Konumsal nesnelerin öznitelik veri alanlarındaki bilgilerinin, harita üstünde nokta, çizgi ya da poligon konumsal nesnesinin yakınlarında görüntülenmesini sağlayan yönteme dinamik etiketleme yöntemi (label) adı verilmektedir. Dinamik etiketleme yönteminde, tablo üzerindeki veri değişikliği doğrudan haritaya yansıtılır. Uygulaması kolay ve hızlıdır.

Dinamik etiketleme yöntemi, tasarım ve görüntüleme açısından kısıtlıdır.

Tasarım ve gösterim açısından esnek bir yapıdır. Harita üzerinde gösterilmesi tasarlanan, konumsal nesnelere ait öznitelik verileri için ayrı bir “etiket konumsal nesne tablosu” (annotation feature class) oluşturulmasını öngörür. Bu yapıda harita üzerinde gösterilmesi düşünülen her bir açıklama için etiket konumsal nesne tablosu içinde ayrı bir kayıt oluşturulur. Açıklamaların fontları, yazı büyüklükleri, italik, bold ve altı çizgili olarak gösterilmesi, açıklama eğik yazılacak ise açıları, bağlı olduğu konumsal nesne vb. çeşitli özellikleri etiket konumsal nesne tablosu içinde oluşturulan, standart öznitelik veri alanlarında depolanır.

Genellikle parsel, bina planı gibi büyük ölçekli gösterimlerde, (parsel ve bina için) cephe ve derinlik ölçülerinin işaretlenerek etiketlenmesi gerekir. Elektrik, su, kanalizasyon vb. altyapı şebekelerinde de şebeke elemanlarının boyutları harita veya plan üzerinde belirtilmedir. CBS’de bu gereklilik “ölçüm konumsal nesnesi” (dimension feature) kavramı ile giderilmiştir. Etiket konumsal nesnesi için kullanılan yönteme benzer bir şekilde standart öznitelik veri alanlarına sahip “ölçüm konumsal nesne tablosu” (dimension feature class) oluşturulmuştur. Böylece çizgi, ok, yay gibi belirteçlerle işaretlenen konumsal nesnelerin boyutları harita ya da plan üzerinde gösterilebilir.

Evet, gösterir. Etiket konumsal nesne tabloları, konumsal nesne veri kümeleri (feature dataset) içinde ya da dışında bağımsız olarak yer alabilir. Tablo içindeki her bir konumsal nesne koordinatlara ve öznitelik alanlarına sahiptir.

Bu alanlar font tipi, renk, büyüklük, semboloji vb. alanlar olarak sayılabilir. Bazı durumlarda semboloji
veri alanı açıklama olarak harita üzerine çağrılacak grafik nesnelerin sembollerini tanımlar.

? Eğer gösterim yalnızca bir harita dosyası ile ilgiliyse, gösterimin dinamik etiketleme yöntemi ile yapılması daha kullanışlı olabilir. Dinamik etiketleme yönteminde açıklamalar konumsal veritabanında değil harita dosyasında saklandığı için harita dosyası silindiğinde açıklamaların da silineceği göz önünde bulundurulmalıdır.
? Eğer gösterim birden fazla harita dosyasında kullanılacaksa, etiket konumsal nesne yapısının kullanılması daha doğru olacaktır. Etiket konumsal nesne tablosunda depolanan açıklamalar diğer konumsal nesne tabloları gibi katman olarak kullanılabilecek ve her harita dosyasına çağrılabilecektir. Etiket konumsal nesne tabloları konumsal veritabanında depolandığı için harita dosyaları silindiğinde açıklamalar kaybolmaz. Burada dikkat edilmesi gereken durum, etiket konumsal nesne tablosunun silinmesi durumunda, tablonun kullanıldığı tüm haritaları etkileyecek olmasıdır.
? Eğer etiket konumsal nesne tabloları bir sunucu üstünde depolanıyorsa, harita açıklamalarını etiket konumsal nesnesi olarak kullanmak, veri isleme aşamasında çok kullanıcılı ortamdaki düzenleme ve versiyonlama işlemlerinde avantaj sağlayacaktır.
? Gösterimde kullanılan açıklama sayısı birkaç yüz parçadan daha fazla ise etiket konumsal nesnesi kullanımı daha avantajlı olacaktır. Çünkü sayıca fazla olan açıklamaların dinamik etiketleme yöntemi ile oluşturulmuş harita dosyalarından erişimi, konumsal veritabanındaki etiket konumsal nesne tablosuna kıyasla daha zor olacaktır. Ayrıca çok sayıdaki açıklama, harita dosyasının büyüklüğünü de artıracaktır.
? Harita açıklamalarında standart gösterimlerin yanı sıra özelleştirilmiş gösterim şekillerinin kullanılması isteniyorsa, açıklamaların etiket konumsal nesnesi olarak depolanması avantajlı olacaktır.

Standart etiket (standart annotation) ve konumsal nesneye bağlı etikettir (feature linked annotation).

Metinsel gösterim birden fazla harita ile kullanılacaksa metinlerin konumsal veritabanında saklanması daha doğru olacaktır. Konumsal veritabanında saklanan etiket, konumsal nesne gibi davranacak ve bu etiket ilişkili olduğu haritalarla bir katman gibi
kullanılabilecektir. Veri bir sunucu üstünde saklanıyorsa
etiketi konumsal nesnesi olarak kullanmak, çok kullanıcılı
ortamdaki düzenlemelerde ve versiyonlamada avantaj
sağlayacaktır. Gösterimde kullanılan metinler, birkaç yüz
parçadan daha fazla ise metinlerin saklanmasında etiket
konumsal nesnesi kullanılır. Çünkü CBS yazılımları çok
(birkaç yüzden fazla) parçalı etiketleri veritabanından,
harita dosyasındaki okuma hızından daha hızlı okur.
Ayrıca bu kadar çok sayıdaki etiket harita dosyasının
büyüklüğünü de yükseltecektir. Etiket oluşturmada ve
düzenlemede, özelleştirilmiş düzenleme araçları
kullanılmak isteniyorsa etiketleri bir konumsal nesne
olarak saklamak avantajlı olacaktır.

Standart etiket konumsal nesneleri, konumsal
veritabanında depolanan ancak herhangi bir konumsal
nesne ile bağlantısı bulunmayan basit metinsel veya
grafiksel açıklamalardır. Standart etikete, dağlık bir
bölgenin harita üzerinde açıklama olarak belirtilmesi
örnek gösterilebilir. Harita üzerindeki dağlık bir bölgenin
kapsadığı alanı sınırlayan herhangi bir konumsal nesne
olmadığı için, bölgenin harita üzerinde açıklama olarak
belirtilmesi standart etiket kullanılarak yapılabilir.

Konumsal nesneyle bağlantılı etiketler, bağlantılı
olduğu konumsal nesne tablolarındaki öznitelik veri
alanlarının, harita üzerinde açıklama olarak gösterimini
sağlar. Konumsal nesneyle bağlantılı etiketler, etiket
konumsal nesne tablolarında depolanır. Konumsal nesne
ve konumsal nesneyle bağlantılı etiket, tablolar arası
ilişkileri kullanarak birbirleri ile ilişkilendirilir. Tablolar
içinde bir kayıt olarak bulunan etiketler, konumsal nesne
tabloları ile ilişki tablosu aracılığıyla ilişkilendirilir. İlişki
kurulurken konumsal nesne tablosu kaynak tablo, etiket
konumsal nesne tablosu ise hedef tablo olarak belirlenir.
Bu iki tablonun ilişki türü bileşik (composite) ilişkidir.
Konumsal veritabanlarında bileşik ilişkilerde, kaynak
tablo hedef tabloyu yönetir. Yani kaynak tabloda bulunan
bir öznitelik değeri değişirse, otomatik olarak bağlantılı
olduğu etiket nesnesi de değişir. Konumsal nesne hareket
ettirilir ya da döndürülürse bağlantılı olarak etiket nesnesi
de hareket eder ya da döner. Kaynak konumsal nesne
tablosundaki konumsal nesnelerden biri silinirse ona bağlı
etiket konumsal nesnesi de silinir.

Evet, yer alabilir. Konumsal nesneyle bağlantılı
etiket konumsal nesnesi bileşik ilişkiyi ilişki tablosu
üzerinden kurduğu için, konumsal nesne veri kümesi
içinde oluşturulursa bağlı bulunduğu konumsal nesne
tablosu da aynı konumsal nesne veri kümesi içinde yer
almalıdır. Benzer şekilde etiket konumsal nesne tablosu,
konumsal nesne veri kümesi dışında oluşturuluyorsa
bağlantılı olduğu konumsal nesne tablosu da konumsal
nesne veri kümesinin dışında yer almalıdır. Etiket
konumsal nesne tablosu yalnızca bir konumsal nesne
tablosuyla ilişkilendirilebilirken, konumsal nesne tablosu
birden çok etiket konumsal nesne tablosuyla
ilişkilendirilebilir.

Basit (simple) ya da bileşik (composite) olarak
ikiye ayrılır. Basit ilişkide, ilişkili nesneler birbirlerinden
bağımsız olarak var olabilirler. Yani kaynak tablosundan
bir nesne silindiğinde ilişkili olduğu hedef tablodaki
ilişkili nesne varlığını sürdürmeye devam eder. İlişkiyi
sağlayan yabancı anahtar (foreign key) veri alandaki
silinen kayıt “null” değerini alır. Konumsal
veritabanlarında basit ilişkiler bire bir, birden çoğa ya da
çoktan çoğa olabilirler. Bileşik ilişkilerde nesneler
bağımsız olarak var olamazlar. Yani kaynak tablosundan
bir nesne silindiğinde ilişkili olduğu hedef tablodaki
ilişkili nesne de silinecektir. Bu bağımlılık kuralı
sayesinde hedef tabloda ilişkili olmayan bir nesne
oluşturulursa sistem hata mesajı ile uyarı verir.

Etiket konumsal nesne tabloları iki yöntem ile
oluşturulur. Bu yöntemlerin en çok kullanılanı, harita
üzerinde dinamik etiketleme yöntemi ile elde edilen
etiketlerin etiket konumsal nesnesine dönüştürülmesidir.
İkinci yöntem ise konumsal veritabanı üzerinde boş bir
etiket konumsal nesne tablosu oluşturulmasıdır.

Harita üzerinde elde edilen dinamik etiketleri,
etiket konumsal nesnesine dönüştürürken doğrudan
konumsal nesneye bağlı etiket konumsal nesnesi
oluşturulur. Dönüşüm esnasında etiketlerin nerede
saklanacağı ve ölçeği belirtilir. Eğer konumsal nesnenin
birden fazla öznitelik veri alanı dinamik etiketleme için
kullanılmışsa, bu alanlar oluşan etiket konumsal
nesnesinin etiket sınıflarını oluşturacaktır. Dönüşüm
sonunda etiket konumsal nesnesinin konum, büyüklük,
font, renk gibi değerleri, kullanılan dinamik etiketten
saptanmış değer olarak alınır. Daha sonra bu değerler
üzerinde değişiklik yapılabilir.

? Konumsal nesne tablosunun adı özel karakterler
ve Türkçe karakterler kullanmadan
tanımlanmalıdır. Oluşturulan tablo, konumsal veritabanı içinde yer alan konumsal nesne
tabloları ile aynı adları taşıyamaz. Eğer Türkçe
karakter kullanılacaksa bu karakterler, tablo
adında değil rumuz (alias) kısmında
kullanılmalıdır.
? Konumsal nesne tablosunda oluşturulacak
konumsal nesne tipi etiket nesnesi olarak
belirlenmelidir.
? Etiket konumsal nesne tablosunun tipi
belirlenmelidir. Eğer tipi konumsal nesneyle
bağlantılı etiket nesnesi olacaksa ilişki kurulacak
konumsal nesne tablosu seçilmelidir.
? Konumsal nesne tablosunun konumsal referansı
tanımlanmalıdır.
? Referans gösterim ölçeği tanımlanmalıdır.
? Etiket sınıfları ve bu sınıflara ait gösterim
sembolojisi (font tipi, renk, büyüklük vb.)
tanımlanmalı ve bu sınıflar ve sembolojileri için
bir ad, metin sembolleri ve gösterim ölçek aralığı
belirlenmelidir.
? Etiket konumsal nesne tablosu içinde saptanmış
veri alanları dışında eklenmek istenen veri
alanları varsa tanımlanır.

Bu alanlar etiket konumsal nesne tablosunun
özellikleri ve etiket gösteriminin özellikleri olarak iki
grupta incelenebilir.

Etiket konumsal nesne tablosunun özelliklerini
belirten alanlar mutlaka bir değere sahip olmalıdırlar. Bu
veri alanlarının değerleri silinemez. Bu veri alanları
şunlardır: ObjectID, Shape, FeatureID, ZOrder,
AnnotationClassID, Element, SymbolID, Status,
Shape_length, Shape_area.

Bu alandaki değerler düzenlenebilir ve
silinebilirler. Ayrıca tablo özelliklerinde gerçekleşen bir
değişiklik, bu alanların da otomatik olarak
güncellenmesine neden olur. Bu veri alanları şunlardır:
TextString, FontName, FontSize, Bold, Italic, Underline,
VerticalAlignment, HorizontalAlignment, XOfset, YOfset,
Angle, FontLeading, WordSpacing, CharacterWidth,
CharacterSpacing, FlipAngle, Override.

Etiket konumsal nesne tablosu oluşturulurken ilk
olarak bir konumsal nesneye bağlı olup olmayacağı
belirlenir. Etiket konumsal nesne tablolarının kullanım
özelliklerinin çeşitliliği düşünüldüğünde, oluşturulan
tabloların genellikle konumsal nesne bağlantılı tablolar
olduğu söylenebilir. Bu bağ bir konumsal nesne
tablosunun içinde oluşturulan dinamik etiketlerin, etiket
konumsal nesne tablosuna dönüştürülmesiyle ya da etiket
konumsal nesne tablosunun oluşturulma aşamasında,
hangi konumsal nesne tablosuyla ilişkili olacağı
belirtilerek gerçekleştirilir. Oluşturulan ilişki türü
genellikle birden çoğa ilişkidir. Etiket konumsal nesne
tablosu, dinamik etiket dönüşümüyle oluşturuluyorsa
kullanılan konumsal nesne tablosunun konumsal
referansını kullanır. Ancak veritabanı üzerinden
oluşturuluyorsa konumsal referansın tanımlanması gerekir.

Haritada ölçek küçüldükçe font büyüklükleri
küçülmez ise etiketleri oluşturan metinler haritaya
sığmayabilir. Bu sorunun giderilmesi için referans ölçek
kullanılmalıdır. Referans ölçek kullanıldığında ölçek
küçüldükçe, font büyüklüğü de küçültülecektir.

Etiket konumsal nesnesi oluşum aşamasında
referans ölçeğinin tanımlanması gereklidir. Referans
ölçeği, etiket nesnesi için oluşturulan sembolojiye
tanımlanan büyüklük değerlerinin bire bir boyutlarda
görüntülendiği ölçektir. Belirlenen referans ölçeğinden
daha büyük ölçeklerde etiket nesneleri daha büyük,
referans ölçeğinden daha küçük ölçeklerde ise etiket
nesneleri daha küçük görünür. Etiket konumsal nesnesinin
oluşturulma aşamasında belirlenen ölçek kullanıma uygun
olmazsa etiket konumsal nesne tablosu özelliklerinden
ölçek değeri değiştirilebilir. Ancak bu işlem her konumsal
nesnenin sınırlayıcı poligon yapısının geometrisini de
güncelleştiren yoğun bir işlemdir. Ayrıca harita üzerindeki
açıklamaların üst üste çakışmalarına neden olabilir. Bu
yüzden en doğru yöntem, bir etiket konumsal nesnesi
oluşturmadan önce çalışma ölçeğinin ve kullanılacak
etiket nesnelerinin, dinamik etiketleme yöntemiyle
uygunluğunun kontrol edilerek oluşturulmasıdır.

Etiket konumsal nesneleri oluşturulurken
metinsel gösterim için bir semboloji tanımlanır.
Tanımlanan bu sembolojilerle görüntüleme koleksiyonları
oluşturulur. Oluşturulan bu koleksiyonlarla, etiket
nesnelerinin gösterimi gruplanabilmektedir. Bu
koleksiyonlarda etiket konumsal nesnesinin fontu, boyutu,
rengi vb. özellikler tanımlanabilmektedir. Etiketin
renklendirilmesi semboloji özelliklerinin düzenlenmesiyle
gerçekleşir çünkü renk bilgisini saklayan bir veri alanı
yoktur. Renk bilgisi ayrı bir semboloji tablosunda saklanır.
Bu tablo, etiket konumsal nesne tablosuyla ilişkisini
“SymbolID” veri alanı üzerinden gerçekleştirir. Etiket
konumsal nesne tablosu, dinamik etiketlemeden
dönüştürme yoluyla elde ediliyor ise bağlı olduğu
konumsal nesne tablosunun kullanılan her veri alanı etiket konumsal nesne tablosunda bir etiket sınıfı oluşturacaktır.
Etiket sınıfları, veritabanında etiket nesneleri üzerinde tek
tek işlem yapmamak için gruplama amacıyla kullanılır.
Böylece oluşan etiket sınıfı için bir semboloji
oluşturulabilecektir. Bu işlem yapıldığında, etiket
konumsal nesne tablosunun metin bilgilerini içeren veri
alanları semboloji tablosuna göre kendilerini günceller. Bu
şekilde bağlı olduğu konumsal nesnenin her kaydı için
semboloji belirlemeye gerek kalmaz.

Evet, etiket sınıflarıyla gösterim aralığı
tanımlanabilir. Bunu belirlerken yaklaşıldığında veya
uzaklaşıldığında görüntülenecek doğru metin boyutu
seçilmelidir. Ayrıca etiket sınıflarıyla, etiket nesnesi için,
bağlı olduğu konumsal nesneye göre yerleşim düzeni de
belirlenebilir.

Konumsal veritabanında, konumsal nesnelerin
harita üzerinde boyutlarını gösteren etiket nesnelerinin
özelleşmiş hâline “ölçüm konumsal nesnesi” adı verilir.
Harita üzerinde boyutlandırma gösterimi, konumsal nesne
olarak tanımlanmış bir binanın kenarı, bir yolun uzunluğu
ya da iki konumsal nesne arasındaki uzaklık vb. olabilir.
Ölçüm nesneleri etiket nesneleri gibi konumsal
nesnelerdir. Konumsal veritabanında ölçüm konumsal
nesne tablosunda depolanır. Ölçüm konumsal nesne
tablosu, konumsal nesne tablolarının ölçümlerini
saklayacak şekilde özelleştirilmiştir. Bu nedenle konumsal
veritabanı içinde yer alan diğer konumsal nesne
tablolarının sahip olduğu bütün özelliklere sahiptir. Ölçüm
konumsal nesne tablosu, konumsal nesne veri kümeleri
(feature dataset) içinde ya da bağımsız olarak dışında yer
alabilmektedir. Ölçüm konumsal nesnelerinin
kullanılmasının avantajı, gösterilmesi gereken
boyutlandırma çalışmalarını kolaylaştırmaktır.

Ölçüm konumsal nesneleri grafik nesnelerdir ve
sembolojileri konumsal veritabanında saklanır. Bu
sembolojiler, ölçüm konumsal nesnesinin stillerini ifade
eder. Oluşturulan her ölçüm konumsal nesnesi için, hangi
parçaların nasıl çizileceğini gösteren bir stil atanır. Ölçüm
stilleri (dimension styles), ölçüm konumsal nesne
tablolarıyla ilişkilidir. Stiller ölçüm konumsal nesne
tablosu oluşturulurken saptanmış olarak atanır. Ancak
tablo oluşturulurken yeni bir stil oluşturmak ya da başka
ölçüm konumsal nesne tablolarında kullanılan bir stili
aktarmak da mümkündür. Ölçüm konumsal nesne
stillerinin tümü standart karakteristik özellikleri içerir.
Ölçüm konumsal nesnesinde oluşturulan stil daha sonra
değiştirilemez. Değişiklik yapmanın tek yolu yeni
özelliklerle yeni bir stil oluşturmaktır.

Ok başı, ölçüm çizgisi, uzatma çizgisi taşma
mesafesi, ölçüm çizgisi yüksekliği, ölçüm çizgisi açısı,
uzatma çizgisi açısı, uzatma çizgisi, ölçüm noktası
başlangıcı, temel çizgi, ölçüm noktası sonu, uzatma
çizgisine olan uzaklık.

Ölçüm konumsal nesne tablolarında iki tip ölçüm
vardır. Bunlar; hizalanmış (aligned dimensions) ölçümler
ve doğrusal (linear dimensions) ölçümlerdir. Hizalanmış
ölçümler, temel çizgiye paralel olan, başlangıç ve bitiş
ölçüm noktaları arasındaki gerçek uzunluğu gösterir.
Doğrusal ölçümler, hizalanmış ölçümlerin aksine
başlangıç ve bitiş noktaları arasındaki gerçek uzunluğu
vermez. Doğrusal ölçümler dikeyde, yatayda ya da
herhangi bir açıda başlangıç ve bitiş noktalarının paralel
uzantıları arasındaki ölçümü verir.

Ölçümler, içe doğru ya da dışa doğru olarak
gösterilebilir. Dışa doğru gösterimler (outward
dimensions), konumsal nesnenin dışına doğru işaret eden
ölçümlerdir. İki uzatma çizgisi arasında kalan uzunluğu
ifade eder. İçe doğru gösterimler (inward dimensions)
konumsal nesnenin dışında nesnenin içini işaret eden iki
oka sahiptir. Ölçüm değeri bu iki okun arasındaki
uzunluktur.

? Konumsal nesne tablosunun adı özel karakterler
ve Türkçe karakter kullanmadan tanımlanmalıdır.
Konumsal veritabanı içerisinde yer alan
konumsal nesne tabloları ile aynı adları
taşıyamaz.
? Konumsal nesne tablosunun tipi ölçüm olarak
belirlenmelidir.
? Konumsal referansı tanımlanmalıdır.
? Referans gösterim ölçeği ve nesnelerin hangi
ölçek aralıklarında görüntüleneceği
tanımlanmalıdır.
? Gösterim stili tanımlanmalıdır.
? Ölçüm konumsal nesne tablosu içinde saptanmış
alanlar dışında diğer öznitelik bilgi alanı varsa
tanımlanır.

Ölçüm konumsal nesne tablosunda yer alacak
konumsal nesne elemanları, ölçüm çizim araçlarıyla
oluşturulur. Kullanılan çizim aracı, oluşturulacak ölçüm
tipini ve ölçüm için gerek duyulan referans nokta sayısını
belirler. Çizim, gerekli sayıda referans nokta belirlendiğinde zaman otomatik olarak sona erer. Referans
nokta sayısı, oluşturulacak ölçüm konumsal nesne tipine
göre değişiklik gösterir.

Basit hizalanmış, Hizalanmış, Doğrusal,
Döndürülmüş doğrusal, Serbest hizalanmış, Serbest
doğrusal, Kenar ölçüm, Temel çizgi ölçümü, Sürekli
ölçüm, Dik ölçüm.

Bu alanlar ölçüm konumsal nesne tablosunun
özellikleri ve ölçüm konumsal nesnesinin geometrisi
olarak iki grupta incelenebilir.

Ölçüm konumsal nesnesinin geometrisini,
uygulama örneklerinde de görüldüğü üzere genelde
referans noktaları oluşturur. Oluşturulan konumsal
nesnenin yapısı gereği bu geometriyi belirleyen noktalara
yeni nokta eklenemez ya da var olan bir nokta silinemez.
Ancak yerleri değiştirilebilir. Nokta yerlerinin değişimi
için araçlar, yazılımların düzenleyici (editor) ara
yüzlerinde bulunur. Ölçüm konumsal nesne tablosunun
geometrisini belirleyen veri alanları şunlardır: ObjectID,
Shape, DIMLENGTH, BEGINX, BEGINY, ENDX,
ENDY, DIMX, DIMY, TEXTX, TEXTY, DIMTYPE,
EXTANGLE, SHAPE_Length, SHAPE_Area.

Ölçüm konumsal nesnesi, özelliklerinin çoğunu
stilinden alır. Ölçüm konumsal nesnelerinin bu
özelliklerinde değişiklik yapılabilecek özel öznitelik
(attribute) pencereleri bulunur. Kullanıcı ister bu
pencereden, ister konumsal nesne tablosunun veri alanı
üzerinden ölçüm konumsal nesne özelliklerinde değişiklik
yapabilir. Ölçüm konumsal nesne tablosunun özelliklerini
belirleyen veri alanları şunlardır: STYLEID,
USECUSTOMLENGHT, CUSTOMLENGTH,
DIMDISPLAY, EXTDISPLAY, MARKERDISPLAY,
TEXTANGLE.

Konumsal nesnelerin öznitelik veri alanlarındaki bilgilerinin, harita üstünde nokta, çizgi ya da poligon konumsal nesnesinin yakınlarında görüntülenmesini sağlayan bu yönteme “dinamik etiketleme yöntemi” (label) adı verilir.

Etiket konumsal nesnesi için kullanılan yönteme benzer bir şekilde standart öznitelik veri alanlarına sahip “ölçüm konumsal nesne tablosu” (dimension feature class) oluşturulmuştur. Böylece çizgi, ok, yay gibi belirteçlerle işaretlenen konumsal nesnelerin boyutları harita ya da plan üzerinde gösterilebilir.

Etiket konumsal nesnesi (annotation feature), CBS yazılımlarında harita üzerinde açıklamalar görüntülemeye yarayan konumsal nesnelerdir.

Standart etiket konumsal nesneleri, konumsal veritabanında depolanan ancak herhangi bir konumsal nesne ile bağlantısı bulunmayan basit metinsel veya grafiksel açıklamalardır

Konumsal nesneyle bağlantılı etiketler, bağlantılı olduğu konumsal nesne tablolarındaki öznitelik veri alanlarının, harita üzerinde açıklama olarak gösterimini sağlar.

Etiket konumsal nesne tabloları iki yöntem ile oluşturulur. Bu yöntemlerin en çok kullanılanı, harita üzerinde dinamik etiketleme yöntemi ile elde edilen etiketlerin etiket konumsal nesnesine dönüştürülmesidir. İkinci yöntem ise konumsal veritabanı üzerinde boş bir etiket konumsal nesne tablosu oluşturulmasıdır.

Etiket konumsal nesnesini tanımlayan numaradır. Bu numara aynı zamanda bu tablonun birincil anahtarıdır.

Etiket konumsal nesneleri bir poligon içinde bulunurlar. Bu alan, etiketi çerçeveleyen poligonun konumsal bilgisini içerir

Konumsal nesneyle bağlantılı etiket konumsal nesnesinin, bağlı olduğu konumsal nesneyi tanımlayan veri alanıdır. Bu alan aynı zamanda tablonun yabancı anahtarıdır.

Etiket konumsal nesne tablosunda etiket sınıflarının katman olarak sırasını belirtir. Değerin küçülmesi katmanın daha üstte olduğu anlamına gelir.

Etiket sınıflarının tanımlandığı veri alanıdır. Eğer etiket nesnesi tek sınıftan oluşuyorsa “0” değerinde gösterilir.

Sembolojinin ve geometrisinin tutulduğu blob (binary large object) türü veri alanıdır.

Etiket nesnelerine, etiket konumsal nesne tablosunda metin gösterim değerleri tek tek verilebileceği gibi bu gösterim bilgileri bir tablo altında gruplanabilmektedir. Bu veri alanı sembol tablosunda gruplanmış gösterim özelliklerini tanımlayan veri alanıdır.

Etiket konumsal nesnesinin yerleştirilip, yerleştirilmediğini gösteren veri alanıdır.

 Etiket konumsal nesnesini çevreleyen (poligonun) yapının uzunluk ölçüsüdür.

Metnin düşeyde açısal değer olarak hangi noktadan ters döndürüleceğini ya da ayna yansıması oluşturulacağını belirler. Bu noktada metnin başlangıç noktası, bitiş noktası hâline gelecektir. Değer girildikten sonra metin düzenleyici de döndürme komutuyla uygulanması gerekir

Kullanılan karakterlerin arasındaki boşluğu düzenleyen veri alanıdır. Saptanmış değeri “0”dır. Pozitif değerler karakterler arası boşluğu arttırırken, negatif değerler karakterleri birbirlerine yaklaştırır.

Kullanılan karakterlerin genişliğini düzenlemek için kullanılan veri alanıdır. Saptanmış olarak “100” değerini alır. Bu değerin üzerinde karakterler genişlerken, “1” ile “100” değerleri arasında karakterler daralır.

Kelimeler arasındaki boşluğu düzenlemek için kullanılan veri alanıdır. Saptanmış olarak “100” değerini alır. Bu değerin üzerinde kelimeler arası boşluk artarken, “1” ile “100” değerleri arasında kelimeler arası boşluk azalır.

Çizgiler arasındaki boşluğu düzenlemek için kullanılan veri alanıdır.

Konumsal nesnelerin öznitelik veri alanlarındaki bilgilerinin, harita üstünde nokta, çizgi ya da poligon konumsal nesnesinin yakınlarında görüntülenmesini sağlayan bu yönteme “dinamik etiketleme yöntemi” (label) adı verilir.

Tasarım ve gösterim açısından daha esnek olan bu yapı, harita üzerinde gösterilmesi tasarlanan, konumsal nesnelere ait öznitelik verileri için ayrı bir “etiket konumsal nesne tablosu” (annotation feature class) oluşturulmasını öngörür. Bu yapıda harita üzerinde gösterilmesi düşünülen her bir açıklama için etiket konumsal nesne tablosu içinde ayrı bir kayıt oluşturulur. Açıklamaların fontları, yazı büyüklükleri, italik, bold ve altı çizgili olarak gösterilmesi, açıklama eğik yazılacak ise açıları, bağlı olduğu konumsal nesne vb. çeşitli özellikleri etiket konumsal nesne tablosu içinde oluşturulan, standart öznitelik veri alanlarında depolanır

Genellikle parsel, bina planı gibi büyük ölçekli gösterimlerde, (parsel ve bina için) cephe ve derinlik ölçülerinin işaretlenerek etiketlenmesi gerekir. Elektrik, su, kanalizasyon vb. altyapı şebekelerinde de şebeke elemanlarının boyutları harita veya plan üzerinde belirtilmedir. CBS’de bu gereklilik “ölçüm konumsal nesnesi” (dimension feature) kavramı ile giderilmiştir. Etiket konumsal nesnesi için kullanılan yönteme benzer bir şekilde standart
öznitelik veri alanlarına sahip “ölçüm konumsal nesne tablosu” (dimension feature class) oluşturulmuştur. Böylece çizgi, ok, yay gibi belirteçlerle işaretlenen konumsal nesnelerin boyutları harita ya da plan üzerinde gösterilebilir

Eğer gösterim yalnızca bir harita dosyası ile ilgiliyse, gösterimin dinamik etiketleme yöntemi ile yapılması daha kullanışlı olabilir. Dinamik etiketleme yönteminde açıklamalar konumsal veritabanında değil harita dosyasında saklandığı için harita dosyası silindiğinde açıklamaların da silineceği göz önünde bulundurulmalıdır.
• Eğer gösterim birden fazla harita dosyasında kullanılacaksa, etiket konumsal nesne yapısının kullanılması daha doğru olacaktır. Etiket konumsal nesne tablosunda depolanan açıklamalar diğer konumsal nesne tabloları (feature class) gibi katman olarak kullanılabilecek ve her harita dosyasına çağrılabilecektir. Etiket konumsal nesne tabloları konumsal veritabanında depolandığı için harita dosyaları silindiğinde açıklamalar kaybolmaz. Burada dikkat edilmesi gereken durum, etiket konumsal nesne tablosunun silinmesi durumunda, tablonun kullanıldığı tüm haritaları etkileyecek olmasıdır.
• Eğer etiket konumsal nesne tabloları bir sunucu üstünde depolanıyorsa, harita
açıklamalarını etiket konumsal nesnesi olarak kullanmak, veri işleme aşamasında çok kullanıcılı ortamdaki düzenleme ve versiyonlama işlemlerinde avantaj sağlayacaktır.
• Gösterimde kullanılan açıklama sayısı birkaç yüz parçadan daha fazla ise etiket
konumsal nesnesi kullanımı daha avantajlı olacaktır. Çünkü sayıca fazla olan açıklamaların dinamik etiketleme yöntemi ile oluşturulmuş harita dosyalarından erişimi, konumsal veritabanındaki etiket konumsal nesne tablosuna kıyasla daha zor olacaktır. Ayrıca çok sayıdaki açıklama, harita dosyasının büyüklüğünü de artıracaktır.
• Harita açıklamalarında standart gösterimlerin yanı sıra özelleştirilmiş gösterim
şekillerinin kullanılması isteniyorsa, açıklamaların etiket konumsal nesnesi olarak
depolanması avantajlı olacaktır

Konumsal veritabanlarında iki tip etiket konumsal nesnesi bulunmaktadır. Bunlar;
• Standart etiket (standart annotation)
• Konumsal nesneye bağlı etiket (feature linked annotation) konumsal nesneleri olarak sınıflanabilir.

Etiket konumsal nesne tabloları iki yöntem ile oluşturulur. Bu yöntemlerin en çok kullanılanı, harita üzerinde dinamik etiketleme yöntemi ile elde edilen etiketlerin etiket konumsal nesnesine dönüştürülmesidir. İkinci yöntem ise konumsal veritabanı üzerinde boş bir etiket konumsal nesne tablosu oluşturulmasıdır.

Etiket konumsal nesne tablosunu oluştururken şu adımlar izlenir (Şekil 4.5):

• Konumsal nesne tablosunun adı özel karakterler ve Türkçe karakterler kullanmadan tanımlanmalıdır. Oluşturulan tablo, konumsal veritabanı içinde yer alan konumsal nesne tabloları ile aynı adları taşıyamaz. Eğer Türkçe karakter kullanılacaksa bu karakterler, tablo adında değil rumuz (alias) kısmında kullanılmalıdır.
• Konumsal nesne tablosunda oluşturulacak konumsal nesne tipi etiket nesnesi olarak belirlenmelidir.
• Etiket konumsal nesne tablosunun tipi belirlenmelidir. Eğer tipi konumsal nesneyle bağlantılı etiket nesnesi olacaksa ilişki kurulacak konumsal nesne tablosu seçilmelidir.
• Konumsal nesne tablosunun konumsal referansı tanımlanmalıdır.
• Referans gösterim ölçeği tanımlanmalıdır.
• Etiket sınıfları ve bu sınıflara ait gösterim sembolojisi (font tipi, renk, büyüklük
vb.) tanımlanmalı ve bu sınıflar ve sembolojileri için bir ad, metin sembolleri ve
gösterim ölçek aralığı belirlenmelidir.
• Etiket konumsal nesne tablosu içinde saptanmış veri alanları dışında eklenmek
istenen veri alanları varsa tanımlanır (Kelleci, 2011).

ObjectID: Etiket konumsal nesnesini tanımlayan numaradır. Bu numara aynı zamanda bu tablonun birincil anahtarıdır

Shape: Etiket konumsal nesneleri bir poligon içinde bulunurlar. Bu alan, etiketi çerçeveleyen poligonun konumsal bilgisini içerir

FeatureID: Konumsal nesneyle bağlantılı etiket konumsal nesnesinin, bağlı olduğu konumsal nesneyi tanımlayan veri alanıdır. Bu alan aynı zamanda tablonun yabancı anahtarıdır.

ZOrder: Etiket konumsal nesne tablosunda etiket sınıflarının katman olarak sırasını belirtir. Değerin küçülmesi katmanın daha üstte olduğu anlamına gelir

AnnotationClassID: Etiket sınıflarının tanımlandığı veri alanıdır. Eğer etiket nesnesi tek sınıftan oluşuyorsa “0” değerinde gösterilir

SymbolID: Etiket nesnelerine, etiket konumsal nesne tablosunda metin gösterim değerleri tek tek verilebileceği gibi bu gösterim bilgileri bir tablo altında gruplanabilmektedir. Bu veri alanı sembol tablosunda gruplanmış gösterim özelliklerini tanımlayan veri alanıdır.

Shape_length: Etiket konumsal nesnesini çevreleyen (poligonun) yapının uzunluk ölçüsüdür.
Shape_area: Etiket konumsal nesnesini çevreleyen yapının alan değeridir.

Etiket konumsal nesnesinin gösterimine ait veri alanları, sırasıyla:
TextString: Konumsal nesneye ait metinsel dizidir.
FontName: “Arial”, “Times New Roman” gibi yazı karakter tipinin tanımlandığı alandır.
FontSize: Yazı karakter tipinin büyüklüğünün tanımlandığı alandır.
Bold: Yazı karakter tipinin, kalın karakter (bold) olup olmadığının tanımlandığı alandır. Bu alan “1” ve “0” değerleriyle gösterilir. “1” değeri “doğru”(true) yani kalın olduğunu, “0” değeri “yanlış”(false) yani kalın olmadığını ifade eder.
Italic: Yazı karakter tipinin yana yatık olup olmadığını tanımlar. (Gösterimde 1-0 değeri kullanılır.)
Underline: Yazı karakter tipinde alt çizgi olup olmadığını tanımlar. (Gösterimde 1-0 değeri kullanılır.)
VerticalAlignment: Metnin dikey hizalama ölçüsünü gösterir. Aldığı değerlikler üst
(top), merkez (center), taban çizgisi (baseline), alttır (bottom). Bu değerlikler veritabanında rakamsal olarak ifade edilir. Değerlikler veritabanında sırasıyla; üst için “0”, merkez için “1”, taban çizgisi için “2” ve alt için “3” rakamlarıyla gösterilir.
HorizontalAlignment: Metnin yatay hizalama ölçüsünü gösterir. Aldığı değerlikler sol (left), merkez (center), sağ (right) ve tamdır (full). Bu değerliklerin veritabanında ifadesi; sırasıyla sol için “0”, merkez için “1”, sağ için “2” ve tam için “3” rakamlarıyla gerçekleştirilir.
XOffset: Metnin pozisyonunu sağa ya da sola kaydırır. Saptanmış olarak “0” değeri verilir. Pozitif değerler metni sağa, negatif değerler metni sola kaydırır.
YOffset: Metnin pozisyonunu yukarı ya da aşağı kaydırır. Saptanmış olarak “0” değeri verilir.
Angle: Metni döndürmek için kullanılan veri alandır. Açı değerleriyle ifade edilir.
FontLeading: Çizgiler arasındaki boşluğu düzenlemek için kullanılan veri alanıdır.
WordSpacing: Kelimeler arasındaki boşluğu düzenlemek için kullanılan veri alanıdır. Saptanmış olarak “100” değerini alır. Bu değerin üzerinde kelimeler arası boşluk artarken, “1” ile “100” değerleri arasında kelimeler arası boşluk azalır.
CharacterWidth: Kullanılan karakterlerin genişliğini düzenlemek için kullanılan veri alanıdır. Saptanmış olarak “100” değerini alır. Bu değerin üzerinde karakterler genişlerken, “1” ile “100” değerleri arasında karakterler daralır.
CharacterSpacing: Kullanılan karakterlerin arasındaki boşluğu düzenleyen veri alanıdır. Saptanmış değeri “0”dır. Pozitif değerler karakterler arası boşluğu arttırırken, negatif değerler karakterleri birbirlerine yaklaştırır.
FlipAngle: Metnin düşeyde açısal değer olarak hangi noktadan ters döndürüleceğini ya da ayna yansıması oluşturulacağını belirler. Bu noktada metnin başlangıç noktası, bitiş noktası hâline gelecektir. Değer girildikten sonra metin düzenleyicide döndürme komutuyla uygulanması gerekir.
Override: Bu alan, yazılım tarafından korunan ve kullanılan bir alan olup düzenlenebilir bir alan değildir. Alan “0” değerini gösteriyorsa etiket nesnesi “SymbolID” alanında belirlenen ya da saptanmış sembolleri kullanır. Eğer sıfırdan farklı bir değer gösteriyorsa “SymbolID” alanında tanımlanan metinsel sembolleri temel alarak metinsel gösterimlerde değişiklik yapıldığını ifade eder. Yapılan her değişiklik için alabileceği değer sabit ve saptanmış değerlerdir. Değerlerin toplamı yapılan değişiklikleri göstermektedir.

Ölçüm konumsal nesne tablolarında hizalanmış ölçümler (aligned dimensions) ve doğrusal ölçümler (linear dimensions) olarak iki tip ölçüm vardır. Hizalanmış ölçümler, temel çizgiye paralel olan, başlangıç ve bitiş ölçüm noktaları arasındaki gerçek uzaklığı gösterir

Ölçüm konumsal nesne tabloları oluşturulurken aşağıdaki adımlar izlenir:
• Konumsal nesne tablosunun adı özel karakterler ve Türkçe karakter kullanmadan tanımlanmalıdır. Konumsal veritabanı içerisinde yer alan konumsal nesne tabloları ile aynı adları taşıyamaz.
• Konumsal nesne tablosunun tipi ölçüm olarak belirlenmelidir.
• Konumsal referansı tanımlanmalıdır.
• Referans gösterim ölçeği ve nesnelerin hangi ölçek aralıklarında görüntüleneceği tanımlanmalıdır.
• Gösterim stili tanımlanmalıdır.
• Ölçüm konumsal nesne tablosu içinde saptanmış alanlar dışında diğer öznitelik
bilgi alanı varsa tanımlanır (Kelleci, 2011).

Basit hizalanmış (simple aligned): Basit hizalanmış ölçüm nesnesi, referans olarak iki noktaya gereksinim duyar. Bunlar ölçüm başlangıç noktası ve ölçüm bitiş noktasıdır. Çizim ikinci referans noktasını yerleştirdikten sonra otomatik olarak sona erer

Hizalanmış (aligned): Hizalanmış ölçüm nesnesi, referans olarak üç noktaya ihtiyaç duyar. Bunlar ölçüm başlangıç noktası, ölçüm bitiş noktası ve ölçüm çizgisinin yüksekliğini belirten noktadır. Çizim üçüncü referans noktasını yerleştirdikten sonra otomatik olarak sona erer

Doğrusal (linear): Doğrusal ölçüm nesnesi, yatayda ve dikeyde ölçüm nesnesi oluşturur ve referans olarak üç noktaya ihtiyaç duyar. Bunlar ölçüm başlangıç noktası, ölçüm bitiş noktası ve ölçüm çizgisinin yüksekliğini belirten noktadır. Üçüncü referans noktasının başlangıç ve bitiş noktalarına göre yeri, ölçüm nesnesinin yatayda mı yoksa dikeyde mi oluşturulacağını belirler. Çizim üçüncü referans noktasını yerleştirdikten sonra otomatik olarak sona erer 

Döndürülmüş doğrusal (rotated linear): Döndürülmüş doğrusal ölçüm nesnesi, referans olarak dört noktaya ihtiyaç duyar. Bunlar ölçüm başlangıç noktası, ölçüm bitiş noktası, ölçüm çizgisinin yüksekliğini belirten nokta ve uzatma çizgi açısını belirleyen noktadır. Çizim dördüncü referans noktasını yerleştirdikten sonra otomatik olarak sona erer

Serbest hizalanmış (free aligned): Serbest hizalanmış ölçüm nesnesi, hem basit hizalanmış hem de hizalanmış ölçümler oluşturmak için kullanılabilir. Girdi olarak iki ya da üç referans noktası kullanır. Eğer çizim iki noktayla bitirilirse basit hizalanmış, üç noktayla bitirilirse hizalanmış ölçüm olacaktır. Eğer çizim ikiden az ya da üçten fazla noktayla bitirilmeye çalışılırsa işlem başarısız olacaktır

Serbest doğrusal (free linear): Serbest doğrusal ölçüm nesnesi, yatay, dikey ve döndürülmüş doğrusal ölçüm nesneleri oluşturmada kullanılabilir. Girdi olarak üç ya da dört noktaya ihtiyaç duyar. Girdi olarak dört nokta kullanılırsa, döndürülmüş doğrusal ölçüm nesnesi oluşur. Eğer çizim üçten az ya da dörtten fazla noktayla bitirilmeye çalışılırsa işlem başarısız olacaktır.

Kenar ölçüm (dimension edge): Kenar ölçümü, çizgi ya da çizgi parçasıyla gösterilen her türlü konumsal nesne için otomatik ölçüm elemanı oluşturur. Girdi olarak kullanacağı çizgi üstünde bir referans noktası verilmesi yeterlidir. Yalnızca poligon ve çizgi konumsal nesnelerinde kullanılır

Temel çizgi ölçümü (baseline dimension): Temel çizgi ölçümünün kullanılacağı yerde mutlaka başka bir ölçüm nesnesinin daha olması gereklidir. Temel çizgi ölçümü, var olan bir ölçüm nesnesiyle, başlangıç noktaları ve çizim doğrultuları aynı olan ölçüm nesneleri oluşturur 

Sürekli ölçüm (continue dimension): Sürekli ölçüm nesnesi kullanılacağı yerde mutlaka başka bir ölçüm nesnesinin varlığına ihtiyaç duyar. Sürekli ölçüm nesnesi, başlangıç noktası ve çizim doğrultuları aynı olan ancak oluşturulurken başlangıç noktası olarak var olan ölçüm nesnesinin bitiş noktasını kullanan ölçüm nesneleri oluşturur

ObjectID: Ölçüm konumsal nesnesinin eşsiz belirleyici numarasıdır. Aynı zamanda birincil anahtar alanıdır.
Shape: Ölçüm konumsal nesneleri de etiket konumsal nesneleri gibi harita üzerinde gösterilmeseler de konumsal veritabanında bir poligon içinde var olurlar. Bu alan ölçüm nesnesini çevreleyen poligonun konumsal bilgisini içerir.
DIMLENGTH: Ölçüm çizgisinin uzunluk bilgisini içerir.
BEGINX: Ölçüm başlangıç noktasının X ekseni koordinat bilgisini içerir.
BEGINY: Ölçüm başlangıç noktasının Y ekseni koordinat bilgisini içerir.
ENDX: Ölçüm bitiş noktasının X ekseni koordinat bilgisini içerir.
ENDY: Ölçüm bitiş noktasının Y ekseni koordinat bilgisini içerir.
DIMX: Ölçüm çizgisi yüksekliğinin X ekseni koordinat bilgisini içerir.
DIMY: Ölçüm çizgisi yüksekliğinin Y ekseni koordinat bilgisini içerir.
TEXTX: Metnin X eksenindeki koordinat noktası değerini içerir. (Metin, ölçüm konumsal nesnesine göre hareket ettirilmediyse “null” değerini alır.)
TEXTY: Metnin Y eksenindeki koordinat noktası değerini içerir. (Metin, ölçüm konumsal nesnesine göre hareket ettirilmediyse “null” değerini alır.)
DIMTYPE: Hangi ölçüm tipinin kullanıldığı bilgisini içerir. Hizalanmış ölçüm için
“0”, doğrusal ölçüm için “1” değerini alır.
EXTANGLE: Uzatma çizgisi açısı (Şekil 4.14).
SHAPE_Length: Ölçüm konumsal nesnesini çevreleyen poligonun çevre uzunluk ölçüsüdür.
SHAPE_Area: Ölçüm konumsal nesnesini çevreleyen poligonun alan değeridir

STYLEID: Ölçüm stilini belirleyen tanıtıcı numara.
USECUSTOMLENGHT: “0” değerini alması, ölçüm konumsal nesne uzunluğunun
ölçüm metni için de kullanıldığı anlamına gelir. “1” değerini alması, ölçüm metninin özel bir değer aldığını gösterir.
CUSTOMLENGTH: Eğer “USECUSTOMLENGTH” alanı “1” değerine sahipse, ölçüm metni için buradaki değer kullanılır.
DIMDISPLAY: Bu alanın “null” değerini alması, her iki ölçüm çizgisinin de haritada
gösteriliyor olduğunu ifade eder. “1” değeri, sadece başlangıç ölçüm çizgisinin gösterildiğini, “2” değeri, sadece bitiş ölçüm çizgisinin gösterildiğini, “3” değerini alması, hiçbir ölçü çizgisinin gösterilmediğini ifade eder.
EXTDISPLAY: Bu alanın “null” değerini alması, her iki uzatma çizgisinin de haritada gösteriliyor olduğunu ifade eder. “1” değeri, sadece başlangıç uzatma çizgisinin gösterildiğini, “2” değeri, sadece bitiş uzatma çizgisinin gösterildiğini, “3” değerini alması, hiçbir uzatma çizgisinin gösterilmediğini ifade eder.
MARKERDISPLAY: Bu alanın “null” değerini alması, ölçüm çizgisi ve ok işaretçilerinin haritada gösteriliyor olduğunu ifade eder. “1” değeri, sadece başlangıç ölçüm çizgisi ve ok işaretçisinin gösterildiğini, “2” değeri, sadece bitiş ölçüm çizgisi ve ok işaretçisinin gösterildiğini, “3” değerini alması, hiçbir ölçü çizgisi ve ok işaretçisinin gösterilmediğini ifade eder.
TEXTANGLE: Metnin radyan cinsinden döndürülme açısını gösterir. Metnin bağımsız olarak döndürülebilmesi ancak ölçüm stili olarak, metnin ölçüm çizgisine paralel olmadığı stilin tanımlandığı durumda mümkündür.