Yurt dışı inşaat işleri, Türk inşaat işletmelerinin 1970lerin başlarından itibaren Orta Doğu ülkelerinde yürütmeye başladıkları müteahhitlik faaliyetleri ile ortaya çıkmış bir kavramdır. Yurt dışı inşaat işleri en genel ifadeyle; inşaat işletmelerinin ülke dışında yaptıkları inşaat, onarım, montaj işleri ile teknik hizmetler ve benzeri işlerini kapsamaktadır.

Yurt dışında yapılan inşaat, onarım, montaj işleri ile teknik hizmetler yurt dışı inşaat işleri kapsamında değerlendirilmektedir.

İnşaat, onarım ve montaj işleri kapsamında; bina, kara yolu, demir yolu, otoyol, hava limanı, rıhtım, liman, tersane, köprü, tünel, metro, viyadük, spor tesisi, alt yapı, boru iletim hattı, haberleşme ve enerji nakil hattı, baraj, enerji santrali, rafineri tesisi, sulama tesisi, toprak ıslahı, taşkın koruma ve dekupaj gibi her türlü inşaat işleri ve bu işlerle ilgili tesisat, imalat, nakliye, tamamlama, büyük onarım, restorasyon, çevre düzenlemesi, sondaj, yıkma, güçlendirme ve montaj işleri ile benzeri yapım işleri yer almaktadır.

Teknik hizmetler inşaat, onarım ve montaj işleriyle ilgili olarak yürütülen planlama, projelendirme, mimarlık ve mühendislik, etüt, fizibilite, harita tasarım, metraj, keşif, idari ve teknik şartname ile ihale dosyası hazırlama, ihale değerlendirme, mesleki kontrolörlük, inşaat kontrolörlüğü, tasarım kontrolörlüğü, işletmeye alma danışmanlığı, proje ve yatırım yönetimi ve benzeri hizmetleri kapsamaktadır.

Türkiye inşaat sektörünün Cumhuriyet’in kuruluşundan bu yana geçen 95 yıllık gelişim süreci; hazırlık, iç pazar etkinliği, uluslararası pazara açılma, pazar ve ürün çeşitlenmesi ve küresel rekabet olmak üzere beş döneme ayrılmaktadır.

Türk inşaat işletmelerinin hizmetlerini ihraç ettiği ilk ülke 1972 yılında Libya olmuş, bunu takip eden yaklaşık on yıllık süreçte sırasıyla Suudi Arabistan, Kuveyt, Irak ve İran yurt dışı inşaat işlerinin gerçekleştirildiği pazarlar arasına katılmıştır.

1990’lı yıllara gelindiğinde, Türk inşaat işletmeleri tarafından gerçekleştirilen yurt dışı inşaat işlerinin ağırlığı Orta Doğu ülkelerinden Avrasya, Balkan ve Asya ülkelerine kaymaya başlamıştır. Gerçekleştirilen yurt dışı inşaat işlerinde ilk sırayı konut inşaatları alırken diğer faaliyet alanları endüstriyel tesis, turizm tesisi, yol, köprü ve tünel olmuştur.

Vergi; kamu hizmetlerine harcanmak üzere devletin, yerel yönetimlerin yasalara göre doğrudan doğruya ya da kimi maddelerin, hizmetlerin fiyatları üstüne ekleyerek dolaylı yoldan yurttaşlardan topladığı paradır.

Vergi kanunları, yalnızca ait oldukları ülkenin sınırları dahilinde uygulanabilmektedir. Dolayısıyla, işletmeler faaliyette bulundukları ülkenin vergi yasalarına tabi olmaktadırlar.

Kanuni merkez, kurumların kuruluş kanunlarında, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinde, tüzüklerinde, ana sözleşmelerinde gösterilen merkezdir.

İş merkezi, işlemlerin fiilen toplandığı ve yönetildiği merkezdir.

Kanuni veya iş merkezi Türkiye’de bulunan kurumlar gerek Türkiye içinde gerekse Türkiye dışında elde ettikleri kazançların tamamı üzerinden vergilendirilirler. Dolayısıyla, kanuni veya iş merkezleri Türkiye’de bulunan kurumlar, tam mükellefiyete tabi kurum statüsündedir.

Kanuni ve iş merkezlerinin her ikisi de Türkiye’de bulunmayan kurumlar ise sadece Türkiye’de elde ettikleri kazançları üzerinden vergilendirilirler. Bu kurumlara, dar mükellefiyete tabi kurumlar denir.

Kurumlar vergisi; sermaye şirketleri, kooperatifler, iktisadi kamu kuruluşları, iş ortaklıkları, dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmelerin kurum kazançları üzerinden dolaysız alınan sabit oranlı vergidir.

Çifte vergilendirme Türkiye ekonomisi için büyük öneme sahip yurt dışı inşaat işleri sektörünü olumsuz etkileyeceğinden kanunda bazı istisnalar getirilmiştir. Bu istisnalar; 1. Yurt Dışı İnşaat İşleri İstisnası 2. Yurt Dışı İştirak Kazançları İstisnası olmak üzere ikiye ayrılır.

Kurumlar Vergisi Kanunu’nun “İstisnalar” başlıklı bölümünde, yurt dışında yapılan inşaat, onarım, montaj işleri ile teknik hizmetlerden sağlanarak Türkiye’de genel sonuç hesaplarına yansıtılan (intikal ettirilen) kazançların kurumlar vergisinden istisna (muaf) olduğu hüküm altına alınmıştır. Böylece, çifte vergilendirmenin önlenmesi amaçlanmıştır. Bu istisnanın uygulanması açısından, yurt dışında yapılan inşaat, onarım, montaj işleri ile teknik hizmetlerden sağlanan kazançların Türkiye’ye fiilen getirilmesi zorunluluğu yoktur. Söz konusu kazançların Türkiye’de genel sonuç hesaplarına intikal ettirilmesi istisnadan yararlanılması için yeterlidir.

Kurumlar Vergisi Kanunu’na göre, bir şirketin yurt dışında kurulu bir başka şirketin hisse senetlerini satın alarak o şirkete iştirak etmesi nedeniyle elde ettiği kazançlar kurumlar vergisinden muaf tutulmaktadır. Ancak, bu muafiyet hakkına sahip olunabilmesi için belirli koşulların sağlanması gerekmektedir.

İnşaat işletmelerinin yurt dışı iştirak kazancı istisnasından yararlanabilmeleri için aşağıdaki koşulların tamamını sağlamaları şarttır:

• İştirak edilen kurumun limited veya anonim şirket niteliğinde olması,
• İştirak edilen kurumun gerek kanuni gerekse iş merkezinin Türkiye’de bulunmaması,
• Yurt dışı iştirakin ödenmiş sermayesinin en az %10’una sahip olunması,
• Yurt dışı iştirak paylarının, iştirak kazancının elde edildiği tarih itibarıyla, kesintisiz olarak en az bir yıldır elde tutuluyor olması,
• İştirak kazancının, iştirak edilen şirketin bulunduğu ülke kanunları uyarınca en az %15 oranında vergiye tabi tutulmuş olması (kar payı dağıtımına konu kazançlar üzerinden ödenen vergiler dahil),
• İştirak kazancının, ilgili olduğu hesap dönemine ait Kurumlar Vergisi beyannamesinin verilmesi gereken tarihe kadar, Türkiye’ye transfer edilmiş olması.

İrat; şahsa bağlı olmayıp, doğrudan doğruya kendisini meydana getiren kaynaklara bağlı olan gelirdir. Örneğin; kira geliri, faiz geliri gibi.

Gelir Vergisi Kanunu’na göre, bir takvim yılı içerisinde Türkiye’de devamlı olarak altı aydan fazla oturanlar ile ikametgahı Türkiye’de bulunan gerçek kişiler Türkiye’de yerleşmiş sayılır.

Kanun’a göre, Türkiye’de yerleşmiş olan kişiler ile resmi kurumlara veya merkezi Türkiye’de bulunan şirketlere bağlı olup iş nedeniyle yabancı bir ülkede ikamet eden Türk vatandaşları tam mükellef olarak kabul edilir. Dolayısıyla, Türkiye’de yerleşik gerçek kişiler ve Türk vatandaşlarının yurt içinde ve yurt dışında müteahhitlik faaliyetinde bulunarak kazanç sağlaması durumunda, bu kişiler tam mükellef olarak elde ettikleri bütün kazançlar üzerinden vergilendirilecektir.

Yurt dışında elde edilen kazançlara ilişkin olarak ödenen vergilerin mahsup edilebilmesi için, yabancı ülkede ödenen vergilerin gelir üzerinden alınan bir vergi olması ve yabancı ülkede vergi ödendiğinin yasal belgelerle kanıtlanması zorunludur.

Yurt dışında yürütülen inşaat işlerinden kaynaklanan zararlar, tam mükellef sıfatıyla Türkiye’de verilen beyannamede kazançlardan indirilebilecektir. Ancak, söz konusu zararların Türkiye’de verilen beyannamede kazançlardan indirilebilmesi için yabancı ülkedeki resmi makamlarca onaylanmış denetim raporlarıyla belgelenmesi gerekmektedir.

Her türlü ticari ve sınai faaliyetlerden doğan kazançlar ticari kazançtır. Ticari kazanç elde eden gerçek kişilerin geliri, gelir vergisine tabidir. Şirketler ve tüzel kişi kurumların kazancı ise kurumlar vergisine tabidir.

Bilanço esasına göre ticari kazanç, teşebbüsteki öz sermayenin hesap dönemi sonunda ve başındaki değerleri arasındaki müsbet farktır. Bu dönem zarfında sahip veya sahipler tarafından işletmeye ilave olunan değerler bu farktan indirilirken, işletmeden çekilen değerler ise farka ilave olunur.

Katma Değer Vergisi (KDV); tüketilmek üzere üretilen mal ve hizmetlerden alınan vergidir. Yapılan mal ve hizmet teslimlerinde alıcı tarafından satıcıya ödenir. Böylece, ilk üretim aşamasından nihai tüketim aşamasına kadar olan süreçte her aşamada katılan değer vergilendirilir.

Katma Değer Vergisi Kanunu’na göre, bir işlemin KDV’ye tabi tutulabilmesi için Türkiye’de gerçekleştirilmesi ve ticari, sınai, zirai, serbest meslek faaliyet alanlarıyla ilgili olması gerekmektedir.

İşlemlerin Türkiye’de yapılması; malların teslim anında Türkiye’de bulunmasını, hizmetin Türkiye’de yapılmasını veya hizmetten Türkiye’de faydalanılmasını ifade etmektedir.

Yurt dışında inşaat işi yapan Türk inşaat işletmeleri, faaliyette bulundukları yabancı ülkede yasaların zorunlu kıldığı belge ve defterleri kullanarak muhasebe uygulamalarını gerçekleştirirler. Bu işletmelerin yurt dışındaki inşaat faaliyetleriyle ilgili olarak Türkiye’deki mevzuata göre ayrıca defter tutmalarına gerek yoktur. Söz konusu işletmeler, faaliyette bulundukları ülkenin mevzuatına göre defter tutarken, saptanan kazanç tek kalemde firmanın Türkiye’deki defterlerine intikal ettirilir.

Merkez ve Şubeler Cari Hesabı; merkezin şubelerle ve şubelerin kendi aralarında olan borç ve alacak ilişkilerinin izlendiği bir hesaptır. Merkezin şubelerden, şubelerin diğer şubelerden veya merkezden olan alacakları bu hesabın borç tarafına, borçları ise alacak tarafına kaydedilir.

Gelir Vergisi Kanunu’na göre, inşaat şirketlerinin yurt dışı inşaat faaliyetleriyle ilgili giderleri (yurt dışı hasılatın binde 5’i oranında götürü gider dahil) bu faaliyetlerden elde edilen gelirlerden düşülerek yurt dışı inşaat işlerinden sağlanan safi kazanç hesaplanır. Daha sonra bu tutar Türkiye’deki sonuç hesaplarına yansıtılır.

Yurt dışındaki bazı ülkelerde inşaat işi yapabilmek için ilgili ülke mevzuatına göre ayrı bir şirket kurulması zorunlu tutulmaktadır. Böyle bir durumda, Türkiye’deki işletme yurt dışında kurulmuş olan şirkete sermaye transferi yoluyla iştirak etmiş kabul edilir. Dolayısıyla, yurt dışında gerçekleştirilen inşaat işlerinden elde edilen kazançlar Türkiye’deki işletme tarafından iştirak kazancı olarak muhasebeleştirilir.

Yurt dışı inşaat faaliyetlerinde ihtiyaç duyulan makine, teçhizat ve ekipmanların yabancı ülkeye geçici süreyle götürülmesi durumunda geçici ihraç, Türkiye’ye geri getirilmemek üzere götürülmesi durumunda ise kesin ihraç durumu ortaya çıkmaktadır.

Yurt dışı inşaat faaliyetlerinde kullanılmak üzere yabancı ülkeye götürülen varlıkların değerleme esasları Türk vergi kanunları tarafından konulan esaslarla belirlenmiştir. Buna göre; geçici ihracat şeklinde yurt dışına götürülen ve işin bitiminde Türkiye’ye getirilecek olan makine, teçhizat ve ekipmanlar için ihracatın gerçekleştiği dönem itibarıyla amortisman ayrılmasına son verilecektir. İşin bitimini takiben söz konusu makine, teçhizat ve ekipmanın Türkiye’ye getirilmesiyle beraber amortisman işlemi kaldığı yerden devam edecektir.

Yurt dışındaki şubelerde inşaat işlerinde kullanılmak üzere ihtiyaç duyulan makine, teçhizat ve ekipmanların faaliyette bulunulan yabancı ülkede satın alınarak işin bitimiyle birlikte ithal edilmesi de söz konusu olabilmektedir. Yurt dışında satın alınan makine, teçhizat ve ekipmanın işin bitiminde kesin ithalat yoluyla getirilmesi durumunda, söz konusu varlıklar emsal bedeliyle değerlenirler.

Makine ve teçhizatın geçici ihraç kaydıyla yurt dışına gönderilme işlemi nazım hesaplarda izlenir. Çünkü, bu varlıkların mülkiyeti hala yurt dışına gönderimi gerçekleştiren işletmeye aittir. Dolayısıyla, bu varlıklar işletmenin aktifinde gösterilmeye devam eder. Ancak, bu makine ve teçhizatlar işletmenin tasarrufunda olmasına rağmen fiilen işletmede bulunmaması nedeniyle bu durumun açıklanmasına ihtiyaç vardır. Bu nedenle yurt dışına geçici gönderilme işlemi nazım hesaplarda izlenmelidir.

Emsal bedeli; gerçek bedeli olmayan veya bilinmeyen veyahut doğru olarak tespit edilemeyen bir varlığın, değerleme gününde satılması halinde emsaline (benzerlerine) göre sahip olacağı değerdir.

İnşaat işletmesinin Türkiye’deki makine, teçhizat ve ekipmanını yurt dışındaki inşaat işinde kullanmak üzere kalıcı olarak yabancı ülkeye göndermesi (kesin ihraç) durumunda ise, söz konusu varlıklar işletmenin aktifinden çıkmış kabul edilir. Başka bir deyişle, bu varlıklar yurt dışındaki işletmenin mülkiyetine girer. Bu durumda, Türkiye’deki işletmenin yurt dışındaki şube, şantiye veya iştirak şeklindeki iş yerine gönderdiği makine, teçhizat ve ekipmanlar emsal bedeli ile değerlenirler.

Yurt dışında yürütülen inşaat işlerinde ihtiyaç duyulan makine, teçhizat ve ekipmanın işin yapıldığı yabancı ülkede satın alınarak kullanılması ve iş bittikten sonra kesin ithal yoluyla yurda getirilmesi durumunda, söz konusu varlıklar emsal değerleriyle kayda alınırlar. Ayrıca, ithal edilen makine, teçhizat ve ekipman işletmeye ulaşana kadar yapılan bütün harcamalar ilgili varlığın maliyetine eklenir.

İnşaat işletmeleri yurt dışında inşaat faaliyetlerini yürütmek üzere açtıkları şubelere veya iştirak ettikleri şirketlere inşaat malzemeleri ve personelin ihtiyaçları için tüketim malları gönderebilirler. Bu malzemelerin fatura düzenlenerek yurt dışına gönderilmesi ihracat kapsamında değerlendirilir. Dolayısıyla, inşaat malzemeleri ve tüketim maddelerinin yurt dışına gönderilmesi işlemi 601 Yurt Dışı Satışlar hesabında izlenir.