öne sürülür. Örneğin bkz. Proudfoot ve Lacey, 2010, s. 305).

Platon eserlerini diyalog biçiminde yazmıştır. Diyalog biçimindeki eser, tiyatro, senaryolarına benzer biçimde karakterler arasındaki tartışmaların sırayla, konuşma formatında ifade edilmesine dayanır.

Platon’a ait olan ve orijinalleri bugüne kadar gelen eserlerinin isimleri şöyledir (Preus, 2007, s. 207): Ion, Charmides, Hippias I ve II, Laches, Lysis, Euthyphro, Euthydemus, Gorgias, Protagoras, Apology (bu eser Sokrates’in Savunması olarak da bilinir ve yazı tekniği açısından tam anlamıyla bir diyalog sayılmaz), Crito, Phaedo, Menexenus, Meno, Symposium, Phaedrus,   Devlet, Theaetetus, Cratylus, Timaeus, Critias, Sofist, Politicus, Philebus, Parmenides, Yasalar ve Epinomis.

Platon’un yukarıda adı geçen eserlerini gelişim evrelerine ve Platon’un kişisel yaşamındaki dönemlere göre iki genel kategoriye ayıran yazarlar vardır (örn. Audi, 1999, s. 710-711):

a. Erken ve orta dönem diyaloglar,

b. Geç dönem diyaloglar.

Platon, politik olarak güçlü, seçkin bir ailede dünyaya gelmiştir. Bu nedenle felsefesinde politikanın önemli bir yer olduğunu söylemek mümkündür. Diğer yandan özellikle gençlik yıllarında düşüncelerinin şekillenmesinde, hocası Sokrates’in önemli etkisi olduğunu söyleyebiliriz. Platon İtalya taraflarına yaptığı seyahatte Pythagoras’ın (Pisagor) öğrenceleriyle karşılaşmıştır. Pythagorasçıların matematik alanındaki merakları ve çalışmaları, Platon’u etkilemiştir. Aynı şekilde, Herakleitos’un öğrencileri ile olan karşılaşması da, varlığın akışkanlığı ve hareketliği konusundaki düşüncelerini şekillendirmiştir.

Platon düşüncesinde önemli bir yer olan “form” (idea) kavramı, algılarımıza konu olmaksızın varlığa temel teşkil eden soyut varlıklar olarak anlaşılmalıdır. Örneğin “masa” kavramı bir form olarak zihnimizde yer alır ama bu form “şu an üzerinde yemek yediğim ahşap masa” gibi müşahhas bir nesne olarak anlaşılmamalıdır.

Phaedo ve Devlet adlı eserlerinde Platon, “formların” algıya konu olan nesnelerden farklı olduğunu ileri sürer. Başka türlü söylersek, formlar (idealar), algıya konu olmayan en yüksek aklî çabalarla kavranabilen varlıklardır. Bu iki eserde Platon formlardan söz ediyor olsa da, bu kavrama tam olarak bir tanım vermek yerine, onu diyaloglarda geçen tartışmalarda bir araç olarak kullanır. 

Platon’un formlarla ilgili olarak esaslı bir teori geliştirdiği eser Parmenides’tir (Gill, 2006, s.184).

Platon’un bilgi anlayışı ile ilgili önemli bir noktayı, onun Phaedo adlı eserindeki şu sözü özetlemektedir: “Bilmek, hatırlamaktır”. Bu sözden açıkça anlaşılan, bilginin belirli formlar halinde zaten var olduğu, insanın belirli yöntemler izleyerek bilgi sahibi olmasının ise yalnızca bu bilgileri hatırlamaktan ibaret olduğudur.

Platon’un “hatırlama” ile ilgili düşünceleri onun Meno, Phaedo ve Phaedrus adlı diyaloglarında önemli bir yere sahiptir.

Phaedo adlı diyalogda, Sokrates ile Cebes arasındaki tartışmada Sokrates, her şeyin zıddı ile var olduğunu anlattıktan sonra, yaşam ile ölüm arasında da birbirini destekleyen bir ilişki olduğunu, dolayısıyla canlıların da ölümden geldiğini, ölülerin ruhunun varlığını sürdürdüğünü söyler. Bu döngü içerisinde bilginin formlar halinde bir yerlerde korunduğunu (ya da var olmaya devam ettiğini) söyler.

Algılarımıza konu olan dünyadan damıtılan bilgiye işaret etmek için Platon doxa kavramını kullanır. Doxa kavramının sözlük anlamı “kanaat, beklenti”dir

Formlar dünyasından (yan eideden) elde edilen bilgiyi episteme ve gnosis kavramları ile anlatır.

Platon, Meno’da, bilginin (episteme) ayırt edici özelliğini tarif ederken, “neden (sebep)” kavramına özel önem atfeder. Bilgi, sebepleri içeren bir açıklamaya dayanır. Platon bilgi (episteme) ile kanaat (doxa) birbirinden ayırırken, bu ikisinin nesnelerinin de farklı olduğuna vurgu yapar (Kahn, 2006, s.127).

Devlet adlı eserinde Platon, bilginin nesnesinin sonsuz Varlık yani “formlar” olduğunu, buna karşılık doxa’nın nesnesinin ise duyulara konu olan varlıklar ve değişim olduğunu söyler. Başka türlü söylersek bilginin (episteme) konusu Varlık, kanaatin konusu ise varoluş (yahut ‘oluş’)tur. Böylece Meno’da epistemolojik bir karşıtlıkla ortaya atılan bilgi ve kanaat, Devlet’te ontolojik bir zemine taşınır.

Platon’un Devlet adlı yapıtının 7. Bölümündeki meşhur “mağara benzetmesi”, onun hem bilgi hem de varlık konusundaki düşüncelerini bir arada özetler. Söz konusu eserde Platon (Sokrates’in diliyle), eğitilmiş insan ile eğitilmemiş insan arasındaki farkı anlatırken, meşhur mağara benzetmesini geliştirir. Platon bu noktada, doğduğu andan itibaren bir mağaranın duvarına yüzü dönük şekilde zincirlenmiş insanları kafamızda canlandırmamızı ister. Bu insanlar, arkadan gelen ışığın etkiyle duvardaki gölgelerden başka bir şey   görememektedir. Işık kaynağı ile bu insanlar arasında hareket eden nesnelerin de gölgesi doğal olarak bu duvara yansımaktadır. Doğduğu andan itibaren çok uzun yıllar bu şekilde nesneler algılayan bir insanın, günün birinde zincirden kurtularak gölgelerin sahibi olan gerçek nesnelerle karşılaşması durumunda bu nesneleri algılamasının çok zor olacağını söyledikten sonra, bizim algıladığımız dünyadan uzak bir yerde, formlar dünyasının bulunduğunu ve zihnimizin bu basit algı dünyasının ötesine geçerek formları akla konu etmesinin de aynı derecede zor olduğunu söyler (Platon, 2005).

Platon, ilerleyen zamanlarda, bilgi ve kanaat arasındaki farkı biraz daha netleştir ve bilginin ortaya çıktığı yer akıl (nous), kanaatin ortaya çıktığı yeri ise duyular olarak gösterir. Platon, gerçek anlamda bilgi sahibi olmak için (yan formları akla konu edinebilmek için) sarf edilen en üst düzeyde zihinsel çaba ile daha düşük düzeydeki aklî çabalar (yan öncüllere dayanarak matematiksel çıkarımlar yapma) arasında, yani “sanat” ve “zanaat” (techne) arasında, fark gözetir. En üst düzeydeki aklî işlemler diyalektiğe dayanırken, aşağı düzeydeki aklî işlemler mantıksal çıkarımlara dayanır (Kahn, 2006, s. 128).

Platon’un ruh anlayışı, felsefî literatüre önemli bir kavram olarak girmiş olan “Platonik düalizm” (Platonik ikilik) düşüncesine dayanır. Bu düalizme göre ruh ve beden birbirinden mahiyet itibariyle farklı iki varlıktır (Miller, 2006, s. 278).

Platon’un metinlerinde “ruh” tabirine karşılık kullanılan orijinal kelime “psuche”dir (okunuşu: psühe). Bu kavram, zaman içerisinde Avrupa dillerine “psyche” olarak geçmiştir. Psyche sözcüğü modern sözlüklerde “ruh” olarak tanımlanmaktadır. “Psikoloji” (ruh bilim) sözcüğü de bu kökten türetilmiştir. Diğer yandan Platon’un eserlerinde geçen “psuche” sözcüğünün Batı dillerinde çoğunlukla “akıl” anlamına gelecek şekilde tercüme edildiğini de hatırımızda tutmalıyız. Bu çevirinin ne ölçüde sağlıklı olduğu tartışılmaktadır (Miller, 2006, s. 278). Ortaçağ ve sonrasında daha çok dini paradigmalar içerisinde tarif edilen “ruh” kavramına çok benziyor olsa da, Platon’un “psuche” kavramına Türkçe en uygun anlamsal karşılığın “akıl” ve “can” kavramlarının karışımı olduğu düşünülebilir. Zira Platon felsefesinde “psuche”, yalnızca insanların değil, bitki ve hayvanların da sahip olduğu bir şeydir.

Platon’a göre ruh ve beden birbirini etkiler. Bedenin ruhu etkilediği iddiasına en kolay gözlemlerle ulaşılabilir. Bu nedenle Platon felsefesinde bedenin ruh üzerinde etkili olduğuna dair iddiayla karşılaşmak, beklenen bir durumdur. Ancak Platon düşüncesini çarpıcı kılan, ruhun beden üzerinde etkili olduğunu iddia etmesidir. Platon’a göre ruh, beden üzerinde etkiye sahiptir.

Platon’a göre ruh, her ne kadar bütüncül bir şekilde görünüyorsa da, parçalı bir yapıya sahiptir. Başka bir deyişle, işleyiş itibariyle bakıldığında ruhun kendi içerisinde parçalardan oluştuğu görülecektir. Bu parçalar Platon’a göre üç tanedir: Sağduyu (reason), öz (spirit) ve iştah (appetite) (Preus, 2007, s. 227). Bu parçaların her bir ruhun farklı şekillerde işlemesini sağlar.

Ruhun ölümsüz olduğu ve bir bedenden başka bir bedene geçtiği düşüncesini Pythagoras ortaya atmıştır.

Platon’un ahlâk anlayışı, onun bir dizi kavrama nasıl başvurduğuna ve bu kavramları birbiri ile nasıl ilişkilendirdiğine bakarak anlaşılabilir. Bunlar, erdem, hedonizm (hazcılık), mutluluk, iyi-kötü ve eylem kavramlarıdır.

Platon felsefesinde erdemin farklı görünümleri vardır: Cesaret, ölçülülük, bilgelik, dindarlık ve adalet.

Laches adlı diyalogda Platon (yine Sokrates vasıtasıyla), cesaretin göstergesi olarak salt eylemlere bakmamak gerektiğini, cesaretin eylemlerin ötesinde konumlandığını söylerken de bu görüşüyle tutarlıdır. Örneğin, cepheden kaçmanın cesaretsizlik göstergesi olduğuna doğrudan hükmetmek için bir neden olmadığını eğer savaş taktiği gereği bu yapıldıysa, savaşı kazanmayı amaçlayan kişinin, bu amaca ulaşmak için cepheyi terk etmiş olması halinde, cesaret biçiminde kendisini gösteren erdemin başka bir yerde aranması gerektiğini söyler (bu diyalog, Cairns’in derlemesinden alınmıştır (1980, s. 123- 144)). Aynı diyaloglarda, cesaretin bir tür bilgelik de olduğu açıkça dile getirilir.

Platon’un ölçülülük ile ilgili felsefesini en açık haliyle Charmides adlı diyaloğunda görürüz. Bu eserde Sokrates le Charmides arasında bir diyalog söz konusudur. Sokrates Charmides’e, eylemlerin netliklerinden bağımsız bir ölçülülük tarifi yapar (bu diyalog için bkz. Cairns, 1980, s. 99-122)). Örneğin hızlı olmak ya da yavaş davranmak, sesli ya da sessiz olmak başlı başına bir  ölçülülük göstergesi değildir. Ölçülülük, eylemlerin bağlama uygunluğunu sağlayan ve eylemlerden bağımsız bir özelliktir.

Platon’un erdemlilik göstergesi olarak ortaya koyduğu diğer iki kavram dindarlık ve adalettir. Bu iki kavram, Euthyphro adlı diyalogda tartışılır (bu diyalog için de bkz. Cairns, 1980, s. 169-185). Bu diyalogda Euthyphro adlı figür, babasını mahkemeye şikâyet etmiştir. Zira babası, tarlalarında çalışan işçiyi öldürmüştür. Burada Sokrates ile Euthyphro arasındaki diyalogda, “kutsal” kavramı bir form olarak tanımlanır. Bu form, kutsal olanla kutsal olamayanı birbirinden ayırt eder. Buradaki erdem, “adalet” ve “kutsal” formlarında gizlidir. Dolayısıyla, yine Platon’un genel felsefesine uygun bir şekilde, bu diyalogda Euthyphro’nun babasını mahkemeye şikâyet etme eylemi değil, bu şikâyet eylemenin ötesinde tanımlı ve mevcut olan “kutsal” ve “adalet” kavramları erdemli olmanın alamet olarak gösterilir.

Hedonizm, eylemlerin nihai amacının haz duymak olduğunu söyler. Bu haz, doğrudan eylemin kendisinden kaynaklanabileceği gibi, eylemle birlikte belirli bir amaca ulaşma neticesinde de hâsıl olabilir (Proudfoot ve Lacey, 2010, s. 163).

Philebus adlı diyalogunda Platon, Sokrates karakter aracılığıyla şu düşünceyi savunur: Haz isteği, ruh (psuche), beden (soma) ve akıl (nous) arasındaki ilişkide önemli bir rol oynar. Hazzın peşinden giden ruh, bu nedenle bedene bağlıdır. Bu düşünceyi şöyle açıklayabiliriz: Hazzın nihai olarak gerçekleştiği yer ruhtur ancak hazzın ortaya çıkabilmesi için maddi koşullar gereklidir. Beden (soma), bu maddi koşulları sağlayan yerdir ve bu nedenle ruh, haz için bedene bağlıdır. Öte yandan akıl (nous), haz isteği ile bir tür çatışma yaşar (Preus, 2007, s. 130).

Philebus adlı eserinde Platon, iyi şeyler arasında hiyerarşik bir sıralama yaparken hazza en son sırayı verir. Bu hiyerarşik şemaya göre ilk sırada ölçülülük, ikinci sırada güzellik, üçüncü sırada akıl, dördüncü sırada bilgi ve beşinci sırada haz gelir.

Platon’un iyi ve kötü ile ilgili düşüncelerinin (özellikle “iyi” hakkındaki düşüncelerinin) en açık biçimde görüldüğü eser Devlet’tir. Her ne kadar Devlet adlı eserinde adalet kavramını işlemeyi vadediyor olsa da, Platon’a göre, adalet kavramı başta olmak üzere hemen tüm kavramları anlamak için öncelikle “iyi” kavramını anlamak şarttır (White, 2006, s. 356). Bu yalnızca kuramsal bir beklenti değildir çünkü Platon’a göre devlet yönetenlerin tam anlamıyla liyakat sahibi olması için “iyi” kavramını tam anlamıyla öğrenmiş ve içselleştirmiş olmaları gerekir.

Platon’a göre, iyi bir devlet şu dört vasıfla kurulmuştur: Bilgelik, cesaret, ölçülülük ve adalet.

Tıpkı ideal devlet gibi, onu yöneten insanlar da bu dört vasfı (bilgelik, cesaret, ölçülülük ve adalet) taşır ve bu nedenle “iyi” olarak tanımlanırlar.

Platon, bu dört sıfatın yanı sıra iyiliğe bir takım işlevsel özellikler de atfeder: İyi bir devlet istikrarlı, tutarlı ve bütüncül olmalıdır. Yine iyi bir devlet, ihtiyaçları karşılama yeterliliğine sahip olmalıdır.

Platon, devlete yüklediği bu işlevsel iyilikler, insanların iyi olmasının da koşulu olarak aynen öne sürer. Yani iyi insanlar da istikrarlı, tutarlı ve bütüncül olmalı, ihtiyaçları karşılama yeterliliğine sahip olmalıdır.

Platon düşüncesinde kötülük (kakia), “iyiliğin olmaması” veya eksik olması ile tanımlanır.

Platon düşüncesinde iyilik, soyut ve yaşamın dışında bir şey değil, tam tersine hayatın içerisinde yer alan ve insan eylemleriyle birlikte açığa çıkan bir şeydir.

Şu eserlerinde Platon’un estetik hakkındaki görüşlerinin özünü bulmak mümkün: Polticus, Devlet, Sofist, Yasalar, Ion, Phaedrus ve Symposium.

Eserlerinde Platon’un estetik ile ilgili felsefesi, şu esaslar üzerinde ve temalar etrafında şekillenir:

• Temelinde “ölçü” (veya “ölçüm”) olan zanaat (techne),

• Taklide dayalı olan sanat (mimesis),

• Şiirsel yaratıcılığın temel şartı olarak görülen coşku,

• Erotik delilik ve bunun güzellikle ilişkisi (Hofstadter ve Kuhns, 1976, s. 3).

Demiurgos, Platon felsefesinde “tanrı” benzer bir varlıktır. Ancak, bu kavramın, örneğin İslam’ın veya Hıristiyanlığın tanrı anlayışı ile büyük farklılıklar gösterdiğini unutmamalıyız. İslam ve Hıristiyanlıktaki tanrı anlayışının aksine Demiurgos, evren yoktan var eden bir değildir: Zaten var olan varlığı ölçülülük içerisinde bir düzene oturtandır Demiurgos.

Platon, şiirsel deliliğin dört farklı delilikten yalnızca biri olduğunu söyler. Diğer üçü kehânet, meczubiyet ve erotik deliliktir.

Şiirsel delilik insanı tanrılarla ilişki içerisine sokar. Âşık, sevgiline kavuşma arzusu ile yanıp tutuştuğunda, bu durum onu bir hâl içerisine sokar ki bu hâl, tanrıların bulunduğu alanın güzelliyle bezenmiştir.

Platon’a göre, sanat, bir şeyler (temsiller) oluşturmanın bir aracıdır ve kendi içerisinde bir değer taşımaktan çok, oluşturduğu şeylerin değeriyle ölçülür. Platon’a göre, yaratıcı ve üretici sanat, bir site devletinde yeni nesiller sağlıklı, uyumlu ve akla uygun biçimde yaşamaya teşvik etmenin yollarını aramalıdır. Buradan anlaşılacağı gibi Platon sanata açıkça eğitsel bir işlev yüklemektedir. Sanatın bu eğitsel işlev, gerek içerik gerekse biçim bakımından bazı (yasal) düzenlemeleri de beraberinde getirir. Düzenlemeler olmadan sanat, insan ruhuna, akla ve iyiliğe uyumlu bir nitelik gösteremez.

Platon’a göre, phantastike, bir şeyin hakiki varlığının değil görünümünün temsilini üretmektir. Örneğin bir yatak resmi çizen bir gerçek yatağı değil yatağın belirli bir görünümünü taklitle üretmiş olur.

Mimesis vasıtasıyla üretim (taklit) yapmayı, formlar ile şu şekilde irtibatlandırdığını görebiliriz: Taklit yoluyla üretilen nesne (yani mimesisin nesnesi), Platon’un nesneler arasında öngördüğü hiyerarşik düzende en altta yer alır. Yatak örneğini ele alırsak: Bu hiyerarşide en üstte “yatak formu”, ikinci sırada “yatak” ve üçüncü sırada “yatak resmi” yer alır (Janawaay, 2006, s.392). Buna uygun olarak Platon, bu üçünün var edicisi arasında da bir hiyerarşi öngörür: En üst düzeyde “yatak formunun var edicisi”, ikinci düzeyde “yatağın var edicisi” ve üçüncü düzeyde “yatak resminin var edicisi” yer alır.

Platon’un siyaset ile ilgili görüşlerini ihtiva eden başlıca üç eser vardır: Devlet (ideal devlet), Devlet Adamı (Politicus) ve Yasalar (Nomoi).

Platon kendi zamanının devlet türlerini de inceleyerek, büyük eksiklikler ve yanlışlar içeren dört farklı devlet türünü tanımlamıştır: Timokrasi, plütokrasi, demokrasi ve tiranlık.

Timokrasi, şeref ve görev ilkelerine göre yönetilen devletlere işaret eder. Cömertlik ve bol ikram sahibi olma gibi ilkelere sahip asker yönetimler, bu türden devlet biçimine karşılık gelir. Sparta, Platon zamanında bu timokrasi biçimindeki yönetimin tipik örneğidir.

Bir tür oligarşik yönetim çeşidi olan plütokrasi, ekonomik güce dayalı ayrıcalıkları elinde bulunduran sınıfın yönetimde olduğu sistemlere işaret eder.

Demokrasi özgürlük ve eşitlik ilkeleri ile halkın oy kullanarak yönetime dâhil olduğu, kuralların belirlenmesinde yer aldığı sistemdir (Platon’un zamanındaki demokrasi ile büyük farklılıklar gösterse de bugün en gelişmiş ve arzu edilen politik sistem demokrasidir ancak Platon, eşitlik ve özgürlük fikirlerini aydınlanmacı ve modern politik felsefenin aksine kusur olarak kabul eder).

Tiranlık, Platon’a göre, demokrasinin sonucunda toplumda bozulma ve çürümenin meydana gelmesi; demokratik yönetimdeki özgürlüklerin bir tür yozlaşmaya neden olması ile oluşan sistemdir. Toplumda kaos ve kuralsızlık başgösterince, gücü bir şekilde eline geçiren tiran, büyük kötülükler işlemek zorunda kalır. Bu kötülüklerin neticesinde de mutlaka bir gün yok edilir.

Platon, “Aristokratik” olarak isimlendirebileceğimiz ve kendisi tarafından tanımlanan “ideal devlet”i bu sistemlerin tamamının üzerinde bir yere koyar. Aristokraside iyi eğitilmiş, vasıflı insanların yönetimi söz konusudur.

“Platon’un beş devlet tanımlaması” şunları içerir: Timokrasi, plütokrasi, demokrasi, tiranlık ve Aristokrasi. Platon, (demokrasi dâhil) diğer türlerin her birinin zayıf ve kötü yönlerini ortaya koyarak iyi eğitim almış üst sınıf insanların yönetimini (Aristokrasiyi) ön plana çıkarır.

Hiç şüphe yok ki Platon’u en fazla etkileyen, yirmi yaşında öğrencisi olduğu Sokrates’tir.

Platon’un kurduğu Akademi adlı okul, felsefî düşüncenin yüksek düzeyde eğitim veren bir okulda kurumlaşmasının bilinen ilk örneğini meydana getirmiştir.

Platon’un yukarıda adı geçen eserlerini gelişim evrelerine ve Platon’un kişisel yaşamındaki dönemlere göre iki genel kategoriye ayıran yazarlar vardır (örn. Audi, 1999, s. 710-711): a. Erken ve orta dönem diyaloglar, b. Geç dönem diyaloglar.

Platon, erken dönem eserlerinde “Sokrates” karakterine çokça yer vermiştir. Bu eserlerdeki diyaloglarda Sokrates’in düşüncelerinin mi dile getirildiği yoksa Platon’un (hocası) Sokrates’i kurmaca bir karakter olarak konuşturmak suretiyle kendi görüşlerini mi dile getirdiği, tartışmalı bir konu olarak literatürde yer edinmiştir. Güçlü olan iddia şudur: Meno adlı eserinden sonra Platon, kendi düşüncelerini anlatmaya başlamıştır.

Platon’un varlık hakkındaki düşüncelerini anlamak için onun (Türkçe’ye “biçim” veya “form” olarak çevirebileceğimiz) “idea” veya “eidos” kavramına bakmamız gerek.

Platon’un formlarla ilgili olarak esaslı bir teori geliştirdiği eseri Parmenides’tir

Platon’un bilgi anlayışı ile ilgili önemli bir noktayı, onun Phaedo adlı eserindeki şu sözü özetlemektedir: “Bilmek, hatırlamaktır”.

Platon, algılarımıza konu olan dünya ile formlar dünyasını birbirinden ayırır. Algılarımıza konu olan dünyadan damıtılan bilgiye işaret etmek için Platon doxa kavramını kullanır.

Platon, ilerleyen zamanlarda, bilgi ve kanaat arasındaki farkı biraz daha netleştirir ve bilginin ortaya çıktığı yeri akıl (nous), kanaatin ortaya çıktığı yeri ise duyular olarak gösterir.

Platon’un ruh anlayışı, felsefî literatüre önemli bir kavram olarak girmiş olan “Platonik düalizm” (Platonik ikilik) düşüncesine dayanır. Bu düalizme göre ruh ve beden birbirinden mâhiyet itibariyle farklı iki varlıktır (Miller, 2006, s. 278).

Platon’a göre ruh, her ne kadar bütüncül bir şekilde görünüyorsa da, parçalı bir yapıya sahiptir. Başka bir deyişle, işleyiş itibariyle bakıldığında ruhun kendi içerisinde parçalardan oluştuğu görülecektir. Bu parçalar Platon’a göre üç tanedir: Sağduyu (reason), öz (spirit) ve iştah (appetite) (Preus, 2007, s. 227).

Platon’un ahlâk anlayışı, onun bir dizi kavrama nasıl başvurduğuna ve bu kavramları birbiri ile nasıl ilişkilendirdiğine bakarak anlaşılabilir. Bunlar, erdem, hedonizm (hazcılık), mutluluk, iyi-kötü ve eylem kavramlarıdır.

Platon felsefesinde erdemin farklı görünümleri vardır: Cesaret, ölçülülük, bilgelik, dindarlık ve adalet.

Platon’un erdemlilik göstergesi olarak ortaya koyduğu diğer iki kavram dindarlık ve adalettir. Bu iki kavram, Euthyphro adlı diyalogda tartışılır

Platon’a göre, iyi bir devlet şu dört vasıfla kurulmuştur: Bilgelik, cesaret, ölçülülük ve adalet.

Platon’un “iyi” ve “kötü” kavramlarını en iyi şekilde ortaya koyan eseri Devlet’tir. Aslında Devlet adlı eseri “adalet” kavramını ele alır fakat Platon’a göre, adalet kavramı da eninde sonunda “iyi” kavramı ile ilişkilidir.

Platon’a göre, ölçü, iyiliğin ve güzelliğin temelidir.

Platon’un siyaset ile ilgili görüşlerinin önemli bir kısmı onun şu üç eserinde ortaya konmaktadır: Devlet, Devlet Adamı (Politicus) ve Yasalar (Nomoi).

İyi tasarlanmış ve düzenlenmiş bir devletin başında, erdem ve bilgelik sahibi bir yönetici bulunur.

İyi tasarlanmış bir devletin başında, “filozof-kral” yer alır. Filozofkralın liyakatini belirleyen en önemli şey ise aldığı eğitimdir.