XV. yüzyılın ortalarından XVI. yüzyılın sonlarına kadar olan devre, çoğu Osmanlı tarihçisi tarafından Osmanlı “klâsik devri” olarak tanımlanır

Osmanlılarla yabancı güçler arasındaki denge, hükümdarın otoritesinin imparatorluktaki gelişimi, öbür güçler karşısında tesis ettiği denge ve nihayet devletin askerî, malî ve sosyal    kurumlarının dayandığı toprak tasarrufu sisteminin işleyişi.

a) Hudut boyları: Uç beyleri, 1299-1402

b) Merkezî yarı-feodal dönem, 1421-1596

c) Taşrada Özerklik ve Ayanlar, 1603-1789

d) Ulus Devlet Olma Dönemi: Modern Bürokrasi ve Aydınlar, 1808-1918.

Batıda Viyana önlerinde Habsburglar tarafından durdurulurken, doğuda İran platosu ve Safevîler, Osmanlı ilerlemesine set çekiyordu. Afrika’da çöl, Hint Okyanusu’nda Portekizliler ve kuzeyde Ruslar, Osmanlılar için hayatî önemi haiz fetih politikasının sona erdiğinin işaretlerini vermekteydiler.

Osmanlıların 1538 Diu ve 1541 Süveyş Seferleri sonunda Kızıldeniz’de hâkimiyetlerini kurdular.

Kızıldeniz’de hâkimiyetlerini kurmaları, Akdeniz ticaretinde yeni bir canlanmaya yol açtı. Ayrıca bu mücadele, Portekiz’i İran’a yaklaşmak zorunda bırakınca Portekizliler daha önce kapattıkları Basra Körfezi’ni açtılar ki, bu da, sonuç itibariyle, Akdeniz ticaretinin lehine bir gelişmeydi.

İçindeki gümüş miktarı azaltılmış, dolayısıyla değeri düşmüş akçedir.

Tağşişin kelime anlamı “Karıştırmak saflığını gidermek. Değerli bir şeyi değeri olmayan şeylerle karıştırmak.” Terim olarak akçenin içindeki gümüş miktarını azaltarak, içine başka, değersiz madenler katılmak anlamını taşır.

Osmanlı ülkesinde meydana gelen bu büyük çaptaki enflasyon ve devalüasyonun nedeni Amerikan gümüşü olduğu görüşü büyük bir gerçek payı taşır; ancak bu dönemin diğer gelişmelerini, yani nüfus artışı, ücretli askerlerin sayısının artışı, savaş masraflarının çoğalması ve benzerlerini de bu süreçte etkili faktörlerdir.

Klasik dönemde timar sisteminin uygulandığı sancaklarda yapılan vergi nüfusu ve vergi sayımının sonuçlarını içeren defterler. Ayrıntılı (mufassal) olanlarda bir sancaktaki bütün yerleşimlerde (kasaba, köy) yaşayan, büluğ çağı üzerindeki vergi yükümlüsü erkek nüfus ile o yerleşim yerinden elde edilen vergiler yazılırdı. Avârız ve, bazı istisnalar dışında, cizye gibi vergiler yazılmazdı. Özet (icmal) defterlerde dirliklere (has, zeamet, timar) ait gelir kaynakları özet olarak verilmiştir. XVI. yüzyıldan sonra, timar sisteminin eski öneminin azalmasına paralel olarak bu tür defterler için yeniden tahrir yapma uygulaması, istisnalar dışında kalkacaktır. Yalnızca yeni veya yeniden fetihler sonrası bu anlamda tahrir yapılacaktır. Bu yüzden de bir yerin yapılan son tahririnin sonuçlarını yansıtan defterler, devletin daha sonraki dönemlerde dayandığı belgeler olarak geçerliliklerini sürdürecektir. Günümüzde bu son defterlerin Başbakanlık Osmanlı Arşivinde değil, Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyud-ı Kadime Arşivinde saklanmasının nedeni de resmî işlemler açısından sahip oldukları bu konum olmuştur.

Aylık, maaş. Hicri takvime göre kapıkullarına üç ayda bir yapılan maaş ödemesi.

Saraya yakın konaklara yerleşen sadrazamların konaklarının selamlık kısmına Paşakapısı denirdi.

Sadrazam kapısı hizmetkârları

Kethüda, reisülküttâb, çavuşbaşı, büyük ve küçük tezkireciler, teşrifatçı, kethüda kâtibi, mektubî gibi sadrazamın yardımcısı ve maiyeti durumundaki görevliler Bâbıâli’de bulunuyordu.

Sadaret kethüdalığı 1835’de Mülkiye Nezaretine dönüşmüştür.

Divan-ı Hümâyun kalemlerinden birisi olan Âmedî kalemi XVIII. Yüzyılda kurulmuş, sadrazam birçok yazışmasını bu kalem aracılığıyla yapmıştır. Daimî elçiliklerin kurulmasından sonra elçilere ait raporları kaydetmek, şifreleri çözmek ve elçilerle yazışmaları sağlamak bu kalem tarafından yürütülmüştür. XVIII. Yüzyıl başlarında teşkil edilen bir başka divan kalemi de vakanüvislik olmuştur.

İaşe, gelenekçilik ve fiskalizm

Fiskalizm, hazineye ait gelirleri mümkün olduğu kadar yüksek düzeye çıkarılmaya çalışmak ve ulaştığı düzeyin altına inmesinin de engellemektir. Hazine gelirlerinin esas fonksiyonu devletin yapması gereken harcamaları karşılamak olduğu için, fiskalizmin dolaylı bir uzantısı olarak, harcamaları kısmaya yönelik çalışmaları da zikretmek doğru olur.

a) Malikâne sistemi ile ekonomik güçlerinin artması.

b) Özellikle beylerbeylerinin, kısmen sancakbeylerinin bir kısmının görev yerine gitmeyip yerlerine mütesellim ataması, bu göreve gelenlerin mahallî güç sahibi haline gelmesi.

c) Devletin vergi ve asker toplamada, mahallî eşkıyayı bastırmada âyâna duyduğu ihtiyaç.

• Ankara’da Müderriszadeler,
• Canik (Samsun ve çevresi)’te Canikli Ali Paşa ve evladı,
• Manisa’da Karaosmanoğulları,
• Balıkesir’de Kanlızadeler,
• Bilecik’te Kalyoncuoğulları,
• Rize’de Tuzcuoğulları,
• Yozgat’ta Çapanoğulları,
• İzmir’de Katipoğulları, Yılanlıoğulları,
• Çukurova’da Menemencioğulları, Kozanoğulları,
• Kuzey Irak’ta Babanzadeler,
• Rusçuk’ta Tirsiniklioğlu, Alemdar Mustafa Paşa,
• Vidin’de Pazvandoğlu,
• Yanya’da Tepedelenli Ali Paşa ve oğulları.