Yönetişim; yönetim, etkileşim ve iletişim terimlerinin birleşmesiyle oluşmuştur.

Yönetişim kavramını ilk olarak ortaya atan ve uygulamaya geçiren Dünya Bankası’dır.

Birleşmiş Milletlerin yaklaşımı bağlamında yönetişim “bir ülkenin işlerinin yönetimi için her kademede kullanılan ekonomik, siyasal ve yönetsel yetkilerin uygulanışıdır. Yönetişim devleti kuşatır ama devleti aşarak özel sektör ve sivil toplumu da kapsar”. (UNDP, 1997).

Yönetişim kavramı, İngilizce “Good Governance” karşılığı olarak ilk kez 1996 İstanbul Habitat II Konferansı ile Türkçemize kazandırılmıştır.

1992 yılında yayınlanan “Yönetişim ve Kalkınma” isimli raporda yönetişimin Dünya Bankası’nın göreviyle uyumlu dört temel alanı (World Bank, 1992);

1. Kamu yönetiminin iyileştirilmesi,
2. Hesap verebilirlik,
3. Kalkınma için yasal çerçevenin oluşturulması ve
4. Bilgi ve şeffaflık olarak açıklanmıştır.

TODAİE’nin Kamu Yönetimi Sözlüğü, yönetişim kavramını etkileşim temeline dayalı ve katılmayı öne çıkaran bir kavram olarak değerlendirmekte ve “Bir toplumsal-politik sistemdeki ilgili bütün aktörlerin ortak çabalarıyla elde edilen sonuçların oluşturduğu yapı ya da düzen” olarak tanımlamaktadır.

Yönetişimin ekonomik, siyasi ve idari olmak üzere üç temel dayanağı mevcuttur. Ekonomik yönetişim, bir ülkenin ekonomik faaliyetlerini ve diğer ekonomilerle olan ilişkilerini etkileyen karar alma süreçlerini içermektedir. Ekonomik yönetişimin eşitlik, yoksulluk, çevre ve yaşam kalitesi üzerinde etkileri bulunmaktadır. Siyasi yönetişim, strateji oluşturmada karar alma sürecine ilişkindir. İdari yönetişim ise, politikaların uygulandığı sistemi ifade eder. Bu üç unsur birlikte ele alındığında, yönetişim; siyasi ve sosyo-ekonomik ilişkileri yönlendiren süreç ve yapıları tanımlamaktadır

Göymen (2000)’e göre yönetişim kavramının üç boyutu vardır. Bunlar; sistemsel, siyasal ve yönetimsel boyutlardır. Sistemsel olarak yönetişim, devletin klasik ve otoriter karar alma süreçleri ve resmi kurumsal yapısı ile belirlenen hükümetten daha geniş bir kavram olarak tanımlanmaktadır. Siyasal boyutta yönetişim, yalnız devletin meşruiyetini ve demokratik yönetimini değil, yurttaşların mümkün olan her alanda ve biçimde katılımını öngörmektedir. Yönetimsel boyutta yönetişimden kastedilen ve amaçlanan ise, etkin, bağımsız ve saydam, dolayısıyla denetlenebilen bir kamu hizmetidir (Göymen, 2000).

Yönetişimin başlıca aktörlerinden olan devlet; siyasi kuruluşlarla kamu sektörü kuruluşlarını içermekte ve bu süreçte kendi vatandaşlarına nasıl daha etkin şekilde hizmet verebileceği üzerinde odaklaşmaktadır. Hukukun üstünlüğünü koruyarak, sosyo-ekonomik şartları düzenleyerek, sosyal ve fiziki altyapıları geliştirerek ve sosyal güvenlik ağları sağlayarak, kalkınma için çerçeve oluşturmakta ve eşitliğin, barışın, adaletin temelini kurmaktadır.

Yönetişimin kapsamında yer alan aktör olarak birey ile devlet arasında yer alarak toplulukları organize etmek, eğitmek, toplum içindeki grupların ekonomik ve sosyal hayata katılımını sağlamak, siyasi ve sosyal etkileşimi kolaylaştırmak, dayanışmayı artırmak ve kültürleri beslemek yoluyla özgürlük, eşitlik ve sorumluluk temellerini oluşturmaya çalışan kâr amacı gütmeyen sivil toplum kuruluşları ve gönüllüleridir.

Kamu yönetişimi; ulusal, bölgesel, yerel, siyasal, sosyal gruplardan, baskı ve çıkar gruplarından, sosyal kuruluşlardan özel ve ticari organizasyonlardan oluşan ağların yönetimini içermektedir. Burada yönetimin dış yönetimi yönlendirme fonksiyonu bulunmaktadır. Yönlendirme kontrolden çok daha farklı anlam taşımaktadır. Burada doğrudan etkileme ve etkilenme söz konusudur.

İyi yönetişim kavramı ilk kez Dünya Bankası’nın 1989 yılında yayınladığı Sub-Saharan Africa: From Crisis to Sustinable Growth başlıklı raporunda geçmektedir.

Dünya Bankası, iyi yönetişim kavramını “açık ve öngörülebilir bir karar alma sürecinin; profesyonel bir bürokratik yönetimin; eylem ve işlemlerinden sorumlu bir hükümetin ve kamusal sürece aktif bir şekilde katılımda bulunan sivil toplum ve hukukun üstünlüğünün geçerli olduğu bir düzeni ifade eder” şeklinde tanımlamaktadır (Aktan, 2008).

Dünya Bankası’nın sitesinde yayınladığı yönetişim puanları altı alt göstergeden oluşmaktadır. Bunlar:

1. Katılım ve hesap verilebilirlik
2. Siyasal istikrar
3. Hükümet etkinliği
4. Devlet hizmetlerinde kalite
5. Hukukun üstünlüğü ve
6. Yolsuzluğun kontrolüdür.

Kurumsal yönetişimin ilk defa isminin resmi olarak geçtiği rapor olan Cadbury raporunda, kurumsal yönetişim şirketleri idare ve kontrol eden bir sistem olarak tanımlanmaktadır.

Kurumsal yönetişimin başlıca amaçlarını şöyle sıralanabilir (Aktan, 2013):

• Şirket üst yönetiminin sahip olduğu güç ve yetkilerin keyfi kullanılmasının engellenmesi,
• Yatırımcı haklarının korunması,
• Şirket hissedarlarının adil ve eşit muameleye tabi tutulmasının sağlanması,
• Şirketle doğrudan ilişki içerisinde bulunan menfaat sahiplerinin haklarının korunması ve güvence altına alınması,
• Şirketin faaliyetleri ve finansal durumu ile ilgili olarak kamuoyunun aydınlatılması ve şeffaflığın sağlanması,
• Yönetim kurulunun sorumluluklarının açık olarak belirlenmesi,
• Şirket üst yönetiminin karar ve eylemleri dolayısıyla hissedarlara ve paydaşlara hesap verme yükümlülüğünün temin edilmesi,
• Vekâlet maliyetlerinin azaltılması,
• Şirket kazancının pay sahiplerine ve daha genel olarak tüm menfaat sahiplerine hakları oranında geri dönüşümün sağlanması,
• Büyük hissedarların azınlık hisselerine el koyma tehlikesinin önüne geçilmesi,
• Uzun vadeli yatırım yapan kurumsal yatırımcılar açısından güven tesis edilmesi ve sermaye maliyetinin düşürülmesi, şirketin hisse senedi ihracı yoluyla finansman kaynaklarına kolay erişim imkanlarının arttırılması,
• Risk alan sermayedar ile karar veren profesyonelin çıkar çelişkisinin kurallara bağlanarak kontrol altına alınmaya çalışılması olarak sıralanabilir.

Adillik/Eşitlik (Fairness): Tüm faaliyetlerde pay ve menfaat sahiplerine eşit davranılması durumudur. Adillik ilkesi, şirket yönetiminin bütün hak sahiplerine karşı eşit davranmasının ifadesidir. Bu ilke (azınlık hissedarlar ve yabancı ortaklar da dâhil olmak üzere) hissedar haklarının korunmasını ve şirket yönetiminin aldığı kararlarda şirketin uzun dönemde kârlılığını ve varlığını sürdürmesine yardımcı olacak tüm tarafların dikkate alınmasını ifade etmektedir. Örnek: Opel’de yönetim kurulunun misyonu uzun vadeli finansal getirileri optimize ederek ve sahiplerinin ilgisini temsil ederek şirket faaliyetlerini sürdürmektedir. Kurulda denetim, yönetim ve kurumsal yönetişim, icra takibi, finans ve kamu politikası komiteleri vardır. Denetim, icra takibi, yönetim ve kurumsal yönetişim komiteleri bağımsız yöneticilerden oluşmaktadır.

Bu ilkelerle amaçlananlar şunlardır (Tanrıverdi, 2006):

• Menfaat sahiplerinin karşılıklı hak ve yükümlülüklerinin belirlenmesi,
• Şirket yönetiminde şeffaflığın sağlanması,
• Şirket yönetimine güvenin artırılması,
• Şirket performansını artırarak, istikrarlı büyüme ve yüksek karlılık sağlanmasıdır.

Halkla ilişkilerde sıklıkla kullanılan “La masion de verre” (cam ev) özdeyişi, demokrasilerdeki açıklık ve şeffaflık ilkelerinin bir karşılığıdır. Buna göre, kurumun tüm faaliyetlerinin halkın gözü önünde yapılması, halkın her türlü gelişmeden haberdar olması, tıpkı bir cam ev gibi dışarıdan bakıldığında içerinin görünebilmesi gerekir (Işık ve Erdem, 2007).

E-devlet; Vatandaşın devletle, devletin özel ve özerk kurumlarla, devletin kendi kurumları arasında, devletlerin kendi aralarında var olan bilgi akışı ve/veya fiziksel etkileşimin dijital ortama taşınması için gerçekleştirilen girişimlerdir.

Mathew Symonds’ın, 2002 Haziran ayında ‘The Economist’ dergisinde yayımlanan makalesinde e-devletin dört aşamasından söz edilmektedir. İlk aşama, elektronik broşür şeklindeki en basit bilginin sunumudur. İkinci aşama, yeni teknoloji potansiyelinin kullanımının sağlanmasıdır. Bu aşamada, bireylere bilgi girme, talepte bulunma ve daha önce girilen detay bilgileri güncelleme imkânı tanınmaktadır. Symond’a göre üçüncü aşamada, bireylerin internet üzerinden anında işlem ve alım yapmaları ve söz konusu prosedürlerle ilgili bilgileri internet üzerinden vermeleri sağlanmaktadır. Son aşamada ise, devlete ait tüm bilginin bir arama motoru yardımıyla entegre bir ortamda kullanımı öngörülmektedir. Yönetişim tartışmalarında kendisine genellikle “e-devlet” tartışmaları içinde yer bulan yeni iletişim teknolojilerinin, yönetimlerin hem kurum içi iletişimlerini hem vatandaşlarıyla iletişimlerini ve hem de diğer kuruluşlarla iletişimlerini daha etkin bir hale getirebileceği ifade edilmektedir (Acar, 2003).

E-devletin faydaları:

• Şeffaf devlet vizyonuna ulaşılması,
• Bireylerin devletle olan işlerinin çok daha hızlı şekilde halledilmesi,
• Vatandaş tarafından görülen bu verimlilik artışı sayesinde devletin daha verimli çalışması,
• Kamu kurumları arasında bilgi bütünlüğünün sağlanarak her türlü kötüyü kullanımın önüne geçilmesi olarak sıralanabilir.

AB’ye göre iyi yönetişim ilkeleri; açıklık, katılım, hesap verme sorumluluğu, etkinlik ve tutarlılık olarak belirlenmiştir.