Maliyet dağıtımının en önemli amacının; genel üretim maliyetlerinden mamullere pay vermek olduğu dikkate alındığında, yalnızca maliyet dağıtımının ikinci aşaması sonrasında, bu maliyetlerin esas üretim maliyeti merkezlerinde üretim işlemi yapılan mamullere paylaştırılabileceği bir durumla karşı karşıya kalınabileceği gerçeği ortaya çıkacaktır. Çünkü, mamuller yardımcı maliyet merkezlerinde değil, fiilen, esas üretim maliyet merkezlerinde üretilmektedir. Yardımcı maliyet merkezleri, mamullerin üretilebilmesi için destekleyici hizmetlerin sunulduğu; yemekhane, kalite kontrol, bilgi-işlem, revir, sosyal tesis, bakım onarım ve enerji merkezi gibi iş bölümleridir. Mamuller, yardımcı maliyet merkezlerinde üretilmezler. Bununla birlikte, yardımcı maliyet merkezlerinde sunulan ve üretim için gerekli hizmetler yürütülmedikçe de üretimin gerçekleştirilebilmesi mümkün olamayacaktır. Bu nedenle de bu merkezlerde maliyetler ile mamulleri buluşturabilmek mümkün olamamaktadır. Yardımcı maliyet merkezlerinde birinci maliyet dağıtımı sonrasında toplanan genel üretim maliyetlerinin tamamı, doğru mamul maliyetlerini elde edebilmek amacıyla, esas üretim maliyet merkezlerine dağıtılır.

Geleneksel maliyet dağıtımının ikinci aşamasında, maliyetleri dağıtılacak yardımcı maliyet merkezlerinin hangi maliyet merkezlerine destek verdikleri, bir başka ifade ile, hangi maliyet merkezlerine hizmet sundukları önem kazanmaktadır. Yardımcı maliyet merkezlerinin sundukları destek faaliyetlerinden, hem o maliyet merkezi kendisi hem diğer yardımcı maliyet merkezleri hem de esas üretim maliyet merkezleri yararlanabilir.

Bir yardımcı maliyet merkezinin kendisinin sunduğu hizmetten kendisinin yararlanması kimi zaman söz konusu olabilmektedir. Örneğin; enerji santralı yardımcı maliyet merkezi belirli bir miktarda enerjiyi kendisi kullanabilmektedir veya bakım-onarım yardımcı maliyet merkezinde yürütülen bakım-onarım faaliyetlerinden belirli bir bölümü, bakım-onarım merkezinin kendi bölümü için yürütülebilmektedir

Bir yardımcı maliyet merkezinin bir diğer yardımcı maliyet merkezine de hizmet sunması söz konusu olabilmektedir. Hatta bu hizmet sunma ilişkisi kimi zaman karşılıklı ilişkiye de dönüşebilmektedir. Örneğin; kalite kontrol yardımcı maliyet merkezi, bakım-onarım yardımcı maliyet merkezine hizmet sunabilmekte ve bakım-onarım yardımcı maliyet merkezi de kalite kontrol yardımcı maliyet merkezindeki bazı aletlerin onarımını yaparak onlara hizmet sunabilmektedir.

Yardımcı maliyet merkezleri esas üretim maliyet merkezlerinin faaliyetlerini yürütebilmeleri için, bu maliyet merkezlerine hizmet sunmaktadırlar. Örneğin; yemekhane yardımcı maliyet merkezi, diğer maliyet merkezlerinde çalışanlara olduğu gibi, esas üretim maliyet merkezlerinde çalışanlarına da yemek hizmeti sunmaktadır.

Yardımcı maliyet merkezlerinde ikinci maliyet dağıtımı sırasında toplanan genel üretim maliyetlerinin, esas maliyet merkezlerine dağıtımında da dağıtım anahtarları (ölçüleri) kullanılmaktadır. Bu dağıtım anahtarları da birinci maliyet dağıtımında kullanılanlar gibi; ölçülebilir, mantıklı ve uygulanabilir olmalıdır.

Yardımcı maliyet merkezlerinin gerek kendisine gerekse diğer yardımcı maliyet merkezleri ile esas üretim maliyet merkezlerine sundukları hizmetlerin toplam miktarlarını ve hizmetlerin miktarlarının dağılımını, dağıtım anahtarlarından yararlanarak gösteren tabloya “dağıtım ilişkileri tablosu” denir.

Yardımcı maliyet merkezlerinin; esas üretim maliyet merkezlerinin yanı sıra, kendilerine ve birbirlerine karşılıklı hizmet sunmaları durumunda, maliyet dağıtımında bazı sorunlar ortaya çıkmaktadır. Bu durumda yardımcı maliyet merkezlerinin maliyetlerini saptayabilmek için, bu maliyet merkezlerinin birbirlerinden aldıkları hizmetin miktarları ve bu hizmet miktarına düşen maliyet payının bilinmesi gerekir.

Yardımcı maliyet merkezlerinin maliyetlerinin tekrar dağıtımında karşılıklı ilişkileri de ele alarak
soruna çözüm üretebilmek amacıyla farklı çözüm yöntemleri ortaya konulmuştur. İkinci maliyet dağıtımı
yöntemleri olarak bilinen bu çözüm yöntemlerinden, uygulamada en fazla kullanılmakta olan üç yöntem
şunlardır:
1. Doğrudan (direkt, basit) dağıtım yöntemi,
2. Kademeli (basamaksal, şelale, sıralı) dağıtım yöntemi,
3. Matematiksel (eş zamanlı çözüm, denklem) dağıtım yöntemi.

Bu yöntemler uygulanırken; işletmedeki maliyet sisteminin amacı, maliyet dağıtımıyla elde edilebilecek faydalar, işletmenin kullandığı üretim teknolojisi, yöntemin işletmede uygulanabilirliği ve uygulama kolaylıkları gibi koşullar dikkate alınmalıdır.

İkinci maliyet dağıtımının amacının; birinci maliyet dağıtımı sonrasında yardımcı maliyet merkezlerinde toplanan maliyetlerin, esas üretim maliyet merkezlerine dağıtılması ve yardımcı maliyet merkezlerinde herhangi bir maliyet kalmamasıdır.

Doğrudan Dağıtım Yöntemi

Geleneksel maliyet dağıtımı modelinin ikinci maliyet dağıtımında en yaygın olarak kullanılan “doğrudan dağıtım yöntemi”nde; maliyeti dağıtılacak yardımcı maliyet merkezlerinin gerek kendisine gerekse diğer yardımcı maliyet merkezlerine sundukları hizmet miktarları, dağıtımda dikkate alınmaz. Yardımcı maliyet merkezleri arasındaki karşılıklı hizmet ilişkisi yok kabul edilir. Bir başka ifade ile, maliyeti dağıtılacak yardımcı maliyet merkezlerinin, varsa, kendi maliyet merkezlerine sundukları hizmet miktarı ve diğer yardımcı maliyet merkezlerine sundukları hizmet miktarları, toplam hizmet miktarları içerisinden çıkarılır. Maliyet dağıtımı, geriye kalan hizmet miktarından yararlanılarak gerçekleştirilir. Bu nedenle, “sanki” tüm hizmetler esas maliyet merkezlerine sunulmuşçasına, yardımcı maliyet merkezlerinde birinci maliyet dağıtımı sonrasında toplanan tüm maliyetler, direkt olarak esas maliyet merkezlerine dağıtılır. Bu nedenle, bu dağıtım yöntemi, “direkt dağıtım yöntemi” olarak da tanımlanmaktadır. Bu yöntemde, ikinci maliyet dağıtımının; maliyetlerin esas üretim maliyet merkezlerinde toplanması amacına, çok fazla hesaplama yapılmadan ulaşılabildiği için, bu yöntem, “basit dağıtım yöntemi” olarak da tanımlanmaktadır.

Doğrudan (direkt, basit) dağıtım yönteminin diğer dağıtım yöntemlerine göre en önemli üstünlüğü, basit olarak, birinci maliyet dağıtımı sonrasında yardımcı maliyet merkezlerinde toplanan maliyetleri, esas üretim maliyet merkezlerine dağıtmasıdır. Bu yöntemde, yardımcı maliyet merkezlerinin diğer yardımcı maliyet merkezlerinin hizmetlerinden ne ölçüde yararlandıklarını hesaplamaya gerek kalmamaktadır.

Doğrudan (direkt veya basit) dağıtım yönteminin en önemli sakıncası yardımcı maliyet merkezlerinin karşılıklı hizmet ilişkisini dikkate almaması oluşturmaktadır. Bu durumda, dağıtılacak yardımcı maliyet merkezleri maliyetleri, gerçek tutarları yansıtamamaktadır. Bu da doğrudan (direkt veya basit) dağıtım yöntemine göre yapılan maliyet dağıtımı sonuçlarının belirli bir ölçüde kabul edilebilmesine neden olmaktadır. Bu yöntemin sonuçları, diğer yöntemlerin sonuçlarına göre, en düşük düzeyde kabul edilebilen sonuçlardır.

İkinci maliyet dağıtımı yöntemlerinden olan Kademeli Dağıtım Yöntemi doğrudan dağıtım yönteminin yardımcı maliyet merkezlerinin karşılıklı hizmet ilişkilerini dikkate almaması nedeniyle oluşan sakıncasını ortadan kaldırmak amacıyla geliştirilen, ancak karşılıklı hizmet ilişkileri “kısmen” dikkate alan ikinci maliyet dağıtımı yöntemidir. Kademeli dağıtım yönteminde maliyet dağıtımı tek yönlüdür ve sürekli ileriye doğru yapılmaktadır. Bir başka ifade ile, maliyetler sürekli olarak esas üretim maliyeti merkezlerine yönelik olarak dağıtılmaya çalışılmaktadır.

Kademeli (basamaksal, şelale, sıralı) dağıtım yönteminin işleyişi bazı kuralların izlenmesini gerektirir.
Dört ana başlık altında toplanabilecek söz konusu kurallar, aşağıdaki örneklerle, şöyle açıklanabilir:
KURAL 1: Kademeli dağıtım yönteminde dağıtımın yapılabilmesi için, yardımcı maliyet merkezlerinin sıralanması gerekir.

KURAL 2: Kademeli dağıtım yöntemine göre maliyetlerin dağıtımında, yardımcı maliyet merkezlerinin sıralaması yapılırken, yardımcı maliyet merkezleri eşit sayıda maliyet merkezine hizmet sunmuş iseler, bu durumda yardımcı maliyet merkezlerine en yüksek oranda (yüzdede) destek veren maliyet merkezinin maliyeti önce dağıtılır.

KURAL 3: Kademeli dağıtım yöntemine göre maliyetlerin dağıtımında, yardımcı maliyet merkezleri sıralanırken, yardımcı maliyet merkezleri kendilerine ve diğer maliyet merkezlerine eşit oranda hizmet sunmuşlarsa, bu durumda birinci maliyet dağıtımı sonrasında bünyesinde en yüksek tutarda maliyet toplanmış olan yardımcı maliyet merkezinin maliyeti önce dağıtılır.

KURAL 4: Eğer maliyeti dağıtılacak bir yardımcı maliyet merkezi kendisine hizmet sunmuşsa bu hizmet miktarı toplam hizmet miktarı içinden çıkarılarak, geriye kalan hizmet miktarı üzerinden dağıtım gerçekleştirilir. Bu nedenle, ikinci maliyet dağıtımı sırasında, yardımcı maliyet merkezinin maliyetlerinden kendi maliyet merkezlerine bir maliyet payı verilmez.

KURAL 5: Kademeli dağıtım yönteminde, bir yardımcı maliyet merkezinin maliyet dağıtımı tamamlanmış ise, sonrasında maliyeti dağıtılmakta olan yardımcı maliyet merkezinden bu maliyet merkezine dağıtım yapılmaz.

KURAL 6: Kademeli dağıtım yöntemine göre maliyetler dağıtılırken, dağıtılacak maliyet tutarı önem kazanmaktadır. Her şeyden önce, birinci maliyet dağıtımı sonrasında yardımcı maliyet merkezinde toplanan maliyet tutarı dağıtılacaktır. Maliyeti dağıtılacak yardımcı maliyet merkezine eğer ikinci maliyet dağıtımı sırasında gelen bir maliyet tutarı da varsa; birinci maliyet dağıtımı tutarına, ikinci maliyet dağıtımı ile gelen bu tutar eklenir ve ikisinin toplam tutarı dağıtıma esas maliyet tutarını oluşturur.

Kademeli dağıtım yöntemi de, yardımcı maliyet merkezleri arasındaki karşılıklı ilişkileri tek yönlü olarak dikkate almaktadır. Bu nedenle, maliyet dağıtımı sırasında yardımcı maliyet merkezlerinin birbirlerine etkisi kısmen dağıtım yapılarak karşılanmaya çalışılmıştır. Ancak, karşılıklı ilişkileri tam olarak dikkate alınmadığı için kademeli dağıtım yöntemi de soruna tam çözüm olarak düşünülmemektedir.

Matematiksel dağıtım yönteminde, yardımcı maliyet merkezleri arasındaki karşılıklı hizmet ilişkileri “tam” olarak dikkate alınmaktadır. Bu nedenle maliyet dağıtımı sırasında maliyet akışı tek yönlü değil, karşılıklıdır. Bir başka ifade ile, maliyet dağıtımı hem ileriye hem de geriye doğru, çift yönlü olmaktadır. Maliyetleri dağıtılan bir yardımcı maliyet merkezi diğer yardımcı maliyet merkezlerine hizmet sunmuşsa, bu hizmet ilişkisi dikkate alınarak, bunlara da dağıtım sırasında maliyet payı verilir. Böylece, geriye dönük olarak da maliyet dağıtımı yapılır. Doğal olarak, maliyetleri dağıtılan bir yardımcı maliyet merkezinin esas üretim maliyet merkezlerine sunduğu hizmetler nedeniyle, ileriye doğru, esas maliyet merkezlerine de maliyet dağıtılır. Sonuçta yardımcı maliyet merkezlerinde hiç maliyet kalmayacak şekilde dağıtım yapılmış olacaktır. Matematiksel dağıtım yöntemi bu nedenle, doğrudan dağıtım yöntemine ve kademeli dağıtım yöntemine göre daha doğru çözüm olmaktadır.

Matematiksel dağıtım yönteminde dağıtımı yapılacak yardımcı maliyet merkezinin dağıtıma tabi tutulacak toplam maliyeti = Birinci maliyet dağıtımı sonrasında o maliyet merkezinde toplanan maliyetlerin tutarı + O yardımcı maliyet merkezine diğer yardımcı maliyet merkezlerinden dağıtılacak maliyetlerin toplam tutarı

Yardımcı maliyet merkezlerinin karşılıklı hizmet sunduğu bir işletmede, eğer üç ve daha fazla sayıda yardımcı maliyet merkezi varsa, bu durumda formüllerin oluşturulması ve bunların çözümü, hem çok zor olacaktır hem de bu yöntem oldukça zaman alıcı bir yoldur. Ayrıca, çözümü gerçekleştirecek kişinin de oldukça iyi matematik bilgisi olması gerekmektedir.

Geleneksel dağıtım modelinde maliyetlerin ikinci dağıtımı sırasında matematiksel dağıtım yönteminin kullanılmasının bu sakıncalarını gidermek amacıyla, matris cebiri çözüm olarak sunulmaktadır. Genellikle, bu dağıtım işlemini gerçekleştirmek bilgisayarlar ve özel hazırlanmış bilgisayar yazılımları aracılığı ile olmaktadır. Ancak, yardımcı maliyet merkezlerinin karşılıklı hizmet ilişkilerini dikkate alan matematiksel dağıtım yöntemi, doğrudan dağıtım ve kademeli dağıtım yöntemlerine göre daha doğru sonuç vermektedir. Bu sonuçtan hareketle de bir mamulün maliyetinin oldukça doğru belirlenmesi söz konusudur.

Genel üretim maliyetlerinin dağıtımının üçüncü aşamasında, ikinci maliyet dağıtımı sonrasında esas üretim maliyet merkezlerinde toplanan maliyetler, dağıtım anahtarları (ölçüleri) aracılığıyla mamullere atanır.

Geleneksel yaklaşımda birçok işletme her maliyet merkezinde sadece bir tek dağıtım anahtarı kullanmaktadır. Ancak, son yıllarda önemli sayıda işletme bir bölümün içinde birden fazla maliyet merkezi oluşturmaya ve aynı bölümde çok sayıda dağıtım anahtarı kullanmaya başlamıştır. Örneğin; bölümün bazı maliyetleri direkt işçilik saatlerine göre dağıtılırken, kalan maliyetlerde dağıtım anahtarı olarak makine saatleri kullanılarak mamullere yüklenmektedir.

Eğer esas üretim maliyeti merkezinde sadece bir mamul üretilmekte ise, dağıtıma gerek yoktur. Merkezin tüm maliyetleri üretilen mamule yüklenir.

Eğer esas üretim maliyeti merkezinde sadece bir mamul üretilmekte ise, dağıtıma gerek yoktur. Merkezin tüm maliyetleri üretilen mamule yüklenir. Mamulün toplam genel üretim maliyeti böylece bulunabilir. Bu durumda mamulün birim başına genel üretim maliyetini hesaplayabilmek için, merkezde biriktirilen toplam genel üretim maliyeti tutarını üretilen mamul miktarına bölmek gerekecektir.

Eğer esas üretim maliyeti merkezinde sadece bir mamul üretilmekte ise, dağıtıma gerek yoktur. Merkezin tüm maliyetleri üretilen mamule yüklenir. Mamulün toplam genel üretim maliyeti böylece bulunabilir. Bu durumda mamulün birim başına genel üretim maliyetini hesaplayabilmek için, merkezde biriktirilen toplam genel üretim maliyeti tutarını üretilen mamul miktarına bölmek gerekecektir. Belirlenen bu genel üretim maliyeti payına, birim başına direkt ilk madde/malzeme maliyeti ile direkt işçilik maliyeti eklenerek, mamulün toplam birim maliyeti bulunacaktır.

günümüz çağdaş işletmecilik anlayışında tek tür mamulün işlem gördüğü bir esas üretim maliyet merkezi ile çok nadiren karşılaşılmaktadır. Bir başka ifade ile, esas üretim maliyet merkezlerinde çok sayıda mamul işlenmektedir. Bu nedenle, esas üretim maliyet merkezlerinde işlem gören her mamule, merkezin genel üretim maliyetlerinden, yükleme anahtarları (ölçüleri) kullanılarak uygun bir pay verilmesi önemlidir.

Geleneksel maliyet dağıtımı modelinin üçüncü aşamasında, esas üretim maliyet merkezlerinde toplanan
genel üretim maliyetlerinden mamule pay verilirken, en yaygın olarak kullanılan yükleme anahtarları, hacim ile ilgili ölçülerdir.

Geleneksel maliyet dağıtımı modelinin üçüncü aşamasında, esas üretim maliyet merkezlerinde toplanan genel üretim maliyetlerinden mamule pay verilirken, en yaygın olarak kullanılan yükleme anahtarları, hacim ile ilgili ölçülerdir. Bunlar; üretim miktarı, direkt ilk madde ve malzeme miktarı, direkt ilk madde ve malzeme maliyeti ya da bu maliyetin bir yüzdesi, direkt işçilik saatleri, direkt işçilik maliyeti ya da bu maliyetin bir yüzdesi ve makine saatleri gibi anahtarlardır.

Genel üretim maliyetlerinin mamullere yüklenmesi sırasında kullanılacak yükleme anahtarı seçilirken, maliyet merkezinde yürütülen işlemleri en doğru şekilde mamule yansıtacak anahtarın tercih edilmesine dikkat edilmelidir.

Eğer maliyet merkezinde yürütülen işlemler, daha çok işçiliğe yönelik ise, bu durumda kullanılması gereken yükleme anahtarı; direkt işçilik maliyetleri ya da bu maliyetin bir yüzdesi veya direkt işçilik saatleri gibi, direkt işçiliklerle
ilgili bir anahtar olmalıdır.

Eğer teknik işlemlere ilişkin işler yürütülüyorsa bu durumda daha çok makine saatlerinin kullanılması doğru olacaktır.

Eğer merkezde toplanan maliyetler, ilk madde/malzeme alınması ya da taşınması gibi, temel olarak ilk madde/malzemelerle ilgili ise, bu durumda direkt ilk madde/malzeme maliyetleri ile ilişkili bir yükleme ölçüsünün kullanılması doğru olacaktır.

Yükleme anahtarı seçilirken dikkat edilmesi gereken bir başka konu da, iş yükünü en aza indirecek ve en düşük hesaplama maliyetli yükleme anahtarları kullanılmasıdır. Belirli bir mamule genel üretim maliyetinin yüklenmesi sırasında, iki veya daha fazla yükleme anahtarı yaklaşık olarak aynı tutarda maliyet sağlıyorsa, en basit yükleme anahtarı tercih edilmelidir. Çeşitli dağıtım ölçülerinin kullanılmasının maliyetleri, bir işletmeden diğerine değişiyor olsa da işletmelerde en düşük maliyetli ve en az iş yüküne neden olan yükleme anahtarları olarak, direkt işçilik maliyetleri veya direkt ilk madde/ malzeme maliyetleri gözükmektedir. Direkt işçilik saatleri ve makine saatleri, genellikle, ek iş yüküne ve maliyete neden olmaktadır.

İşletmelerde eğer uygunsa, değişik nedenlerle farklı yükleme oranları hesaplanarak uygulanabilir. Bu, tüm işletme için tek bir yükleme oranı olabileceği gibi, her üretim safhası (aşaması), her maliyet merkezi ve her faaliyet için bir yükleme oranı kullanılabilir. Bir başka ifade ile, işletmenin tamamı için bir tane yükleme oranı kullanılabilir. Bu yükleme oranı genel yükleme oranı olarak tanımlanabilir.

Üretim işletmelerinde elde edilen mamullerin çeşitliliği nedeniyle, her mamul farklı işlemleri ve farklı ilk madde/malzemenin kullanımını, farklı işçilikleri gerektirebilmektedir. Bu nedenle, genel üretim maliyetleri maliyet merkezlerinde toplanarak izlenir ve bu maliyet merkezlerinde işlem gören mamullere de bu bölümlerin yükleme oranlarıyla yüklenmesi gerekir. Böylece, bir mamul türüne gerçekten yüklenmesi gereken kadar genel üretim maliyeti yüklenmiş olur. Aksi takdirde, her mamule işletmenin tümünü temsil eden genel yükleme oranından ortalama bir maliyet yüklenecektir. Örneğin; bir işletmede üretilen iki tür mamulden birincisi bir esas üretim maliyet merkezinde yapılan üretim işlemlerden daha az yararlanırken, ikinci tür mamul aynı maliyet merkezinin yürütülen işlemlerden daha fazla yararlanmışsa bu durumda birinci mamule daha az ikincisine daha fazla maliyet yüklenmelidir. Her iki mamule de işletmenin tümünü temsil eden genel ortalama ile maliyet yüklenmesi yerine, o maliyet merkezinden yararlanması oranında özel bir üretim maliyet payı verilmesi doğru olacaktır. Bir başka ifade ile, farklı işlemleri gerektiren farklı mamullere, değişik maliyet merkezlerinde işlem gördüklerinde, bölümsel yükleme oranları ile genel üretim maliyet payı yüklenmelidir. Bunun amacı mamullere hak ettikleri kadar genel üretim maliyeti yükleyebilmek ve böylece doğru maliyet bilgisi edebilmektir. Ancak, işletmede sadece bir tür mamul üretiliyorsa ya da üretilen mamuller birbirlerine çok benziyorlarsa her maliyet merkezi için farklı yükleme oranı yerine, tüm işletme için bir tek (genel) yükleme oranı kullanılabilir.

direkt işçiliklere bağlı olarak geliştiren faaliyet hacmine (büyüklüğüne) dayalı ve geleneksel olarak tanımlanan maliyetleme sistemleri, günümüzün modern ve oldukça otomatikleşmiş üretim ortamlarında, üretim hacmi ile bağlantılı olmayan faaliyetlerin maliyetlerinin mamullere dağıtımında sorunlara yol açmaktadır. Örneğin; madde/malzemelerin tedariki ve işletmenin ambarından üretim hatlarına taşınmasının, üretim için makine ve ekipmanın hazırlanmasının, kalite kontrolün maliyetlerini, üretim hacim ölçülerini temel alarak üretilen mamullerin maliyetine yükleyen geleneksel maliyetleme yaklaşımı, günümüzün ileri üretim ortamlarında mamul maliyetlerinde çarpıklıklara yol açmaktadır. Düşük üretim hacimli mamuller olması gerekenden daha düşük, yüksek hacimli mamuller olması gerekenden daha yüksek tutarlarda maliyetlenmektedir. Bu nedenle, direkt işçilik saatleri gibi üretim hacmine dayalı olarak belirlenen yükleme ölçüleri, maliyetin ortaya çıkma nedeni olmaktan hızla uzaklaşmaktadır ve maliyet açısından iyi bir yükleme ölçüsü olamamaktadır.

Faaliyetlere dayalı maliyet sistemi; bir işletmenin kaynakları, faaliyetleri, maliyet nesneleri, maliyet taşıyıcıları ve faaliyet başarı ölçüleri hakkında finansal ve finansal olmayan verileri elde eden ve bunları işleyerek bilgi haline dönüştüren bir bilgi sistemidir.

İşletmelerde faaliyetler; çok sayıdaki görevin bir araya getirilmesiyle oluşur ve maliyet nesnesi ile ilişkilendirilen yüklemlerce tanımlanır. Örneğin; üretimin planlanması, makinelerin hazırlanması, ilk madde/malzemenin taşınması, kalite kontrolü ve tedarikçinin kayıtlarının tutulması sıklıkla karşılaşılan bazı faaliyetlerdir.

Faaliyetler; bir fonksiyonun amaçlarını ve hedeflerini başarabilmek için, bir işletmede çalışanlar veya makineler tarafından yerine getirilmesi gerekli olan eylemlerdir, işlerdir.

Fonksiyon; işletme içinde ortak amacı olan bir grup faaliyeti ifade eder. Görevler ise, bir faaliyetin iş unsurlarıdır. Örneğin; bir mamulü fiziksel olarak üretme fonksiyonu; ilk madde/malzemenin biçimini ve yapısını değiştiren, parçalara belirli bir nitelik kazandırmak için makinelerden geçiren, sonuçta parçaları monte eden ve her biri ayrı olan, belirli sayıdaki faaliyetlerden oluşur.

Faaliyetlerin maliyet analizi sistemlerinin temeli olarak kullanılmasını zorunlu kılan bazı nedenler
şöyle sıralanabilir:
• Faaliyetler, değişim için uygun bir temeli oluşturur.
• Faaliyetler, kolaylıkla anlaşılır.
• Faaliyetler, maliyetleri taşıyan faktörlere dikkati çeker.
• Faaliyetler, mamul maliyetlerinin doğruluk derecesini artırır.
• Faaliyetler, sürekli gelişmeyi tamamlar.
• Faaliyetler, finansal ve finansal olmayan başarı ölçülerini bütünleştirir.
• Faaliyetler, kendi aralarındaki karşılıklı bağımlılığa dikkati çeker.
• Faaliyetler, planlamayı, kontrolü ve karar destek sistemini birbirine bağlar.

Faaliyetlere dayalı maliyet sistemleri, işletmenin sahip olduğu kaynakların maliyetini, aynı işletmede yerine getirilen faaliyetlerin bu kaynakları kullanımına dayalı olarak faaliyetlere yükler ve daha sonra da bu faaliyetlerin maliyetini; mamuller, hizmetler, projeler gibi maliyet nesnelerine aktarır.

Faaliyetlere dayalı maliyet sistemi aşağıdaki amaçlar için kullanılmaktadır:
• Toplam üretim maliyetleri içinde önemli bir duruma gelen genel üretim maliyetlerinin yapısının
daha iyi anlaşılmasını sağlayarak genel üretim maliyetleri ile mamuller, hizmetler, dağıtım
kanalları, projeler gibi maliyet nesneleri arasındaki ilişkinin oluşturulması (genel üretim
maliyetlerinin dağıtılması),
• Maliyetlerin oluşumuna neden olan olayları ve faaliyetleri belirleyerek, maliyetlerin kontrolüne
ve yönetimine yardımcı olmak,
• Maliyetleri; maliyet nesnelerine, olanaklar el verdiğince doğru olarak aktararak, karar alma
sürecinde, yöneticileri maliyet bilgilerinden etkin olarak yararlandırmak.

Genel üretim maliyetleri ile mamuller arasındaki ilişkinin oluşturulmasıdır.

Faaliyetlere dayalı maliyetleme sistemlerinin ilk amacını gerçekleştirebilmek için, bir başka ifade ile, genel üretim maliyetleri ile mamuller arasındaki ilişkinin oluşturulması amacıyla, genel üretim kaynaklarının maliyetleri toplanır. Faaliyetlerin yerine getirilmesinde kullanılan veya uygulanan ekonomik unsurlar olarak tanımlanabilen kaynakları, faaliyetlerin tükettiği kabul edilerek, genel üretim kaynaklarının her birinin maliyeti, bir kaynak maliyeti taşıyıcısı aracılığı ile faaliyetlere aktarılır. Böylece birinci aşamada tüm kaynakların maliyetleri, faaliyetlerde toplanmış olur. İkinci aşamada ise, faaliyetlerin maliyetleri, faaliyet maliyetleri taşıyıcıları aracılığıyla, bu faaliyetlere neden olan mamullere veya diğer maliyet nesnelerine atanır. Bu durumda, faaliyetlere dayalı maliyet sisteminde, maliyetlerin oluşmasına; mamuller yerine, faaliyetlerin neden olduğu ve bu faaliyetleri tüketenlerin de; mamuller, müşteriler,
projeler gibi maliyet nesneleri olduğu kabul edilir. Bu varsayımsal yaklaşım, bir başka ifade ile, faaliyetlerin kaynakları ve mamullerin de faaliyetleri tükettiği varsayımı, faaliyetlere dayalı maliyet sisteminin temelini oluşturur.

Geleneksel maliyet sistemleriyle karşılaştırıldığında, faaliyetlere dayalı maliyet sistemlerinde, yardımcı maliyet merkezleri ve esas üretim maliyet merkezlerinin yerini faaliyetler almaktadır.

İki sistem arasındaki ikinci farklılık ise, faaliyetlere dayalı maliyet sisteminde çok daha fazla sayıda ve türde maliyet taşıyıcısı/dağıtım anahtarı kullanılıyor olmasıdır. Bu durumda, geleneksel maliyet sistemlerinde kullanılan dağıtım anahtarı kavramı yerine, faaliyetlere dayalı maliyet sistemlerinde maliyet taşıyıcısı kavramının kullanıldığı da ortaya çıkmaktadır.

İki sistem arasındaki bir diğer farklılık ise, geleneksel maliyet dağıtım sisteminin ikinci aşamasıyla, bir başka ifade ile, birinci aşama sonrasında yardımcı maliyet merkezlerinde toplanan genel üretim maliyetlerinin dağıtım anahtarları ile esas üretim maliyet merkezlerine dağıtılmasıyla, ilgilidir. Tekrar dağıtım olarak da tanımlanan bu işlemin faaliyetlere dayalı maliyet sisteminde yapılmasına gerek kalmadan, maliyetler, her faaliyet için ayrı faaliyet maliyeti taşıyıcısı ile mamullere aktarılmaktadır. Böylece, maliyetler önce faaliyetlere aktarılmakta, daha sonra da bu faaliyetleri tüketen mamullere aktarılmış olmaktadır.

Stratejik önceliklerin belirlenmesi ve uygulanması,
• Düşük maliyetli mamullerin tasarımı, maliyetlerin azaltılması olanakları ve kalitenin
iyileştirilmesi için yapılan araştırmalarda; çabaların analizi ve başarının ölçümü,
• Tedarikçi ile ilişkilerde israfın belirlenmesi,
• En kârlı olanakları sağlayan dağıtım kanalları için yapılması gerekli sermaye harcamalarının belirlenmesi.