İŞ VE SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU Dersi İŞ İLİŞKİSİNİN ÜCRET, ZAMAN VE KİŞİLER BAKIMINDAN DÜZENLENMESİ soru cevapları:
Toplam 59 Soru & Cevap#1
SORU: İş sözleşmesinde işçinin hakları nelerdir?
CEVAP: İş sözleşmesinin yapılmasıyla birlikte sözleşmenin tarafları açısından bazı haklar ve yükümlülükler doğmaktadır. Ücret, işçinin iş sözleşmesinden doğan işgörme ediminin karşısında yer alan işverenin en önemli borcudur. Çalışma hayatında yer alan kişilerin sağlıklarını korumak amacıyla hem çalışma sürelerine sınır getirilmesi hem de dinlenmenin çalışanlar açısından bir hak olması söz konusudur. İş Kanunu’na göre işçilerin haftalık çalışma süresi en çok 45 saattir.
#2
SORU: 4857 sayılı İş Kanunu’nda ücret ne şekilde tanımlanmıştır?
CEVAP: 4857 sayılı İş Kanunu’nda, Genel anlamda ücret bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır şeklinde tanımlanmıştır.
#3
SORU: Ücretin unsurları nelerdir?
CEVAP: İş Kanunu’ndaki tanımdan yola çıkıldığında ücretin ilk unsuru, ücretin bir işin karşılığı olmasıdır. Ancak, Kanunun sosyal ve koruyucu yapısı içinde bir iş karşılığı olmaksızın ücret ödenecek haller de düzenlemiştir. Zorlayıcı nedenlerin ortaya çıkması, hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil günleri ve yıllık ücretli izinlerde bir iş karşılığı olmadığı halde işçiye ödenen bu ücrete sosyal ücret adı verilir. İş Kanunu’ndaki maddede düzenlenmiş olan ve asıl ücret olarak nitelenen ücretin para (nakit) olarak ödenen tutar olması ücretin ikinci unsurudur. Asıl ücretin, ayni (mal) olarak ödenmesi söz konusu değildir. Ancak prim, ikramiye ve sosyal yardımların para veya ayni olarak ödenmesinde bir engel yoktur. İş Kanunu’na göre, ücretin işveren veya üçüncü kişiler tarafından ödenmesi ücretin üçüncü unsurudur. Ücret, işverenin iş sözleşmesinden doğan temel borcu olmakla birlikte İş Kanunu’nun 32. maddesine göre ücret, işveren dışında üçüncü kişiler tarafından da ödenebilir. Üçüncü kişiler, iş sözleşmesinin tarafları olan işçi ve işverenin dışında çoğunlukla hizmet verilen kişilerdir. Yüzde usulünün uygulandığı otel, lokanta gibi işyerlerinde müşterilerden alınan yüzdeler ile ücret müşteriler tarafından ödenmektedir.
#4
SORU: Ücret türleri nelerdir?
CEVAP: İşçiye ödenecek olan ücretin hesaplanması ve ödenmesi konusunda çeşitli yöntemler uygulanmaktadır. Zamana göre ücret, akort ücret, götürü ücret, yüzde usulü ücrete dayalı olarak asıl ücretin ödenmesinin yanı sıra prim, ikramiye, komisyon ücret ve kardan pay alma gibi ödemeler asıl ücrete ek ödemeler olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu ücret türlerinin bazıları tek başına uygulanabileceği gibi karma olarak da uygulanabilir.
#5
SORU: Zamana göre ücret ne demektir?
CEVAP: Ücretin çalışılan süreye bağlı olarak ödenmesi halinde zamana göre ücret söz konusu olmaktadır. Bu ücret sisteminde saat, gün, hafta veya ay gibi zaman dilimi için ödenecek para belirlenir. Burada önemli olan ücretin ödenmesi için kararlaştırılmış olan zamanın karşılığında ücretin ödenmesidir. Yapılan işin miktarı, kalitesi ücreti etkilemez. Hesaplanmasındaki kolaylık nedeniyle uygulamada yaygın bir şekilde tercih edilmektedir.
#6
SORU: Akort ücret ne demektir?
CEVAP: Yapılan işe bağlı olarak hesaplanan ücret türüdür. Bu ücret türünde parça sayısı, uzunluk, ağırlık ve büyüklük gibi birimler esas alınarak işçinin alacağı ücret belirlenir. Bir kapak basma fabrikasında işçinin bastığı kapak sayısı veya kablo fabrikasında işçinin ürettiği kablonun uzunluğu gibi üretilen birim ile her birim için belirlenmiş olan birim ücretin çarpılması sonucunda işçinin alacağı ücret bulunur. Yapılan işe bağlı olarak ücret ödenmesi nedeniyle ücret, yapılan işin tam karşılığıdır. İşçi, daha çok çalışmasına bağlı olarak daha yüksek ücret geliri elde edebileceği gibi yavaş çalışması halinde ücreti düşecektir. Bu ücret sistemi işçiyi, daha yüksek ücret geliri elde edebilmek için daha fazla çalışmaya sevk edip yorabilir. Bunun sonucunda da işçi, iş kazası ve meslek hastalığı riskine daha açık hale gelebilir. Ayrıca, yaptığı işin kalitesinde de bozulma olabilir.
#7
SORU: Götürü ücret ne demektir?
CEVAP: Hukuki yönden akort ücret ile götürü ücret arasında fark bulunmamakla birlikte götürü ücret, yapılan işin sonucuna göre hesaplanan bir ücret türüdür. Uygulamada, birimin belirlenmesinin zor olduğu veya birbirine benzemeyen ve genellikle devamlılık göstermeyip bir süre sonra biten işlerde işin sonucuna göre ücret kararlaştırıldığı zaman götürü ücret söz konusu olur. Bahçe peyzajının yapılması, evin boya ve badanasının yapılması gibi işlerde götürü ücret uygulanmaktadır.
#8
SORU: Yüzde usulü ücret ne demektir?
CEVAP: Otel, lokanta, eğlence yerleri ve benzer yerlerde uygulanan bir ücret türüdür. İşveren tarafından servis karşılığı veya başka isimlerle müşterilerin hesap pusularına yüzde eklenerek veya ayrı şekillerde alınan paralarla müşteri tarafından kendi isteğiyle işverene bırakılan ya da onun kontrolü altında bir araya toplanan paraları işveren işyerinde çalışan tüm işçilere eksiksiz olarak ödemekle yükümlüdür.. Kanundaki düzenlemeye göre yüzde usulünün uygulandığı işyerlerinde, müşterilerden alınan paralar sadece servis işinde çalışanlara değil tüm işçilere eksiksiz olarak ödenmesi gereklidir. İşveren veya işveren vekili, yüzdelerden toplanan paraların eksiksiz olarak işçilere dağıtıldığını belgelemekle yükümlüdür.
#9
SORU: Prim ne demektir?
CEVAP: Prim, işçinin bireysel olarak veya grup içinde büyük bir çaba göstererek yapmış olduğu işi ödüllendirmek amacıyla ödenen ek bir ücrettir. İşçinin, daha iyi ve verimli çalışmasını teşvik etmek amacına yöneliktir. Primlerin, işveren tarafından tek taraflı olarak ödenmesi mümkün olduğu gibi iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesiyle de ödenmesi kararlaştırılabilir.
#10
SORU: İkramiye ne demektir?
CEVAP: İkramiye, işveren tarafından işçinin yaptığı işten duyulan memnuniyeti göstermek veya yeni yıl, evlenme ve doğum gibi bazı özel nedenlerle verilen ek bir ödemedir. Prim ve ikramiyenin benzer özellikler taşıması nedeniyle birbirine karıştırılması mümkündür. Ancak prim, işçinin başarılı bir hizmetinin karşılığı olarak ödenmesine rağmen ikramiye, işverenin işçilere memnuniyetini göstermek, gelecekte daha iyi çalışmasını sağlamak veya bazı özel durumlarda verilmesi söz konusu olmaktadır. İkramiye, işverenin tek taraflı tasarrufu ile ödenebileceği gibi iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi hükmüne bağlı olarak da ödenebilir. İşçilerin, ikramiyeyi istem hakları bu konuda anlaşmanın veya işyeri uygulamasının ya da işverenin tek taraflı taahhüdünün varlığı halinde doğar. İş sözleşmesi, ikramiyenin verildiği dönemden önce sona ermişse ikramiyenin çalıştığı süreye yansıyan bölümü ödenir.
#11
SORU: Komisyon ücret ne demektir?
CEVAP: Komisyon ücret, işçinin yaptığı i ş sonucunda işverene sağladığı menfaat üzerinden veya işçinin gerçekleştirdiği işlem üzerinden belirli bir yüzdeye göre veya sabit olarak belirlenen bir paranın ödendiği bir ücret türüdür. Kitap pazarlamacısının sattığı her kitap setinin fiyatından sabit bir tutar veya yüzde alması komisyon ücret uygulamasıdır. Komisyon ücret, asıl ücret olarak belirlenebileceği gibi temel ücrete ek olarak da belirlenebilir.
#12
SORU: Aracılık ücreti ne demektir?
CEVAP: Türk Borçlar Kanunu’nda aracılık ücretine ilişkin düzenlenmenin yer aldığı 404. maddeye göre, işveren tarafından işçiye belirli işlerde aracılık yapması karşılığında bir ücret ödeneceği kararlaştırılmışsa aracılık yapılan işlemin üçüncü kişi ile geçerli olarak kurulmasıyla işçinin bu ücreti talep hakkı doğar. İşçinin aracılığıyla işveren ve üçüncü kişi arasında kurulan sözleşme, işveren tarafından kusuru olmaksızın ifa edilmezse ve üçüncü kişi borçlarını yerine getirmezse ücret istemine yönelik hak sona erer. Sadece kısmi ifa halinde ücretten orantılı olarak indirim yapılır. Sözleşmeyle işçiye kendisine ödenecek aracılık ücretinin hesabını tutma yükümlülüğü getirilebilir. İşçiye böyle bir yükümlülük getirilmemişse işveren, işçiye ücretin muaccel olduğu her dönem için bu ücrete tabi işlemleri de içeren yazılı hesap vermekle yükümlüdür.
#13
SORU: Kardan pay alma ne demektir?
CEVAP: Kardan pay alma, işyerinin elde ettiği karın bir bölümünün çalışanlara onları işyerine bağlamak ve verimliliği arttırmak gibi nedenlerle ödenen bir ücret türüdür. İşçinin ücretinin sadece kardan pay alma şeklinde belirlenebilmesi mümkün değildir. Çünkü aşağıda da göreceğimiz gibi İş Kanunu’na göre işçi ücretlerinin sürekli olarak belirli aralıkla ödenmesi gereklidir.
#14
SORU: Asgari ücret ne demektir?
CEVAP: İş sözleşmesinin tarafları ücreti istedikleri gibi belirleyebilirler. İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile belirlenen sözleşmede hüküm bulunmayan durumlarda ise işveren asgari ücretten az olmamak üzere emsal ücreti ödemekle yükümlüdür. İş Kanunu’nun 39. maddesinin dördüncü fıkrasına göre çıkarılan Asgari Ücret Yönetmeliği’ne göre de, tarafların belirleyecekleri ücret tutarı, asgari ücretin altında olamaz ve iş sözleşmelerine ve toplu iş sözleşmelerine de bunun aksine hüküm konulamaz. Yönetmeliğe göre, Asgari ücret, işçilere normal bir çalışma günü karşılığı ödenen ve işçinin gıda, konut, giyim, sağlık, ulaşım ve kültür gibi zorunlu ihtiyaçlarını günün fiyatları üzerinden asgari düzeyde karşılamaya yetecek ücreti ifade etmektedir.
#15
SORU: Asgari ücret nasıl belirlenir?
CEVAP: Asgari ücret, iş sözleşmesiyle çalışan ve İş Kanunu kapsamında olan veya olmayan her türlü işçinin ekonomik ve sosyal durumlarının düzenlenmesi için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nda Asgari Tespit Komisyonu aracılığıyla en geç 2 yılda bir belirlenir. Asgari Ücret Tespit Komisyonu işçi, işveren ve devlet temsilcilerinden oluşmaktadır. Komisyonun kararları kesindir ve Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girer. Asgari ücretin belirlenmesinde işkolu bazında bir ayırım söz konusu değildir. Komisyon, asgari ücreti bütün işkollarını kapsayacak şekilde belirler ve asgari ücretin belirlenmesinde dil, ırk, cinsiyet, engellilik, siyasal düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri nedenlere dayalı herhangi bir ayrım yapılamaz. Komisyon, asgari ücreti belirlerken ülkenin içinde bulunduğu sosyal ve ekonomik durumu, ücretliler geçinme indekslerini, bu indeksler yoksa geçinme indekslerini, fiilen ödenmekte olan ücretlerin genel durumunu ve geçim şartlarını göz önünde bulundurur.
#16
SORU: Ücret nasıl ödenir?
CEVAP: İş Kanunu’na göre ücret, para ile ödenen tutardır. Kanuna göre ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkak kural olarak Türk parası ile ödenir. Ücretin yabancı para olarak belirlenmesinde bir engel yoktur. Ancak ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkak yabancı para olarak kararlaştırılmışsa ödeme günündeki rayice göre Türk parası ile ödeme yapılabilir. Türkiye’nin de onayladığı ILO’nun 95 sayılı Ücretin Korunması Hakkında Sözleşmeye de uygun olarak ücretin emre muharrer senetle (bono ile), kuponla veya yurtta geçerli parayı temsil ettiği iddia olunan bir senetle veya diğer herhangi bir şekilde ödenmesi mümkün değildir. Asıl ücretin ayni yani mal olarak ödenmesi mümkün olmamakla birlikte ücret eki olarak kabul edilen ödemeler para veya ayni olarak ödenebilir.
#17
SORU: Ücretin ödenme zamanı nasıldır?
CEVAP: İş Kanunu’na göre ücret, en geç ayda bir ödenir. Ancak, iş sözleşmeleri veya toplu iş sözleşmeleri ile ödeme süresi bir haftaya kadar indirilebilir. ILO’nun 95 sayılı Ücretlerin Korunması Sözleşmesi’ne göre ücretin işgünlerinde ödenmesi gerekir. Ödeme gününün tatile denk gelmesi halinde ise ücret ödemesi tatili takip eden tatil olmayan ilk gün yapılır. Ücretin, ödeme gününden itibaren yirmi gün içinde mücbir bir neden dışında ödenmemesi halinde işçi, işgörme borcunu yerine getirmekten kaçınabilir. Bu nedenle, işçilerin kişisel kararlarına dayanarak işgörme borcunu yerine getirmemeleri sayısal olarak toplu bir nitelik kazansa bile bu durum grev olarak nitelendirilemez. İşçinin, işi geçici olarak bırakmasıyla işgörme borcu ortadan kalkmaktadır. Ancak, çalışmadığı süre için işçi ücrete hak kazanamaz. İşçilerin, bu nedenle iş sözleşmeleri çalışmadıkları için feshedilmez ve yerine yeni işçi alınamaz, bu işler başkalarına yaptırılamaz. Ekonomik kriz, mücbir bir neden olarak kabul edilmemektedir. İşçi, ücretinin ödenmemesi durumunda iş sözleşmesini haklı nedenle de feshedebilir.
#18
SORU: Ücrete ilişkin zamanaşımı ve faiz nasıldır?
CEVAP: Ücret alacaklarında zamanaşımı süresi 5 yıldır . Zamanaşımı, alacağın doğmasıyla işlemeye başlar ve işçinin çalışması zamanaşımını durdurmaz. Bu nedenle, işçinin ücret alacağından doğan zamanaşımı süresi iş sözleşmesinin sona erip ermemesine bağlı olmaksızın her ücret alacağı için ayrı ayrı işler. Ayrıca, gününde ödenmeyen ücretler için mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı uygulanır.
#19
SORU: İşçilerin ücretlerinin haczedilememesi kuralı nasıldır?
CEVAP: İşçilerin aylık ücretlerinin 1/4’den fazlası haczedilemez. Ancak, işçinin bakmak zorunda olduğu aile üyeleri için hakim tarafından takdir edilecek miktar bu paraya dahil değildir. Nafaka borcu alacaklılarının hakları saklıdır. Dolayısıyla, işçinin ücretinden nafaka borçlarının ödenmesinde haciz açısından herhangi bir sınırlama söz konusu değildir, işçinin ücretinin 1/4den fazlası haczedilebilir.
#20
SORU: İşçilerin ücretlerinin devredilememesi kuralı nasıldır?
CEVAP: İş Kanunu’nda, işçilerin aylık ücretlerinin 1/4’den fazlasının devir ve temlik olunamayacağı da düzenlenmiştir. Bu şekilde, tek gelir kaynağı ücret olduğu kabul edilen işçinin ve ailesinin zor duruma düşmeleri önlenmek istenmiştir.
#21
SORU: İşçilerin ücretlerinin takas edilememesi kuralı nasıldır?
CEVAP: Türk Borçlar Kanunu’na göre işveren, işçiden olan alacağı ile ücret borcunu işçinin onayı ile takas edebilir. Ancak, işçinin kasten sebebiyet verdiği yargı kararıyla sabit bir zarardan doğan alacaklar, ücretin haczedilebilir kısmı kadarı işçinin onayı olmaksızın takas edilebilir.
#22
SORU: İşverenin ödeme güçlüğüne düşmesinde ücretler nasıl korunur?
CEVAP: İşverenlerin belirli nedenlerle ücreti ödeme güçlüğüne düşmeleri halinde işçi ücretlerinin belirli bir dönem için güvenceye kavuşturulması amacıyla oluşturulan ücret garanti fonu, önce 4857 sayılı İş Kanunu’nun 33. maddesinde düzenlenmişti. Ancak, 15.05.2008 tarih ve 5763 sayılı Kanunla 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu ek 1. maddede düzenlenmiştir. 4447 sayılı Kanun ek 1. maddeye göre, İşsizlik Sigortası Kanunu anlamında sigortalı sayılan kişileri iş sözleşmesine tabi olarak çalıştıran işverenin konkordato ilan etmesi, işveren için aciz vesikası alınması, iflası veya iflasın ertelenmesi nedenleri ile işverenin ödeme güçlüğüne düştüğü hallerde işçilerin iş ilişkisinden kaynaklanan 3 aylık ödenmeyen ücret alacakları ücret garanti fonundan ödenir. Bu durumlardan birinin ortaya çıkması halinde işçinin ödenmeyen ücret alacakları için Türkiye İş Kurumu’na başvurması gerekir.
#23
SORU: Ücret garanti fonu nedir?
CEVAP: Ücret garanti fonu, işverenler tarafından işsizlik sigortası primi olarak yapılan ödemelerin yıllık toplamının %1’idir. Ücret garanti fonu kapsamında yapılacak ödemelerde işçinin, işverenin ödeme güçlüğüne düşmesinden önceki son bir yıl içinde aynı işyerinde çalışmış olması şartıyla temel ücret üzerinden ödeme yapılır.
#24
SORU: İş Kanununa göre, haftalık azami çalışma süresi ne kadardır?
CEVAP: İş Kanununa göre, haftalık azami çalışma süresi en çok 45 saattir. Fazla çalışma, Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde haftalık 45 saati aşan çalışmalardır.
#25
SORU: Denkleştirme esasına göre çalışma ne demektir?
CEVAP: İş Kanunun 63/2. maddesine göre haftalık çalışma süresi, tarafların anlaşması ile işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine günde 11 saati aşmamak koşuluyla farklı şekilde dağıtılabilir. Yoğunlaştırılmış iş haftası veya haftalarından sonraki dönemde işçinin daha az sürelerle çalıştırılması suretiyle toplam çalışma süresi, çalışması gereken toplam normal süreyi geçmeyecek şekilde denkleştirilir. Denkleştirme süresi, 2 aydır. Ancak, toplu iş sözleşmeleri ile 4 aya kadar arttırılabilir.
#26
SORU: Gece çalışması ne demektir?
CEVAP: İş Kanununa göre, çalışma hayatında ‘gece’ en geç saat 20.00’de başlayarak en erken saat 06.00’ya kadar geçen ve herhalde en fazla on bir saat süren dönemdir. Kanundaki maddede yer alan en geç, en erken ve en fazla ifadeleri gece sayılan dönemin başlangıç ve bitiş saatlerinin değiştirilebileceği anlamına gelmektedir. Ancak, gece döneminin başlangıcı 20.00’den sonra, bitişi 06.00’dan önce olamaz. Dolayısıyla gece dönemi 11 saati aşamaz. Kanunumuza göre, işçilerin gece sayılan dönemdeki çalışmaları 7,5 saati geçemez.
#27
SORU: Kısa çalışma ne demektir?
CEVAP: Genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz ile zorlayıcı nedenlerle işyerindeki haftalık çalışma sürelerinin geçici olarak önemli ölçüde azaltılması veya işyerinde faaliyetin tamamen veya kısmen geçici olarak durdurulması hallerinde işyerinde 3 ayı aşmamak üzere kısa çalışma yapılabilir. İşverenin, kısa çalışma talebini gerekçeleri ile birlikte Türkiye İş Kurumu’na, varsa toplu iş sözleşmesi tarafı sendikaya yazı ile bildirmesi gereklidir. Kısa çalışma halinde işsizlik sigortası fonundan kısa çalışma ödeneği ödenir. Günlük kısa çalışma ödeneği, sigortalının son on iki aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının %60’ıdır.
#28
SORU: Fazla çalışma ne demektir?
CEVAP: Fazla sürelerle çalışma ise haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle 45 saatin altında belirlendiği durumlarda haftalık çalışma süresini aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmalardır. Normal fazla çalışma, zorunlu nedenlerle fazla çalışma ve olağanüstü nedenlerle fazla çalışma yapılabilir. Fazla çalışma yapılmasında işçi açısından süre sınırlaması vardır. İş Kanuna göre fazla çalışmanın toplamı, yılda 270 saatten fazla olamaz. Ayrıca, fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yapılabilmesi için işçinin onayının alınması zorunludur. Fazla çalışmada, her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %50 yükseltilmesiyle ödenir. Fazla süreli çalışmalarda, her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %25 yükseltilmesiyle ödenir.
#29
SORU: Ara dinlenmesi ne demektir?
CEVAP: İşçiye, gün içerisinde dinlenme ve yemek gibi ihtiyaçlarını karşılayabilmesini sağlamak amacıyla ara dinlenmesi verilmesi gereklidir. Ara dinlenmesi, işçilere günlük çalışma süresinin ortalama bir zamanında, o yerin gelenekleri ve işin gereğine göre ayarlanarak verilir. Ara dinlenme süresi, işçilerin günlük çalışma sürelerine bağlı olarak değişiklik gösterir. Ara dinlenmeler, günlük çalışma süresinden sayılmaz.
#30
SORU: İş Kanununda ücretli tatiller ve yıllık ücretli izinler nasıl düzenlenmiştir?
CEVAP: Çalışanlar için dinlenme hakkı Anayasa ile güvence altına alınmıştır. Çünkü çalışanların, dinlenmeden sürekli çalışması iş kazası riskine artırır. Ayrıca dinlenmeden çalışmak, yapılan işin kalitesinde bozulmaya, iş veriminde düşmeye de neden olur. Anayasa’nın 50. maddesinde, Dinlenmek çalışanların hakkıdır. Ücretli hafta ve bayram tatili ile yıllık ücretli izin hakları ve şartları kanunla düzenlenir hükmü yer almaktadır. İş Kanununda da hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatiller ile yıllık ücretli izne dair hükümler bulunmaktadır. İş Kanununa göre, hafta tatili Pazar günüdür. İşyerinde işe başladığı günden itibaren deneme süresi de içinde olmak üzere, en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir. İşçinin, hak ettiği yıllık iznini kullanmak istediği zamandan en az 1 ay önce işverene yazılı olarak bildirmesi gereklidir. İşyerlerinde bakım, onarım ve temizlik işlerinin yapılabilmesi için Nisan ayı başı ile Ekim ayı sonu arasındaki süre içinde işçilerin tümünü veya bir kısmını kapsayan toplu izin uygulamasına gidilebilir.
#31
SORU: İşçinin yıllık ücretli izin süresi nasıl hesaplanır?
CEVAP: İşçinin yıllık ücretli izin süresi, işçinin işyerindeki çalışma süresine göre değişir. Kanuna göre işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, hizmet süresi; • Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) olanlara 14 günden, • Beş yıldan fazla on beş yıldan az olanlara 20 günden, • On beş yıl (dahil) ve daha fazla olanlara 26 günden az olamaz.
#32
SORU: Çocuk işçi ve genç işçi nasıl tanımlanabilir?
CEVAP: İş Kanunu’nun 71. maddesinin üçüncü fıkrası gereğince çıkarılan Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik’te çocuk işçinin ve genç işçinin tanımı yapılmıştır. Buna göre, Çocuk işçi, 14 yaşını bitirmiş, 15 yaşını doldurmamış ve ilköğretimini tamamlamış kişiyi ifade ederken, Genç işçi, 15 yaşını tamamlamış ancak 18 yaşını tamamlamamış kişiyi ifade edeceği belirtilmiştir (ÇGİÇY m.4).
#33
SORU: İş ilişkisi çocuklar ve genç işçiler açısından ne şekilde düzenlenmiştir?
CEVAP: İş Kanununa göre 15 yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması yasaktır. Bununla birlikte, 14 yaşını doldurmuş ve ilköğretimini tamamlamış olan çocuklar bedensel, zihinsel ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılmaları mümkündür. 18 yaşını doldurmamış kişilerin maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yeraltında veya su altında çalışılacak işlerde çalıştırılması yasaktır. İş Kanunu’na göre yıllık ücretli izin, işçilerin işyerindeki çalışma süresine göre farklılık gösterir. Ancak Kanunda, 18 ve daha küçük yaştaki işçilerin yıllık ücretli izin süresinin 20 günden az olamayacağı düzenlenmiştir. Yani bu hükümle, çocuk ve genç işçiler yıllık izin açısından korunmak istenmişlerdir.
#34
SORU: İş Kanununda, kadın işçilerin cinsiyetlerine bağlı olarak yapılan düzenlemeler nelerdir?
CEVAP: İş Kanununda, kadın işçilerin cinsiyetlerine bağlı olarak bazı koruyucu düzenlemeler yapılmıştır. Bu düzenlemeler aşağıdaki başlıklar altında incelenebilir: • Ücret açısından korunma, • Çalışma düzeni, • Analık halinde çalışma ve süt izni, • İş sözleşmesinin feshi.
#35
SORU: İş Kanununda, kadın işçilerin cinsiyetlerine bağlı olarak yapılan düzenlemelerden Ücret açısından korunma nasıl açıklanabilir?
CEVAP: İş Kanunu’na göre, Aynı veya eşit değerde bir iş için cinsiyet nedeniyle daha düşük ücret kararlaştırılmaz. Ayrıca, işçiye cinsiyeti nedeniyle özel koruyucu hükümlerin uygulanması da daha düşük bir ücretin uygulanmasını haklı kılmaz (İK m.5/4, 5).
#36
SORU: İş Kanununda, kadın işçilerin cinsiyetlerine bağlı olarak yapılan düzenlemelerden Çalışma düzeni nasıl açıklanabilir?
CEVAP: İşverenin, biyolojik veya işin niteliğine ilişkin nedenler zorunlu kılmadıkça işçiye iş sözleşmesinin yapılmasında, şartlarının oluşturulmasında, uygulanmasında ve sona ermesinde cinsiyet veya gebelik nedeniyle doğrudan veya dolaylı farklı bir işlem yapması yasaktır (İK m.5/3).
#37
SORU: İş Kanununda, kadın işçilerin cinsiyetlerine bağlı olarak yapılan düzenlemelerden Analık halinde çalışma ve süt izni nasıl açıklanabilir?
CEVAP: Analık halinde çalışma ve süt izni: Ayrıca, kadınların doğumdan önce 8 ve doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 hafta kanuni doğum izinleri vardır. Kadın işçinin istemesi halinde 16 haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde 18 haftalık süreden sonra 6 aya kadar da ücretsiz izin verilir. Ancak, kadın işçinin ücretsiz izin kullanılması halinde bu süre yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmaz. İş Kanununda kadın işçilere emzirme izni de verilmesi gerektiği düzenlenmiştir. Bu düzenlemeye göre, kadın işçilere 1 yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam 1,5 saat süt izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçinin kendisi belirler. Emzirme süresi günlük çalışma süresinden sayılır.
#38
SORU: İş Kanununda, kadın işçilerin cinsiyetlerine bağlı olarak yapılan düzenlemelerden İş sözleşmesinin feshi nasıl açıklanabilir?
CEVAP: İşverenin iş sözleşmesinin sona ermesinde cinsiyet nedeniyle ayrım yapması yasaktır. Ayrıca, cinsiyet ve kadınların kanuni doğum izinlerinde çalıştırılmalarının yasak olduğu sürelerde işe gelmemeleri iş sözleşmesinin sona erdirilmesinde geçerli bir fesih nedeni de değildir.
#39
SORU: Engelli ve eski hükümlü çalıştırmamanın yaptırımı nedir?
CEVAP: İşverenin, engelli ve eski hükümlü çalıştırma yükümlülüğüne aykırı davranması halinde işveren veya işveren vekiline çalıştırmadığı her engelli ve eski hükümlü ve çalıştırmadığı her ay için 2014 yılı için 1.904 TL para cezası verilir. Kamu kuruluşları da bu para cezasından hiçbir şekilde muaf tutulamazlar. Bu para cezası, her yıl yeniden değerleme oranında arttırılır. İşverenin, İş Kanunu’ndan doğan engelli ve eski hükümlü çalıştırma yükümlülüğüne aykırı davranmasına bağlı olarak tahsil edilecek cezalar, engellilerin ve eski hükümlülerin mesleki eğitim ve mesleki rehabilitasyonu, kendi işini kurmaları, engellinin iş bulmasını sağlayacak destek teknolojileri ve bu gibi projelerde kullanılır.
#40
SORU:
İş Kanunu’na göre
işçilerin haftalık çalışma süresi en çok ne kadardır?
CEVAP:
İş Kanunu’na göre
işçilerin haftalık çalışma süresi en çok 45 saattir.
#41
SORU:
Avrupa Birliği’ne uyum sürecinde kabul edilen İş Kanunu’nda çalışma hayatında esnekleşmeye ilişkin düzenlemelere de yer
verilmiştir. Bunlar nelerdir?
CEVAP:
Kişilerin hiç dinlendirilmeksizin sürekli
çalışmaları yorulmalarına, verimlerinin düşmesine,
iş kazası ve meslek hastalığı riskine daha açık olmalarına yol açar. Bu nedenle, işçilerin dinlenmesini
sağlamak için Kanunda hafta tatili, ulusal bayram
ve genel tatiller ile yıllık ücretli izne ilişkin düzenlemeler yer almaktadır
#42
SORU:
İş Kanunu'nda çalışma hayatında yer alan bazı grupların kendine has özellikleri bulunması nedeniyle onlara
yönelik koruyucu düzenlemeler yapılmaktadır. Bunlar nelerdir?
CEVAP:
Çocuk ve gençlerin fiziksel, ruhsal, ahlaki yönden
gelişimlerini tamamlayabilmeleri için çalışma sürelerine sınırlama getirilmekte, bazı işlerde çalışmaları yasaklanmaktadır. Aynı şekilde kadınlara yönelik
olarak da bazı işlerde çalışmalarının yasaklanması,
cinsiyetlerine dayalı ayrımcılıkla karşılaşmamaları
için düzenlemeler yapılması, gebelik ve analık halinde korunmaları gibi kadın işçilere yönelik hükümler mevzuatımızda yer almaktadır. Çocuk ve
genç işçiler ile kadın işçilerin dışında çalışma hayatında yer alabilmek konusunda güçlükle karşılaşan engelli ve eski hükümlülere yönelik de düzenlemeler yapılmıştır. Bu kişilerin çalışma hayatında
yer alabilmelerini sağlamak için çeşitli yöntemler
kullanılmaktadır. İş Kanunu’nda düzenlenmiş olan
kota yöntemi de bunlardan biridir. Ayrıca, bu kişileri işverenlerin istihdam etmelerini sağlamak
amacıyla teşvik yöntemine ilişkin düzenleme de
mevzuatımızda yer almaktadır
#43
SORU:
Ücret ödeme borcu nedir?
CEVAP:
Ücret ödeme borcu, işçinin işgörme borcu
karşısında yer alan ve işverenin iş sözleşmesinden
doğan önemli bir borcudur.
#44
SORU:
Sosyal ücret nedir?
CEVAP:
Kanunun sosyal ve koruyucu yapısı
içinde bir iş karşılığı olmaksızın ücret ödenecek
haller de düzenlemiştir. Zorlayıcı nedenlerin ortaya çıkması (İK m.24/III, 25/III), hafta tatili (İK
m.46), ulusal bayram ve genel tatil günleri (İK
m.47) ve yıllık ücretli izinlerde (İK m.53) bir iş
karşılığı olmadığı halde işçiye ödenen bu ücrete
“sosyal ücret” adı verilir.
#45
SORU:
“Geniş ücret” veya “giydirilmiş ücret” nedir?
CEVAP:
Asıl ücretin, ayni (mal) olarak ödenmesi söz
konusu değildir. Ancak prim, ikramiye ve sosyal
yardımların para veya ayni olarak ödenmesinde bir
engel yoktur. İşin karşılığı olan ücret ile ücret eki
konumundaki prim, ikramiye ve sosyal yardımların oluşturduğu ücrete “geniş ücret” veya “giydirilmiş ücret” adı verilir.
#46
SORU:
İş Kanunu’na göre ücretin üçüncü unsuru nedir?
CEVAP:
İş Kanunu’na göre, ücretin işveren veya üçüncü
kişiler tarafından ödenmesi ücretin üçüncü unsurudur. Ücret, işverenin iş sözleşmesinden doğan temel
borcu olmakla birlikte İş Kanunu’nun 32. maddesine göre ücret, işveren dışında üçüncü kişiler tarafından da ödenebilir. Üçüncü kişiler, iş sözleşmesinin
tarafları olan işçi ve işverenin dışında çoğunlukla
hizmet verilen kişilerdir
#47
SORU:
İşçiye ödenecek olan ücretin hesaplanması ve
ödenmesi konusunda çeşitli yöntemler uygulanmaktadır. Bunlar nelerdir?
CEVAP:
Zamana göre ücret, akort ücret, götürü
ücret, yüzde usulü ücrete dayalı olarak asıl ücretin
ödenmesinin yanı sıra prim, ikramiye, komisyon
ücret ve kardan pay alma gibi ödemeler asıl ücrete
ek ödemeler olarak karşımıza çıkmaktadır.
#48
SORU:
Zamana göre ücret hangi durumda söz konusu olmaktadır?
CEVAP:
Ücretin çalışılan süreye bağlı olarak ödenmesi
halinde zamana göre ücret söz konusu olmaktadır.
Bu ücret sisteminde saat, gün, hafta veya ay gibi
zaman dilimi için ödenecek para belirlenir. Burada
önemli olan ücretin ödenmesi için kararlaştırılmış
olan zamanın karşılığında ücretin ödenmesidir.
Yapılan işin miktarı, kalitesi ücreti etkilemez.
#49
SORU:
Akort ücret nedir?
CEVAP:
Yapılan işe bağlı olarak hesaplanan ücret türüdür. Bu ücret türünde parça sayısı, uzunluk, ağırlık
ve büyüklük gibi birimler esas alınarak işçinin alacağı ücret belirlenir. Bir kapak basma fabikasında
işçinin bastığı kapak sayısı veya kablo fabrikasında işçinin ürettiği kablonun uzunluğu gibi üretilen birim ile her birim için belirlenmiş olan birim
ücretin çarpılması sonucunda işçinin alacağı ücret
bulunur.
#50
SORU:
6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’na göre işverenin yükümlülüğü nedir?
CEVAP:
6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’na göre işçi,
sözleşme gereğince yalnız bir işveren için sadece
parça başına veya götürü iş yapmayı üstlenmişse
işveren, ona yeterli iş vermekle yükümlüdür.
#51
SORU:
Götürü ücret nedir?
CEVAP:
Hukuki yönden akort ücret ile götürü ücret
arasında fark bulunmamakla birlikte götürü ücret,
yapılan işin sonucuna göre hesaplanan bir ücret
türüdür.
#52
SORU:
Otel, lokanta, eğlence yerleri ve benzer yerlerde uygulanan ücret türü nedir?
CEVAP:
Yüzde Usulü Ücret
#53
SORU:
Prim nedir?
CEVAP:
Prim, işçinin bireysel olarak veya grup içinde
büyük bir çaba göstererek yapmış olduğu işi ödüllendirmek amacıyla ödenen ek bir ücrettir.
#54
SORU:
İkramiye nedir?
CEVAP:
İkramiye, işveren tarafından işçinin yaptığı işten duyulan memnuniyeti göstermek veya yeni yıl,
evlenme ve doğum gibi bazı özel nedenlerle verilen ek bir ödemedir.
#55
SORU:
Komisyon ücret nedir?
CEVAP:
Komisyon ücret, işçinin yaptığı iş sonucunda
işverene sağladığı menfaat üzerinden veya işçinin
gerçekleştirdiği işlem üzerinden belirli bir yüzdeye göre veya sabit olarak belirlenen bir paranın
ödendiği bir ücret türüdür.
#56
SORU:
Aracılık ücreti nedir?
CEVAP:
Türk Boçlar Kanunu’nda aracılık ücretine ilişkin düzenlenmenin yer aldığı 404. maddeye göre,
işveren tarafından işçiye belirli işlerde aracılık
yapması karşılığında bir ücret ödeneceği kararlaştırılmışsa aracılık yapılan işlemin üçüncü kişi ile
geçerli olarak kurulmasıyla işçinin bu ücreti talep
hakkı doğar (TBK m.404/1). İşçinin aracılığıyla
işveren ve üçüncü kişi arasında kurulan sözleşme,
işveren tarafından kusuru olmaksızın ifa edilmezse
ve üçüncü kişi borçlarını yerine getirmezse ücret
istemine yönelik hak sona erer. Sadece kısmi ifa halinde ücretten orantılı olarak indirim yapılır
#57
SORU:
Kardan Pay Alma nasıl bir ücret türüdür?
CEVAP:
Kardan pay alma, işyerinin elde ettiği karın bir
bölümünün çalışanlara onları işyerine bağlamak
ve verimliliği arttırmak gibi nedenlerle ödenen bir
ücret türüdür.
#58
SORU:
Asgari Ücret Yönetmeliği’ne göre asgari ücret nasıl belirlenir?
CEVAP:
Yönetmeliğe göre, “Asgari ücret, işçilere normal
bir çalışma günü karşılığı ödenen ve işçinin gıda,
konut, giyim, sağlık, ulaşım ve kültür gibi zorunlu
ihtiyaçlarını günün fiyatları üzerinden asgari düzeyde karşılamaya yetecek ücreti” ifade etmektedir.
#59
SORU:
Ücret Kesme Cezası nasıl verilir?
CEVAP:
İşverenin, işçiye ücret kesme cezası verebilmesi için toplu iş sözleşmesi veya iş sözleşmelerinde
ücret kesme cezasının uygulanabileceği durumlar
düzenlenmelidir (İK m.38/1). Ayrıca işveren, işçi
ücretinden yapılacak ceza kesintilerini işçiye derhal nedenleriyle beraber bildirmesi gerekir.