Metabolizma sonucu oluşan atık maddelerin (su, karbondioksit, nitrojen içeren maddeler vb.) hücrelerden uzaklaştırılması gerekir.
Oluşan bu zararlı atık maddelerin hücrelerde aşırı birikimi hücrelerde ölüme yol açar. Metabolik atıklar bedende boşaltım sistemi adı verilen sistemle beden dışına atılır.

Bedenimizin yaklaşık yüzde altmışı sudan oluşur ve bu sıvı içerisinde çözünmüş hâlde birçok madde bulunur. Bu sıvıların üçte ikisi hücreler içindedir ve hücre içi sıvı (intraselüler sıvı) adını alır. Sıvıların üçte biri ise hücre dışındaki bölmelerde (damar içi ve hücrelerarası alan ) bulunur ve hücre dışı sıvı (ekstraselüler sıvı) adını alır.

Suyun bedende birçok görevi bulunmaktadır. Başlıca suyun görevleri metabolizma için uygun bir ortam oluşturma, madde taşınmasında görev alma, kan hacmini ve akışkanlığını sağlama, atıkların atılmasını kolaylaştırma ve beden ısısını düzenlemedir.

Hipernatremi, serum sodyum düzeyinin normalden yüksek olmasıdır.

Elektrolitler bedende başlıca sıvıların ozmolaritesinin sağlanmasında, asit-baz dengesinin düzenlemesinde, su hacminin dengelenmesinde, hücresel fonksiyonlarda, kas kasılmasında, hücrelerin haberleşmesinde ve uyarılmasında görev alırlar.

Boşaltım sistemi, kanı âdeta bir süzgeç gibi süzen iki adet böbrek, böbreklerden çıkan, süzülmüş ve atılmak istenen maddeleri taşıyan iki adet boru şeklinde üreter, üreterin getirdiği ve artık idrar dediğimiz sıvıyı depolayan bir adet mesane, mesanedeki idrarı vücut dışına çıkaran bir adet üretradan oluşmaktadır.

Böbreğin bedende birçok özelliği ve fonksiyonu bulunmaktadır. Bunları kısaca özetlersek;
a. Böbrekler, boşaltım sisteminin en önemli organıdır; su, tuz ve elektrolit dengesini ayarlar.
b. Böbreklerin diğer bir önemli fonksiyonu da zararlı kimyasal maddeleri ve metabolik atıkları bedenimizden uzaklaştırmaktır. Vücudumuzda metabolizma sonucu üreti­len maddelerin (üre, kreatinin, billuribin, ürik asit gibi), yiyeceklerle vücuda alınmış istenmeyen maddelerin (tarım ilaci, böcek ilacı gibi) ve de hastalıklar sırasında kullan­dığımız çeşitli ilaçların (penisilin vb.) vücut­tan atılmasını sağlar.
c. Vücut sıvılarındaki iyonların (ör. Na+, K+) mik­tarlarının normal sınırlarda tutulmasını sağla­yarak kan basıncı düzenlenmesini sağlarlar.
d. Hipoksi (oksijen yetersizliği) durumların­da böbrekler eritropoietin hormonunun sentezinde görev alır. Bu hormon eritrosit yapımını uyaran en önemli moleküldür.
e. Kalsiyum ve fosfat metabolizmasında görev alan D vitaminin yapımında görev alır.
f. Uzun süreli açlık durumlarında glikoneo­jenez yoluyla glikoz yapımını arttırır.
g. Vücutta oluşan asidik ve bazik moleküllerin atılımını ve geri emilimini sağlayarak asit-baz dengesinin korunmasına akciğerlerle birlikte yardımcı olurlar.

Böbreği enine kesip içine bakacak olursak, böb­reğin üç bölgeye ayrıldığını görürüz. Dış kısım korteks, iç kısım medulla olarak adlandırılır. Korteks medullanın etrafını bir dış kabuk gibi sarar. Medulladan sonra üreterin genişlemesiyle oluşmuş böbrek pelvisi bulunur.

Nefron, böbreğin bir süzgeç gibi iş gören, böbre­ğe gelen kanı süzerek temizleyen ve sonra atılmasını istemediği maddeleri geri alan fonksiyonel yapıları­dır. Her bir böbrekte bir milyondan biraz fazla sa­yıda nefron bulunur.

Nefron iki kısımdan oluşur.
1. Glomerul adı verilen bir baş kısmı
2. Glomerul kısmı takip eden tübül bölgesi

Böbrek tübülleri, Bowman kapsülünün deva­mındaki boru şeklinde yapılardır. Fonksiyonları ve histolojik yapılarındaki farklılıklar nedeni ile değişik isimler verilmiştir;

a. İlk kısım Proksimal tübül,
b. Proksimal tübülü takip eden U şekilli Hen­le kulbu,
c. Henle kulbundan sonra gelen distal tübül kısmıdır.

Nefronlar iki tipdedir. Kortikal (yüzeyel) nefronlar ve jukstame­dullar nefronlar. Kortikal nefronlar, korteksde bulunur, henle kulpları kısadır ve çok az medullaya girer. Nefronların %85’i kor­tikal nefronlardır. Jukstamedullar nefronlar %15 oranında bulu­nurlar. Henle kulpları uzundur ve medullanın derinliklerine ka­dar iner. Kortikal nefronların etrafı peritübüller damar yatağı ile sarılmıştır. Jukstamedullar nefronların etrafını peritübüler yata­ğın özelleşmiş bir dalı sarar. Bu damar parçası U şeklini almıştır ve henle kulbunun etrafında medullanın derinliklerine kadar iner. Bu damara vaza rekta denir. Vaza rekta medulladaki interstisyel hücreleri ve tübül hücrelerini besleyecek kanı götürür. Çok yavaş akımlıdır, medullanın hiperozmolaritesinin dağılmasını engeller.

Böbreklerde idrar 3 ana işlem sonucu oluşur.
1. Filtrasyon
2. Geriemilim (reabsorbsiyon)
3. Salgılanma (sekresyon)

İdrar oluşumunun ilk basamağı olan filtrasyon işleminin gerçekleşebilmesi için glomerul kapillerindeki kanın plazma kısmının kapillerden Bowman kapsülü içine doğru itilmesi gerekir. Burada birtakım kuvvetler plazmanın kapillerden çıkması yönde etki ederken birtakım kuvvetler plazmanın kapillerde kalması için etki ederler. Sonuçta net olarak kapillerden plazmanın çıkmasını yani Bowman kapsüle filtre edilmesini sağlayan kuvvetler çıkmasını engelleyen kuvvetleri yendiği müddetçe kan filtre olur. Filtrasyona etki eden bu kuvvetler;
a. Glomerular kapiller hidrostatik basınç: Kapillerdeki kanın oluşturduğu basınç kuvvetidir. Kanı damar dışına iten ana kuvvettir. Nefronlara kanı getiren afferent arteriollerin çapı efferent arteriol çapından daha geniş olduğu için afferent arterioldeki kan miktarı daha fazladır. Buna bağlı olarak da kan basıncı değeri yaklaşık 60 mmHg’dır.
b. Glomerular kapiller onkotik basınç: Ka­pillerdeki özellikle proteinlerin oluşturduğu emme kuvvetidir, kanı damar içinde tutma­ya çalışır. Yaklaşık değeri 32 mmHg’dır.
c. Bowman kapsülü hidrostatik basınç: Bowman kapsülü içindeki sıvının oluştur­duğu basınç kuvvetidir. Glomerular kapiller hidrostatik basınca karşı koymaya çalışarak kanın filtre edilmesini engellemeye çalışan kuvvettir. Yaklaşık değeri 18 mmHg’dır.
d. Bowman kapsülü onkotik basınç: Bow­man kapsülü içerisindeki sıvı emme kuv­vetidir. Bowman kapsülüne proteinlerin süzülmesi olmadığı için bu değer sıfırdır.

a. En fazla glomerular kılcal damar hidros­tatik basıncındaki değişimler glomerular filtrasyon hızında (GFH) değişiklik yapar. Glomerular kılcal damar hidrostatik basın­cındaki artma glomerular filtrasyon hızını artırır, azalma ise GFH’ını azaltır. Sistemik arteriyel basınç değişiklikleri glomerular kılcal damar hidrostatik basıncını en fazla değiştiren faktördür. Gün boyunca yapılan egzersizler, sıvı alımı, sıvı kaybetme, yatar ya da ayakta durma pozisyonu, damar di­rencini etkileyen hormon ve faktörlerin sal­gılanması arteriyel basıncı değiştireceği için GFH’ını da değiştirebilir. Ancak glomerula kanı getiren afferent arteriyol ve kanı gö­türen efferent arteriol çapları değiştirilerek glomerular filtrasyon hızının değişmesi engellenmeye çalışılır. Afferent arter çapı daraltılırsa kılcal damar hidrostatik basın­cı düşeceği için GFH azalır. Afferent arter çapı genişletilirse kılcal damar hidrostatik basıncı artacağı için GFH artar.
b. Bowman boşluğu hidrostatik basıncı artarsa glomerular filtrasyon hızı azalır. Azalırsa GFH artar. Yani bir ters orantı söz konusudur. Üreteri tıkayan böbrek taşları nefrona doğru sıvı basıncını artırır, bu da süzülmeye karşı koyan Bowman boşluğu hidrostatik basıncının artışına sebep olarak filtrasyonu azaltır.
c. Glomerular kılcal damar onkotik basıncı artarsa glomerular filtrasyon hızı azalır. Plazmadaki protein miktarı artınca sıvıyı damar yatağında tutacak güç artacağı için süzülme azalır. Ancak karaciğerde protein yapımında bir azalma olursa ya da böbrek geçirgenliği hastalıklarla artarsa hipoprotei­nemi tablosu gelişerek onkotik basınç azalır ve filtrasyon hızı artar.

Glomerular filtrasyon hızı azaldığında şu iki yanıt ortaya çıkar:

 Afferent arteriol direnci azaltılır. Lo­kal olarak salınan gevşetici ajanlar ile (ör. Nitrik Oksit) afferent arteriol kası gevşetilir. Direnci azalan arteriollerde kan akımı artar. Böylece glomerular filt­rasyon hızı artar. GFH normale döner.

 Renin-Anjiotensin-Aldosteron sis­temi çalışmaya başlar. Glomerüler filtrasyon hızı azalırsa tübül akım hızı azalır ve makul densaya gelen sod­yum klorür miktarı azalır. Bu makula densa hücreleri tarafından algılanır ve bir sinyala yol açarak afferent arteriol juksta glomerüler hücrelerinden renin salgılanmasına yol açar. Proteolitik bir enzim olan renin sistemik dolaşıma çı­karak, kandaki anjiotensinojen denilen protein molekülünden bazı amino asit­leri kopararak anjiotensin I (Ag I) molekülünü oluşturur. Agl’ler dolaşımda anjiotensin converting enzim ile an­jiotensin II (Ag II) ye dönüştürülürler. Ag II efferent arteriolü seçiçi olarak daraltarak glomerüler kapillerde sıvının birikmesine ve hidrostatik basınç ar­tışına yol açar. Dolayısıyla glomerüler filtrasyon hızı artmış olur.

Böbreklerin bozulmuş asit baz dengesini düzeltmesi 3 şekilde olur;

1. Filtre olan bikarbonat iyonlarını geri emerek

2. Hidrojen iyonlarını tübül lümenine salgı­layarak

3. Gerektiğinde yeni bikarbonat iyonları sen­tezleyerek

a. Aldosteron: Böbreküstü bezinden salgılanan aldosteron böbrek tübüllerinden özellikle toplayıcı ka­nalların esas hücrelerine etki ederek sodyumun geri alınımını, potasyumun salgılanmasını arttırır. Aldosteron etkisini tübüllerde sodyum geçirgenliğini arttırarak ve sodyum potasyum ATPaz pompa­larını aktive ederek gösterir.
b. Anjiotensinojen II: Herhangi bir nedenden (aşırı terleme, kanama, aşırı tuz ve su kaybı vb.) dolayı arteryal basınç düştüğünde böbreğe giden kan akımı da azalır. Azalan kan akımı sonucunda nefron­lardaki jukstaglomerüler aparattaki makula densa hücrelerinden salgılanan renin, anjiotensinojeni an­jiotensin I’ e çevirir. Ag I’de Ag II’ye dönüşür. Ag II, aldosteron salgısını uyarır, böbreklerde efferent arteriyolleri daraltır ve proksimal tübülde sodyum geri emilimini artırır.
c. Antidiüretik hormon (ADH): Bedende su ihtiyacı ortaya çıktığı zaman susama hissi or­taya çıkar. Beyindeki susma merkezî uyarılır. Bedene bir yandan içeceklerle su alınırken bedende aynı zamanda su kaybını en aza indirir. Hipofiz arka lobundan salgılanan ADH, distal tübüllerde ve toplayıcı kanallar­da suyun geri emilimini artırır.
d. Atrial Natriüretik peptid (ANP): Kan basıncının arttığı durumlarda kalp atriumlarında bulunan özelleşmiş hücreler gerilir ve kalpten ANP salgılanır. ANP bö­breklerde suyun ve tuzun geri emilimini azaltır.
e. Paratriod hormon: Paratiroid bezinde bu­lunan esas hücreler polipeptid yapısındaki paratiroid (parathormon, PTH) hormonu salgılarlar. PTH’ın bedendeki temel görevi kalsiyum homeostazını sağlamaktır. Bunu yaparken, kemikler, böbrekler ve bağırsaklar üzerinden kan kalsiyumunu arttırırken, fos­fat yoğunluğunu azaltır. PTH böbreklerde ise kalsiyumun geri emilimini arttırırken, fosfat emilimini azaltır.
f. Sempatik sinir sistemi: Sempatik sinir sisteminin bedende aktif hâle geçmesiyle birlikte sempatik sinir uçlarından salgılanan nörepinefrin efferent ve afferent arteri­yolleri daraltarak glomerüler filtrasyonu azaltır. Böylece sodyum ve suyun atılımını azaltırken proksimal tübüllerde ve Henle kulbunda emilimini de artırır.

Miksiyon (işeme) bir otonomik me­dulla spinalis refleksidir. Kese idrarla dolmaya baş­layınca gerilen gövdeden kalkan uyarılar kesenin duyu nöronları ile medulla spinalisin sakral kısmı­na iletilir. Duyu nöronları buradaki parasempatik sinirlerle bağlantı kurar ve uyarılan parasempa­tik lifler kesenin kasılmasını sağlar. Kese medul­la spinalisin sakral 2-3 segmentlerinde bağlantı yapan pelvik sinir ile innerve edilir. Pelvik sinir içinde içinde duyusal lifler ve motor parasempa­tik lifler vardır. Parasempatik lifler zarar görürse kese kasılamaz ve idrar çıkarma işlevi yapılamaz. Kişi bilinci olmadığı zaman bile kese tamamen dolduğunda istemsiz olarak idrar çıkarır. Ancak korteks ve beyin sapında ki bazı merkezlerden idrar çıkarılmasını baskılamak ve kolaylaştırmak  için uyarılar gelir. İdrar kesesine bir miktar idrar geldiğinde kese duvarı basınçla gerilir, kese uyarılır ama rugalar açılır ve kese genişleyerek basınç azal­tılır, bir zaman sonra uyarılar söner. Gelen idrarla kese düz kasları tekrar tekrar uyarılsa da hacmin ge­nişlemesi ile basınç azalır ve uyarılar söner. Ancak kese çok dolduğunda artık uyarılar sönmez ve me­dulla spinalisten gelen motor sinirlerin uyarması ile kese kasılır, idrar üretradan dışarı çıkarılır.

Konsantre idrar çıkarabilmek içinde iki zorunlu koşul vardır:

1. Yüksek ADH konsantrasyonu

2. Hiperozmolar böbrek medullası

Bedenimizin yaklaşık %60'ı sudan oluşmaktadır.

Vücut iç ortam koşullarının değişmez (sabit) kalması durumuna homeostasiz denir.

Hücre dışı sıvı yani ekstraselüler sıvı vücudun iç ortamı olarak tanımlanmıştır. Bu iç ortamda iyonlar, besin maddeleri ve metabolizma artıkları bulunur.

Kişiden kişiye değişse de bir günlük olarak bedene alınan sıvı miktarı yaklaşık 2000-2500 ml arasındadır.

Hücre sıvılarında bulunan bu maddeler başlıca sodyum (Na+), potasyum (K+), Kalsiyum (Ca++), Magnezyum (Mg+), Klor (Cl-), Bikarbonat (HCO3-), amino asitler, kreatinin, adenozin trifosfat (ATP), glikoz, protein ve üredir.

Yetişkinlerde serumda potasyum değeri yaklaşık 5 mEq/litredir.

• Böbrekler, boşaltım sisteminin en önemli organıdır; su, tuz ve elektrolit dengesini ayarlar.
• Zararlı kimyasal maddeleri ve metabolik atıkları bedenimizden uzaklaştırırlar.
• Vücut sıvılarındaki iyonların (ör. Na+, K+) miktarlarının normal sınırlarda tutulmasını sağlayarak kan basıncı düzenlenmesini sağlarlar.
• Hipoksi (oksijen yetersizliği) durumlarında böbrekler eritropoietin hormonunun sentezinde görev alır.
• Kalsiyum ve fosfat metabolizmasında görev alan D vitaminin yapımında görev alır.
• Uzun süreli açlık durumlarında glikoneojenez yoluyla glikoz yapımını arttırır.
• Vücutta oluşan asidik ve bazik moleküllerin atılımını ve geri emilimini sağlayarak asit- baz dengesinin korunmasına akciğerlerle birlikte yardımcı olurlar.

Nefron, böbreğin bir süzgeç gibi iş gören, böbreğe gelen kanı süzerek temizleyen ve sonra atılmasını istemediği maddeleri geri alan fonksiyonel yapılarıdır.

Nefron iki kısımdan oluşur:
a. Glomerul adı verilen bir baş kısmı
b. Glomerul kısmı takip eden tübül bölgesi

Böbreklerde idrar 3 ana işlem sonucu oluşur;
1. Filtrasyon
2. Geriemilim (reabsorbsiyon)
3. Salgılanma (sekresyon)

Böbrek fonksiyonlarını izlemek için klinikte en sık kullanılan yöntem klirens testidir. Klirens, bir dakikada bir maddeden temizlenen plazma miktarı demektir. Yani, bir kimyasal maddenin plazmadan süzülme hızı, böbreklerin molekülleri temizleme hızıdır. Böbreğin etkinliğini gösteren önemli bir bulgudur.

Tübüller, geriemilim (reabsorbsiyon) ve salgılanmanın (sekresyon) olduğu nefron kısımlarıdır. Glomerüler filtrasyon, proteinler ve proteinlere bağlı maddeler dışında seçici değildir, plazmada bulunan maddelerin çoğu filtre edilir.

Böbrek tübüllerinin duvarı tek kat epitel hücrelerinden oluşmuştur. Bu epitel hücreleri birbirine sıkı bağlantı bölgeleri (tight junction) ile bağlanmıştır. Aralarında lateral interselüler aralıklar vardır. Epitel hücresinin tübül lümenine (boşluğuna) bakan yüzüne apikal yüzey, arka ve yan kıs- mına bazolateral yüzey denir. Hücre zarı da apikal membran ve bazolateral membran olarak adlandırılır. Tübül epitel hücresinin hem apikal membranında hem de bazolateral membranında, suyu ve katı maddeleri taşıyan çok sayıda taşıyıcı molekül, kanal ve pompalar vardır. Madde geriemilim ve sekresyonları bunlar aracılığı ile olur.

Sağlıklı ve normal beslenen bir kişinin günde çıkarması gereken zorunlu idrar hacmi 500 ml’dir. Günde çıkarılan idrar 100 ml’den az ise anüri, 500 ml’den az ise oligüri, 3000 ml’den fazla ise poliüri olarak tanımlanır.

Aktif olarak geri emilen veya salgılanan solutların pek çoğunun taşınabilmesi için bir sınır vardır. Buna transport maksimumu denir (Tm). Bu sınırı belirleyen maddeyi taşıyan taşıyıcı miktarıdır.

ADH hormonunun yeterince salgılanmaz ya da resptörlerine bağlanmada bir sorun varsa Diabetes insipidus denilen bir hastalık görülür. Kişi günde 20 L’den fazla idrar çıkarır. Sıvı vücutta tutulamaz. Bu sıvı yerine konmaz ise kişi hayati tehlike içine girer.

Üreterler iki adet, böbrek pelvisinden aşağı doğru uzanarak mesaneye giren, tüp şeklindeki düz kastan oluşmuş yapılardır. Kasılabilir özelliktedirler. Peristaltik kasılmalarla idrarı böbrekten mesanaya taşırlar.

Aldosteron: Böbreküstü bezinden salgılanan aldosteron böbrek tübüllerinden özellikle toplayıcı kanalların esas hücrelerine etki ederek sodyumun geri alınımını, potasyumun salgılanmasını arttırır. Aldosteron etkisini tübüllerde sodyum geçirgenliğini arttırarak ve sodyum potasyum ATPaz pompalarını aktive ederek gösterir.

Bikarbonat geri emilimi ve hidrojen iyon salgılanmasının %80-90’nı proksimal tübülde oluşur.

Ekstraselüler sıvının PH’sı 7.4’tür.