Tüketicinin korunmasına yönelik ilk düzenlemelere Babil ve Roma döneminde rastlanır.

Kapitalist sistem öncesi toplumlarda üretim, kişilerin mesleki bilgi ve becerilerine dayanmaktaydı.

Mal ve hizmetlerle gereksinimlerini giderenlerin korunmasına yönelik modern anlamda ilk yasal düzenlemeler, Amerika Birleşik Devletlerinde yapılmıştır.

Kanun, ayıplı mallardan tüketici kredilerine, taksitli satışlardan satış sonrası hizmetlere kadar birçok konuyu düzenlemiştir. Bu Kanunla birlikte, Türk Hukuk Sistemi; tüketici mahkemeleri, tüketici sorunları hakem heyetleri, tüketici konseyi gibi yeni kurumlarla tanışmıştır. Daha da önemlisi bu Kanun ile tüketici haklarının ne olduğu ve bu hakların nasıl kullanılacağı ortaya konulmuştur.

Tüketici hukuku emredici kurallarla düzenlenmiş, devletin müdahalesinin yer aldığı, devletin korumacılık görevini üstlendiği bir hukuk dalıdır.

Avrupa Topluluğunu kuran Roma Antlaşmasında tüketici kavramından hiç söz edilmemiş olmakla birlikte, dolaylı da olsa Anlaşmada yer alan hükümler, tüketici korunmasında önemli olmuş- tur. Avrupa Birliğinin oluşmasını sağlayan ve 1 Kasım 1993 tarihinde yürürlüğe giren Maastricht Antlaşmasında yapılan değişikler sonucunda ilk kez açıkça tüketici kavramına yer verilmiştir.

1972’de yapılan Paris zirvesinde ilk kez ekonomik politikaların sosyal politikaları desteklemesi gerektiği, tüketicinin korunmasının da sosyal politikalar içinde yer aldığı belirtilmiştir. Böylece 1975’te Avrupa tüketici hakları beyannamesi niteliğinde bir belge sayılan 1. Tüketici Programı ortaya çıkmıştır.

Bu programda beş temel tüketici hakkından söz edilmiştir:

• Tüketicinin sağlığının ve güvenliğinin korunması hakkı
• Tüketicinin ekonomik çıkarlarının korunması hakkı
• Tüketicinin tazmin (zararların giderilmesi) hakkı
• Tüketicinin bilgilendirme ve eğitim hakkı
• Tüketicinin temsil edilme hakkı

• Temel İhtiyaçları Karşılama Hakkı
• Sağlık ve Güvenliğin Korunması Hakkı
• Ekonomik Çıkarların Korunması (Tercihte Bulunma) Hakkı
• Bilgi Edinme (Bilgilendirilme) Hakkı • Eğitilme Hakkı
• Tazmin (Zararların Giderilmesi) Hakkı
• Örgütlenme ve Temsil (Sesini Duyurma) Hakkı
• Sağlıklı bir Çevrede Yaşama Hakkı

6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun, kanunun amacını ortaya konan 1. maddesinde “bu Kanunun amacı; kamu yararına uygun olarak tüketicinin sağlık ve güvenliği ile ekonomik çıkarlarını koruyucu, zararlarını tazmin edici, çevresel tehlikelerden korunmasını sağlayıcı, tüketiciyi aydınlatıcı ve bilinçlendirici önlemleri almak, tüketicilerin kendilerini koruyucu girişimlerini özendirmek ve bu konulardaki politikaların oluşturulmasında gönüllü örgütlenmeleri teşvik etmeye ilişkin hususları düzenlemektir”.

Temel ihtiyaçları karşılama hakkı, tüketicilerin uygun fiyat ve iyi kalitede temel mallara ulaşabilmesini sağlayarak; hayatta kalma, yeterli yiyecek, giyecek, barınak, güvenlik ve sağlık garantisini içeren bir haktır. Diğer bir ifade ile bu hak, insan yaşamı için gerekli olan yeme, içme, barınma, tedavi edilme gibi gereksinimlerinin giderilmesini isteme hakkıdır. Bu hakların kapsamına, insana insan olmasından dolayı tanınan evrensel ve anayasal haklar, haberleşme, seyahat etme gibi olanakların sunulmasını talep etmek de girer. Bireyin yaşamını sürdürebilmesine yetecek en az gereksinimlerini sağlayabileceği olanaklara sahip olması kişilerin temel haklarından biridir.

Bu hak ilk olarak İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ile uluslararası düzeyde geniş çaplı olarak kabul edilmiştir.

Sağlık ve güvenlik hakkı tüketicinin sağlık ve yaşamını tehlikeye atacak mal ve hizmetlere karşı tüketicilerin korunması gerektiğine yönelik bir haktır.

Sağlık ve güvenlik hakkı; sağlığa, cana veya mala zarar verebilecek olan ürünlere, üretim süreçlerine veya sunulan hizmetlere karşı korunmayı içerir. Bu hak, üreticilerin ürettikleri malların öngörülen kullanım süreleri boyunca güvenli olmalarını sağlamayı içerir.

Bilgi edinme hakkı, tüketicilerin kendi serbest iradeleriyle karar vermelerine yardımcı olacak bilginin sağlanmasını, satın alacağı tüm mal ve hizmetler ile bu mal ve hizmetleri üreten, satan ve sunan kuruluşlara ait bilgilerin doğru, tutarlı ve eksiksiz olarak zamanında tüketicilere verilmesini ifade eder. Diğer bir ifade ile bu hak, tüketicinin bilgilenmiş bir şekilde seçim yapabilmek için, aldatıcı ve yanıltıcı reklamlara ve etiketlere karşı korunmak için, gerek duyduğu bilgilerin kendisine verilmesini içeren bir haktır.

Tüketicinin eğitilmesi, bireyin ekonomik faaliyetlerini yönlendirme, ihtiyaçlarını karşılama ve pazarı etkileme gücünü artırır. Tüketicinin eğitimi, hem korunması hem de bilgilendirmesi açısından önemlidir. Tüketicilerin bilgilendirilmesi devletin görevleri arasında olmakla birlikte bu konuda sivil toplum kuruluşlarının faaliyetleri de çok önem arz eder.

Bu hak tatmin edici bir kalite güvencesi ile rekabetçi fiyatlarla sunulan bir dizi mal ve hizmetler arasından seçim yapabilme olanağını sağlayan bir haktır. Pazara rekabete dayalı fiyatlarla sunulan aynı veya benzer kaliteli mallardan veya hizmetlerden seçme olanağının sunulmasını içeren bir haktır.

Ekonomik çıkarların korunması hakkı, tüketicilerin çeşitli mal ve hizmetler arasında gelir düzeylerine göre kendi ihtiyaçlarını karşılayabilmesi, istedikleri mal ve hizmetleri ucuz ve kaliteli olarak alabilmesi için seçeneklerin sunulmasını ifade eder.

Bu hak kapsamında, reklamlar, kapıdan satışlar, kredili ve taksitli satışlar, haksız şartlar içeren sözleşmeler, tüketici kredileri, satış sonrası hizmetler, fiyatlar, çeşitli kamu hizmetleri gibi konularda tüketicilere daha iyi ve uygun koşullarda mal ve hizmet sunulması sağlanır.

Satın alınan malların ya da yararlanılan hizmetin kendilerinden beklenen fonksiyonu yerine getirmemeleri halinde, onarılmalarını, aynısı ile değiştirilmelerini, ödenen bedelin geri iadesini ve zararlarının giderilmesi için yasal yollara başvurulabilmesini sağlayan bir haktır.

Bu hak, tüketicilerin örgütlenebilmeleri, hak ve çıkarlarıyla açısından kendilerini ilgilendiren yasal, idari, teknik, ticari, ekonomik, sosyal ve politik konularda düşünce ve görüşlerini belirtmeleri, kamuoyu oluşturabilmeleri ve çeşitli kuruluşlarca alınan kararlara oluşturdukları kuruluşlar ile katılabilmelerini ifade eder.

Sağlıklı bir çevrede yaşama hakkı, yaşam kalitesini artıracak bir fiziksel çevreye sahip olma, çevreden gelecek tehlikelerden korunma, sağlıklı ve kaliteli alt yapı hizmetlerinin bulunduğu bir yaşama ortamının tüketicilere sağlanmasını ifade eder.

Bu kuruluşlar, piyasa denetimi, malların laboratuvarlarda incelenmesi, fiyat ve kalite karşılaştırmaları gibi faaliyetlerde bulunurlar. Bu kuruluşlar tüketicilerin bilgi edinme hakkı kapsamında faaliyette bulunurlar; mal ve hizmetlere ilişkin test ve araştırmalar yaparak bu bilgileri tüketicilere sunarlar.

Sivil toplum kuruluşu niteliği taşıyan ilk tüketici kuruluşu, ABD’de, 1936 yılında Tüketiciler Birliği unvanıyla kurulmuştur.

1962 yılında bazı Avrupa ülkelerindeki tüketici kuruluşlarınca kurulan Avrupa Tüketiciler Örgütü günümüzde Avrupa Birliği’nin tüketici politikasının belirlenmesinde etkin bir rol oynamaktadır.

Türkiye’de ilk tüketici örgütlenmesi, 1986 yılında kurulan Tüm Tüketicileri Koruma Derneğidir.

1995 yılında yürürlüğe giren 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanun ile ilk kez tüketici haklarını koruyan özel bir yasa yürürlüğe girmiştir.

4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanundan önce, tüketicilerin haklarını korumaya yönelik devlet kuruluşlarına şunları örnek olarak verebiliriz: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı bünyesinde olan, Tüketicinin ve Rekabetin Korunması Genel Müdürlüğü, Ölçüler ve Standartlar Genel Müdürlüğü, Sanayi Genel Müdürlüğü; Sağlık Bakanlığı bünyesinde bulunan, Hıfzıssıhha Enstitüsü, Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, İlaç ve Eczacılık Genel Müdürlüğü.

6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunda tüketici haklarını koruyucu kurumlar yer almaktadır. Bu kurumlar, Tüketici Konseyi, Reklam Konseyi ve Tüketici Hakem Heyetidir.

Tüketici Konseyi, Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun kapsamında kurulan, yılda en az bir kez toplanması gereken ve tüketiciler ile ilgili önemli kararlar alan bir kuruluştur.

Tüketici Konseyinin amaçları şunlardır:

• Tüketicinin sorunlarının, gereksinimlerinin ve çıkarlarının korunmasına ilişkin gerekli önlemleri araştırmak,
• Kanunun uygulanmasına yönelik tedbirlere dair görüşleri öncelikle ele almak ve ilgili mercilere iletmek.

Tüketici Konseyi, Gümrük ve Ticaret Bakanı’nın veya görevlendireceği Bakan Yardımcısı, Müsteşar veya Müsteşar yardımcısının başkanlığında toplanan üyelerden oluşur. Tüketici Konseyinde, çeşitli bakanlıklar, kamu kurum ve kuruluşları, büyükşehir belediyeleri, meslek kuruluşları, işçi ve memur sendikaları, kooperatif üst kuruluşları ve tüketici örgütleri temsilcileri yer alır.

Reklam Konseyi, Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun kapsamında kurulan, Gümrük ve Ticaret Bakanlığının koordinatörlüğünde yılda en az bir kez toplanması gereken ve reklam politikalarının oluşturulması ve uygulanması ile ilgili faaliyet gösteren bir kuruluştur.

Reklam konseyinin amaçları şunlardır:

• çağdaş iletişim uygulamalarını takip etmek,
• reklam sektörünün ve reklam denetim işlevinin geliştirilmesine, yönelik araştırma ve çalışmalar yapmak
• alana ilişkin görüş ve önerilerde bulunmak,
• görüş ve önerileri ilgili mercilere iletmek.

İl hakem heyetleri il merkezi sınırları içerisinde, ilçe hakem heyetleri ise ilçe sınırları içerisinde görevli ve yetkilidir.

Tüketici hakem heyetleri il ve ilçe merkezlerinde Kanun’un uygulanmasından doğan, tüketici işlemleri ile tüketiciye yönelik uygulamalara ilişkin belirli tutarları aşmayan uyuşmazlıklara çözüm bulmak için kurulmuşlardır.

Hakem heyetinin başkanlığı illerde ticaret il müdürü, ilçelerde ise kaymakam veya bunların görevlendireceği bir memur tarafından yürütülür.

Tüketici hakem heyetinin üyeleri şunlardır:

• Belediye başkanının görevlendireceği uzman bir personel,
• Baronun, mensupları arasından görevlendireceği bir avukat,
• Tüketici örgütlerinin seçecekleri bir üye,
• Satıcının tacir olduğu uyuşmazlıklarda ticaret ve sanayi odasının ya da bunların ayrı ayrı örgütlendiği yerlerde ticaret odasının; satıcının esnaf ve sanatkâr olduğu uyuşmazlıklarda, illerde esnaf ve sanatkârlar odaları birliğinin, ilçelerde ise en fazla üyeye sahip esnaf ve sanatkârlar odasının görevlendireceği bir üye.

Tüketici hakem heyeti raportörleri, heyetin çalışmalarına ve kararlarına esas olacak dosyaları hazırlamak ve uyuşmazlığa ilişkin raporu sunmakla görevlidir.

Tüketici hakem heyetine başvurular, tüketicinin yerleşim yerinin bulunduğu veya tüketici işleminin yapıldığı yerdeki tüketici hakem heyetine yapılır. Tüketici hakem heyetinin bulunmadığı yerlerde ise başvuruların nerelere yapılacağı ve bu başvuruların hangi tüketici hakem heyetince karara bağlanacağı yönetmelikle belirlenir (TKHK m. 68).

Tutarları itibariyle Hakem Heyetlerinin görevi kapsamına girmeyen ihtilafların ilk derece mahkemesi olan Tüketici Mahkemelerinin vermiş oldukları kararlar temyiz edilebilir.

Mahkemelerinde dava açma hakkı, dava açmada hukuki menfaati olan kişiler ile belirli koşulların gerçekleşmesi halinde tüketici örgütleri ve Bakanlığa aittir.

Tüketici davalarında harç muafiyeti, tüketiciler, tüketici örgütleri ve Bakanlık tarafından açılan tüketici davaları içindir.

Tüketici davaları, tüketicinin yerleşim yerinin bulunduğu yerdeki tüketici mahkemesinde de açılabilir.

Tüketici örgütleri, ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile Bakanlık; haksız ticari uygulamalar ve ticari reklamlara ilişkin hükümler dışında, genel olarak tüketicileri ilgilendiren ve bu Kanuna aykırı bir durumun doğma tehlikesi olan hâllerde bunun önlenmesine veya durdurulmasına ilişkin ihtiyati tedbir kararı alınması veya hukuka aykırı durumun tespiti, önlenmesi veya durdurulması amacıyla tüketici mahkemelerinde dava açabilir.

Kanunun kapsam başlığını taşıyan 2. Maddesine göre, “Bu Kanun, her türlü tüketici işlemi ile tüketiciye yönelik uygulamaları kapsar.” Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun, m.2’de açıkça belirtildiği gibi, her türlü tüketici işlemlerine ve tüketiciye yönelik uygulamalara uygulanacaktır.

Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun “Tanımlar” başlığını taşıyan m. 3/l’de, tüketici işlemi “mal veya hizmet piyasalarında kamu tüzel kişileri de dâhil olmak üzere ticari veya mesleki amaçlarla hareket eden veya onun adına ya da hesabına hareket eden gerçek veya tüzel kişiler ile tüketiciler arasında kurulan, eser, taşıma, simsarlık, sigorta, vekâlet, bankacılık ve benzeri sözleşmeler de dâhil olmak üzere her türlü sözleşme ve hukuki işlem” olarak tanımlamıştır.

Satıcı, kamu tüzel kişileri de dâhil olmak üzere ticari veya mesleki amaçlarla tüketiciye mal sunan ya da mal sunanın adına ya da hesabına hareket eden gerçek veya tüzel kişilerdir.

Sağlayıcı ise, kamu tüzel kişileri de dâhil olmak üzere ticari veya mesleki amaçlarla tüketiciye hizmet sunan ya da hizmet sunanın adına ya da hesabına hareket eden gerçek veya tüzel kişilerdir.

Tüketici sözleşmeleri, satıcı veya sağlayıcılar ile tüketiciler arasında gerçekleştirilen ve satıcı veya sağlayıcıların kendi işletme faaliyetleri kapsamında, tüketicilerin son kullanıcı olarak (ticari, mesleki ya da işletmesiyle ilgili olmayan) ihtiyaçlarını karşılamak üzere bir malın mülkiyetini veya kullanım hakkını devretmeyi ya da hizmetin sağlanmasını, tüketicilerin ise bir bedel ödemeyi yükümlendikleri sözleşmelerdir.

Tüketici sözleşmelerinin özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz:

• Karşılıklı iki taraftan biri tüketicidir. Diğer bir ifadeyle ticari veya mesleki olmayan amaçlarla hareket edilmesi söz konusudur. Tüketici çoğu zaman son kullanıcı ya da yararlanandır; ancak, bu zorunlu değildir. Tüketici çıkar elde etmeksizin ailesinin kullanımı için veya bir başkasına, örneğin bağışlama amacıyla almış olduğu bir mal nedeniyle de TKHK’dan yararlanabilir.
• Sözleşme ivaz (karşılık) karşılığında bir mal veya hizmetin sağlanmasına yöneliktir. Diğer bir ifadeyle tüketici kendisine sunulan mal veya hizmet karşılığında bir bedel ödemeli ya da parayla ölçülebilen bir karşılık vermelidir. Tüketici sözleşmesi her iki tarafa da borç yükleyen sözleşmelerdendir. Eğer taraflar arasında kurulan sözleşme karşılıksız mal veya hizmet sağlamaya yönelik ise, bu sözleşmeye TKHK hükümleri değil genel hükümler, yani TBK hükümleri uygulanır.
• Tüketici sözleşmelerinin konusunu mal ya da hizmet oluşturur.

Tüketici, tüketim eyleminin öznesidir. Tüketici değişik açılardan tanımlanabilir. En genel tanımıyla tüketici, mevcut pazarda talepte bulunan sıfatıyla gereksinim duyduğu mal ve hizmetleri gidermeye çalışan kişidir. Geniş anlamıyla ise, ekonomik, sosyal ve kültürel gereksinimlerini karşılayabilmek için mevcut mal ve hizmetleri alıp kullanan ve yararlanan, ürettiği malı kendi gereksinimi için kullanan veya satıma ya da değişime konu etmeyen kişidir. 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun 3 (k) maddesine göre, tüketici, “ticari ve mesleki olmayan amaçlarla hareket eden gerçek veya tüzel kişiyi” ifade eder.

Tüketicilerin taraf oldukları sözleşmenin geçerlilik şartları; Tüketicilerin taraf oldukları sözleşmenin geçerlilik şartları; Tüketiciden; kendisine sunulan mal veya hizmet kapsamında haklı olarak yapılmasını beklediği ve sözleşmeyi düzenleyenin yasal yükümlülükleri arasında yer alan edimler ile sözleşmeyi düzenleyenin kendi menfaati doğrultusunda yapmış olduğu masraflar için ek bir bedelin talep edilemeyeceği; Tüketicinin yapmış olduğu sözleşmelerin bir örneğinin (ve eklerinin) yazılı olarak tarafına verilmesi (uzaktan iletişim araçları ile yapılan sözleşmelerde uzaktan iletişim aracına uygun şekilde verilmesi) zorunluluğu ve sözleşmenin bir örneğinin verildiğinin ispatının düzenleyene yüklenmesi; Tüketiciden alınmış şahsi teminatların adi kefalet hükümlerine; tüketiciye alacaklarına karşı verilmiş şahsi teminatların ise müteselsil kefalet hükümlerine tabi olması; Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’daki hükümlerin katılım bankalarını da kapsaması.

Bir şartın haksız şart kabul edilebilmesi üç koşulun varlığını gerektirir:

• Sözleşmenin, tek taraflı olarak, müzakere edilmeksizin düzenlenmesi,
• Tüketici aleyhine dengesizliğe sebep olması,
• Bu durumun dürüstlük kurallarına aykırı olması.

Tüketicinin Korunması Hakkında Kanuna göre, “tüketiciyle akdedilen sözleşmelerde yer alan haksız şartlar kesin olarak hükümsüzdür.” Eğer herhangi bir sözleşmenin (kira, satım, karz vb) taraflarından birini tüketici oluşturuyorsa, diğer bir ifade ile bir tüketici sözleşmesi söz konusuysa, bu tür sözleşmelerde yer alan haksız şartlar tüketici için bağlayıcı olmayacaktır (TKHK m. 5/2). Burada tüketici açısından tek taraflı bağlamazlık söz konusudur. Yani bu şart sadece tüketiciyi bağlamayacaktır. Sözleşmenin haksız şartlar dışındaki hükümleri geçerliliğini korur. Bu durumda sözleşmeyi düzenleyen, kesin olarak hükümsüz sayılan şartlar olmasaydı diğer hükümlerle sözleşmeyi yapmayacak olduğunu ileri süremez.

Tüketici hakkı kavram ilk kez ABD’de başkan Kennedy tarafından kullanılmış ve dört temel tüketici hakkından söz edilmiştir:
• Tüketicinin bilgi edinmesi
• Tüketicinin sesini duyurması
• Tüketicinin tazmin edilmesi
• Tüketicinin örgütlenmesi

1975’te Avrupa tüketici hakları beyannamesi niteliğinde bir belge sayılan 1. Tüketici Programı ortaya çıkmıştır. Burada ilk defa tüketicinin temel hakları sayılmış ve bu programda beş temel tüketici hakkından söz edilmiştir:
• Tüketicinin sağlığının ve güvenliğinin korunması hakkı
• Tüketicinin ekonomik çıkarlarının korunması hakkı
• Tüketicinin tazmin (zararların giderilmesi)
hakkı
• Tüketicinin bilgilendirme ve eğitim hakkı
• Tüketicinin temsil edilme hakkı

Birleşmiş Milletler Deklarasyonunda, Avrupa Birliğinin ortaya koyduğu bu beş hak geliştirilmiştir. Böylece sekiz temel tüketici hakkı ortaya konulmuştur:
• Temel İhtiyaçları Karşılama Hakkı
• Sağlık ve Güvenliğin Korunması Hakkı
• Ekonomik Çıkarların Korunması (Tercihte
Bulunma) Hakkı
• Bilgi Edinme (Bilgilendirilme) Hakkı
• Eğitilme Hakkı
• Tazmin (Zararların Giderilmesi) Hakkı
• Örgütlenme ve Temsil (Sesini Duyurma)
Hakkı
• Sağlıklı bir Çevrede Yaşama Hakkı

6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun, kanunun amacını ortaya konan 1. maddesinde “bu Kanunun amacı; kamu yararına uygun olarak tüketicinin sağlık ve güvenliği ile ekonomik çıkarlarını koruyucu, zararlarını tazmin edici, çevresel tehlikelerden korunmasını sağlayıcı, tüketiciyi aydınlatıcı ve bilinçlendirici önlemleri almak, tüketicilerin kendilerini koruyucu girişimlerini özendirmek ve bu konulardaki politikaların oluşturulmasında gönüllü örgütlenmeleri teşvik etmeye ilişkin hususları düzenlemektir” şeklinde Kanunun amacı ortaya konulmuştur.

Temel ihtiyaçları karşılama hakkı, tüketicilerin uygun fiyat ve iyi kalitede temel mallara ulaşabilmesini sağlayarak; hayatta kalma, yeterli yiyecek, giyecek, barınak, güvenlik ve sağlık garantisini içeren bir haktır. Diğer bir ifade ile bu hak, insan yaşamı için gerekli olan yeme, içme, barınma, tedavi edilme gibi gereksinimlerini giderilmesini isteme hakkıdır. Bu hakların kapsamına, insana insan olmasından dolayı tanınan evrensel ve anayasal haklar, haberleşme, seyahat etme gibi olanakların sunulmasını talep etmek de girer.

Bu hak ilk olarak İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ile uluslararası düzeyde geniş çaplı olarak kabul edilmiştir.

Sağlık ve güvenlik hakkı tüketicinin sağlık ve yaşamını tehlikeye atacak mal ve hizmetlere karşı tüketicilerin korunması gerektiğine yönelik bir haktır. Sağlık ve güvenlik hakkı; sağlığa, cana veya mala zarar verebilecek olan ürünlere, üretim süreçlerine veya sunulan hizmetlere karşı korunmayı içerir. Bu hak, üreticilerin ürettikleri malların öngörülen kullanım süreleri boyunca güvenli olmalarını sağlamayı içerir. 

Bilgi edinme hakkı, tüketicilerin kendi serbest iradeleriyle karar vermelerine yardımcı olacak bilginin sağlanmasını, satın alacağı tüm mal ve hizmetler ile bu mal ve hizmetleri üreten, satan ve sunan kuruluşlara ait bilgilerin doğru, tutarlı ve eksiksi olarak zamanında tüketicilere verilmesini ifade eder. Diğer bir ifade ile bu hak, tüketicinin bilgilenmiş bir şekilde seçim yapabilmek için, aldatıcı ve yanıltıcı reklamlara ve etiketlere karşı korunmak için, gerek duyduğu bilgilerin kendisine verilmesini içeren bir haktır.

Sivil toplum kuruluşu niteliği taşıyan ilk tüketici kuruluşu, ABD’de, 1936 yılında Tüketiciler Birliği unvanıyla kurulmuştur.

6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunda tüketici haklarını koruyucu kurumlar yer almaktadır. Bu kurumlar, Tüketici Konseyi, Reklam Konseyi ve Tüketici Hakem Heyetidir.

Tüketici Konseyinin amaçları şunlardır:

(i) Tüketicinin sorunlarının, gereksinimlerinin ve çıkarlarının korunmasına ilişkin gerekli önlemleri araştırmak,

(ii) Kanunun uygulanmasına yönelik tedbirlere dair görüşleri öncelikle ele almak ve ilgili mercilere iletmek.

Tüketici Konseyi, Ticaret Bakanı’nın veya görevlendireceği Bakan Yardımcısı, Müsteşar veya Müsteşar yardımcısının başkanlığında toplanan üyelerden oluşur. Tüketici Konseyinde, çeşitli bakanlıklar, kamu kurum ve kuruluşları, büyükşehir belediyeleri, meslek kuruluşları, işçi ve memur sendikaları, kooperatif üst kuruluşları ve tüketici örgütleri temsilcileri yer alır.

Reklam konseyinin amaçları şunlardır:

(i) çağdaş iletişim uygulamalarını takip etmek

(ii) reklam sektörünün ve reklam denetim işlevinin geliştirilmesine yönelik araştırma ve çalışmalar yapmak

(iii) alana ilişkin görüş ve önerilerde bulunmak (iv) Görüş ve önerileri ilgili mercilere iletmek.

Reklam Konseyi, Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun kapsamında kurulan, Ticaret Bakanlığının koordinatörlüğünde yılda en az bir kez toplanması gereken ve reklam politikalarının oluşturulması ve uygulanması ile ilgili faaliyet gösteren bir kuruluştur.

Tüketici hakem heyetleri il ve ilçe merkezlerinde Kanun’un uygulanmasından doğan, tüketici işlemleri ile tüketiciye yönelik uygulamalara ilişkin belirli tutarları aşmayan uyuşmazlıklara çözüm bulmak için kurulmuşlardır.

Tüketici hakem heyeti raportörleri, heyetin çalışmalarına ve kararlarına esas olacak dosyaları hazırlamak ve uyuşmazlığa ilişkin raporu sunmakla görevlidir.

Hakem heyetinin kararlarına karsı tebliğ tarihinden itibaren on beş gün içinde tüketici hakem heyetinin bulunduğu yerdeki tüketici mahkemesine itiraz edebilir.

İtiraz, tüketici hakem heyeti kararının icrasını durdurmaz. Ancak talep edilmesi şartıyla hâkim, tüketici hakem heyeti kararının icrasını tedbir yoluyla durdurabilir (TKHK m. 70).

Tüketici hakem heyetine başvurular, tüketicinin yerleşim yerinin bulunduğu veya tüketici işleminin yapıldığı yerdeki tüketici hakem heyetine yapılır. Tüketici hakem heyetinin bulunmadığı yerlerde ise başvuruların nerelere yapılacağı ve bu başvuruların hangi tüketici hakem heyetince karara bağlanacağı yönetmelikle belirlenir (TKHK m. 68).

Anlaşmazlık konusunun tutarı itibariyle hakem heyetinin görevi kapsamına giren kararlara itirazlarda, Tüketici Mahkemelerinin vereceği kararlar kesindir. Fakat tutarları itibariyle Hakem Heyetlerinin görevi kapsamına girmeyen ihtilafların ilk derece mahkemesi olan Tüketici Mahkemelerinin vermiş oldukları kararlar temyiz edilebilir.