Hece, kelimede temel yapı birimidir; ancak bu yapı birimleri konuşma zincirinde dağılır, sesler arasında yeni bağlantılar oluşur, hecelerin yapısında değişiklikler ortaya çıkar.

Türkçe’nin heceleri için 6 ana örnek söz konusudur:
1. ünlü: a-ra

2. ünlü-ünsüz: aş

3. ünsüz-ünlü: ça-yır

4. ünsüz-ünlü-ünsüz: kal

5. ünlü-ünsüz-ünsüz: alt

6. ünsüz-ünlü-ünsüz-ünsüz: kork-mak şeklinde örneklendirilebilir.

Türkçe ve yabancı kelimeleri ayırmak için kullanılan üç önemli kural vardır.

1. Türkçe bir hece (ya da kelime kökü) hiçbir zaman çift ünsüzle başlamaz.

2. Türkçe bir hece sonunda iki ünsüz dışında başka türlü bir ses öbekleşmesi olamaz.

3. Türkçe bir hece sonunda ikiz ünsüz bulunmaz

Açık hece: 1. sıradaki heceler gibi, bir ünlüden ibaret ya da 3. sıradaki heceler gibi ünlüyle biten hecelerdir.

Kapalı hece: 2., 4., 5. ve 6. sıradakiler gibi ünsüzle biten hecelerdir.

Türkçe’nin bütün hecelerinde mutlaka bir ünlü bulunur. Bu ünlü, hecede açıklığı en yüksek ses olup, hecenin kurucu üyesi ve direğidir. Öteki üyeler (ünsüzler) bunun ardında ve önünde açıklık derecelerine göre yer alırlar. Seslerin bu düzenli sıralanışı Türkçe’nin bütün hecelerinde kapalıdan en açığa doğru yükselen, sonra da bu en açıktan en kapalıya doğru inen bir düzenlilik özelliği kazandırmıştır. İşte Türk hecesindeki bu özelliğe tek dorukluluk denir.

Üç örnek "o-da, ba-ba, ku-yu" şeklinde verilebilir.

Kelimeleri belli söz kalıpları içinde yan yana getirip birleşik kelime denilen kelime öbekleri oluşturulur. İşte bu yolla bir araya gelen sayıları daha çok sesle de, aynı kural uyarınca, ünlülerin yönetiminde aynı tip heceler kurulur.

Türkçe’nin ana hecelenme kuralı şiirde bozulabilir. Hece ve aruz ölçüleriyle yazılmış şiirlerde ahengi sağlayan, ölçüleri oluşturan farklı sayıdaki birimler (kalıplar)dır; hecede 2 dört (8); 2 dört, bir 3 (11) ya da bir 6, bir 5 (11) hecelik birimler, aruzda 4 mefâ‘îlün kalıbındaki ya da 3 fe‘ilâtün ile 1 fe‘ilün (fa‘lün) kalıplarındaki hece topluluklarının oluşturduğu birimler gibi. Şiiri bu ölçülere göre okurken ahengi sağlayan hece öbeklerini birbirinden ayırırız. Buna ahenk durgusu (sekte) denir.

Ünlülenme (Vocalization): Yapım ve çekim ekleriyle genişleme sırasında hecelerin ünlü alışı ya da genişleyen kelimede kurulan yeni hecelere ünlülerin gelişi demektir.

Bir öz Türkçe kelimede yapı bakımından üç unsur bulunur: kök, bir veya daha çok yapım eki, çekim eki.

Tek başına bir anlam taşıyan, bölünemez, daha küçük parçalara ayrılamaz bir ses topluluğudur. Başka anlam katıcı birimlerin eklenmesiyle zenginleşebilen bu temel anlam birimine anlam çekirdeği de diyebiliriz.

Köklerin taşıdığı anlamlarda değişiklik yapan, onları anlamca başkalaştıran üyelere denir. Bunlar tek başlarına kullanılmazlar, bağımsız bir anlam değeri de belirtmezler.

Yapım ekleriyle genişleyip uzatılmış kelimelere, gövde (köken, radical) adını veriyoruz. Bir gövde de yapım ekleri alarak uzayabilir. Her ek bir başka anlam katkısı sağladığından, bu durumda gövdenin anlamında da değişiklikler meydana gelmiş olacaktır:

???????? fırsat-çı-lık şeklinde örnek verilebilir.

Söz içinde kelimeleri başka kelimelerle ilişkilendirmeye yarayan unsurdur. Çekim eki almış bir kelime (isim ya da fiil) ile başka bir kelime arasında bir anlam ilişkisi kurulmuş olur, böylece kelime yalın biçiminden uzaklaşarak yeni bir biçim kazanır ve bu yeni biçimiyle gramerce birtakım özellikler gösterir. Bu yüzden kelimelerin çekim ekli biçimlerini gramer kelimeleri diye adlandırıyoruz:

Gerek yapım ekleriyle elde edilen gövdelerde (sözlük kelimelerinde), gerekse kök ve gövdelerin çekim ekleri almış biçimlerinde (gramer kelimelerinde) hece ünlüleri belli bir düzen içinde gelir. Bu düzeni kuran ünlü uyumu denilen kanundur.

Kalınlık-İncelik Bakımından: Bir Türkçe kelimede ya a, ı, o, u ya da e, i, ö, ü ünlüleri bir arada bulunabilir. Başka bir anlatımla:
1. Bir Türkçe kelimenin ilk hecesinde bir kalın ünlü varsa, ondan sonraki hecelerin ünlüleri de kalın olur.

2. Bir Türkçe kelimenin ilk hecesinde bir ince
ünlü varsa, ondan sonraki hecelerin ünlüleri de ince olur.

Düzlük-Yuvarlaklık Bakımından: Bu uyum bir Türkçe kelimede ilk hece ünlüsünün düz veya yuvarlak oluşuna göre sonraki hece ünlülerinin geliş düzeniyle ilgilidir. Buna göre:
1. Bir Türkçe kelimenin ilk hecesinde bir düz ünlü varsa, ondan sonraki hecelerin ünlüleri de düz olur:

2. Bir Türkçe kelimenin ilk hecesinde bir yuvarlak ünlü varsa, iki ayrı durum söz konusudur:

a. İkinci hecenin dar ünlüsü yuvarlak olur; sonraki hecelerin de ünlüleri darsa, uyum ileri doğru işler.

b. İkinci hecenin ünlüsü düz genişse, öylece kalır ve kendisinden sonraki hece ünlüleri de ona uyar.

1. Türkçe kelimelerde ön seste çift ünsüz bulunmaz.

2. Türkçe tek heceli kelimelerin sonunda düzensiz çift ünsüz ve ikiz ünsüz bulunmaz.

3. Türkçe kelimelerin sonunda patlamalı tonlu b c d g ünsüzleri bulunmaz, bunların yerine tonsuzları olan p ç t k sesleri bulunur.

?????? katında, ??? demeti, ????? kaçak şeklinde örneklendirilebilir.

????? göz-gü (ayna) şeklinde örneklendirilebilir.

Büyük ünlü uyumu (kalınlık-incelik uyumu) ile ünsüz uyumu kanunları Türkiye Türkçesi’nin her döneminde geçerli olmuş, hükmünü yürütmüştür. Konuşma dilinde sarsılmaz bir kararlılıkla süregiden bu uyumlar, XVI-XIX. yüzyılları içine alan Osmanlı Türkçesi dönemi içinde, daha ziyade XVII. ve XVIII. yüzyıllarda, kullanılan alfabenin Türkçe’nin ses sistemini göstermekteki eksikliği, daha da önemlisi donuklaşan yazımın dilde meydana gelen değişmeleri yansıtamaz duruma gelmesi
yüzünden, okuma dili dediğimiz ikincil dilde bozulmuş; okur yazarların yazıya bağımlılıklarından doğan bu bozulma, şehirli okumuşların konuştukları dili de bir ölçüde etkilemiştir.