Demokrasi çoğulcu, kişi hak ve özgürlüklerine saygılı bir siyasal rejimdir. Eş deyişle demokratik yönetim biçimi, yalnızca çoğunluğun ihtiyaçlarını karşılayan yönetim değil, çoğulculuğu hedef­leyen siyasal yaşam şeklidir.

Çoğulculuk serbest örgütlenme esasına dayanmaktadır. Örgütlenme hakkı yalnızca siyasi partilerin serbestçe kurulabilmesini değil; her türlü çıkar gruplarının seslerini serbestçe duyurabilmek için dernek kurabilme, toplantı düzenleyebilme hak ve özgürlüklerini de içermektedir.

Demokratik toplumlarda bireyler, gruplar ve çatışan çıkar odakları haklarını özellikle örgütlenerek korumakta ve geliştirmektedir. Siyaset biliminde kısaca baskı grupları olarak bilinen bu örgütlerin kuşkusuz en önemlileri işçi ve işveren sendikalarıdır. Sanayileşme süreci ilerledikçe, ücretli çalışanların sayıları ve işgücü içindeki oranları hızla arttığı için demokrasilerde sendikalar önemli baskı grupları arasında yer almaya başlamıştır.

Sendikalar, örgütlü toplumun siyasi rejimi olan demokrasiyi besleyen ana damarlardan birisini oluşturmaktadır. Bir başka deyişle siyasi hayat bir sacayağına benzetilecek olursa, sacayağın bir ayağını yasama organı, bir ayağını yürütme organı oluştururken üçüncü ayağında sendikaların da içinde bulunduğu baskı grupları yer almaktadır. Baskı gruplarının temsili demokrasi içinde yer alması siyasi pazarlığı, anlaşma ve uzlaşmayı kolaylaştırarak, siyasal gerginliği azaltmakta, çatışan çıkarların ve sorunların barışçıl bir şekilde çözümlenmesine yardımcı olmaktadır. Bunun yanı sıra baskı grupları, siyasal sistemde seçim sistemi sonucunda temsil olunamayan grupları temsil etme işlevini yerine getirmekte ve toplumsal bütünleşmeye yardımcı olmaktadır. Bu nedenle tüm baskı örgütleri gibi sendikalar demokrasinin ayrılmaz bir parçasını oluşturmaktadır.

Sendikaların yönetiminin, yapı ve işleyişlerinin ve üyelerini temsil işlevlerinin demokratik kurallara uygun olmasıdır.

Sendika içi demokrasi ile ilgili sorunlar, sendikaların üye sayılarını arttırmaları ve örgüt yapılarının büyümesi sonucu ortaya çıkmaya başlamıştır. 19. yy’da sendikalar, genellikle küçük ve yerel örgütler olarak faaliyet gösterdiği için bu örgütlerde üyeler yönetime dolaylı değil, doğrudan katılmaktaydı. Ancak sendikaların zaman içinde güç kazanmaya ve üye sayısını arttırmaya başlaması ile birlikte, üyelerin sendika yönetimine doğrudan katılımı olanaksız hâle gelmiş ve üyeler delegeler tarafından temsil edilmeye başlamıştır. Sendikaların örgüt yapısının büyümesi aynı zamanda sendikalarda çeşitli organların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Böylelikle sendika yönetimi ve yöneticiliği, daha da önemli hâle gelmiştir.

Sendikal demokrasi yalnızca bir seçim ve oylama düzeni değildir. Sendikal demokrasinin en önemli ilkelerinden birisi, kararların
hazırlanması, alınması ve uygulanmasına tüm üyelerin etkin bir biçimde katılmasını sağlamaktır.

Sendika içi demokrasinin dayandığı temel ilkeleri şu şekilde açıklamak mümkündür:

• Sendikal çoğulculuk ilkesi
• Sendikal katılımcılık ilkesi
• Sendikal açıklık (şef­faf­lık) ilkesi

Bu ilke fark gözetmeksizin sendikal işleyişlerin tümünde üyelerin her türlü fikir ve önerilerini ifade edebilmelerini, kendi örgütlerinde belirleyici olmalarını, ayrım gözetmeksizin sendikal süreçlere üyelerin katılımlarının sağlanmasını, çoğunluğun görüşlerinin olduğu gibi azınlığın görüşlerinin de dikkate alınmasını, bütün üyelere her türlü sendikal faaliyete ve işleyişe katılma imkânının tanınmasını gerekli kılmaktadır. Sendika içi demokrasinin bir gereği olarak çoğulculuk ilkesi, örgüt içinde görüş ve politik anlayış farklılıklarını gözetmediği gibi üyeler arasında dil, din, ırk vb. gibi farklılıklarını da gözetmemektedir. Örgütsel disiplin adına tek sesliliği esas alarak, üyeler arasındaki farklılıkları yok saymak demokrasinin çoğulculuk ilkesi ile bağdaşmamaktadır. Çünkü çok seslilik toplumsal alanda olduğu gibi, sendikal çalışmalarda da etkinliği arttırmakta ve dinamizm sağlamaktadır. Çoğulculuk ve çok seslilik daha çok düşüncenin ortaya atılmasını, önerilerin ifade edilmesini, strateji ve taktiklerin hedef­lere uygun bir biçimde belirlenmesini sağlayarak sendikal amaçları pekiştirmektedir.

Bu ilke sendikal faaliyetlerin üyelerin bir bölümüne değil, tüm üyelere her yönüyle açık olması anlamına gelmektedir. Katılımcılık ilkesi ile sendika üyelerine, organlararası işleyişlere, sendikal yapı ve çalışmaların her aşamasına, karar alma ve uygulama süreçlerine müdahale imkânı sağlanmaktadır. Katılımcılık ilkesi üyelerin yalnızca grevler, direnişler, mitingler, yürüyüşler gibi mücadelelere katılımını değil örgütsel süreçlerin ve faaliyetlerin tümüne katılımını ifade etmektedir. Sendikal faaliyetlere katılım, örgütlenme birimlerinin ve özellikle istişari organların sayısının arttırılması ile etkinlik kazanmaktadır. Ancak katılımcılık, sendikal organlar çerçevesiyle sınırlandırılmamalıdır. Her üyenin dilediği zaman sendikal işleyişlere ve faaliyetlere katılım yolu sürekli açık tutulmalıdır. Çünkü sendikanın bir örgüt olarak gücünün ölçüsünü, üyelerin sendikal faaliyetlere, mücadelelere ve tüm örgüt işleyişlerine kendi iradeleri, gönüllülükleri ve bilinçleriyle katılım düzeyleri belirlemektedir.

Bu ilke ile sendikal yapının iç işleyişinden sendikal çalışmalara kadar her türlü faaliyet, üyelerin ve kamuoyunun önünde açıklığa kavuşturulmaktadır. Sendikalar, üyelerinin yanı sıra kamuoyuna karşı da açık ve şef­faf oldukları takdirde toplumsal güçlerini ve güvenilirliklerini arttırabilmektedir. Bu nedenle sendikalar üyelerine ve kamuoyuna yapıları, işleyişleri ve faaliyetleri konusunda düzenli, sürekli ve doğru bilgi akışını sağlamalı; üyelerinin denetim ve kontrolüne açık olmalıdır.

Robert Michels’in öne sürdüğü Oligarşinin Tunç Kanunu’na göre yapısı şeklen demokratik olan her türlü örgütte zamanla demokratik amaçlardan sapma ve belirli bir grubun veya liderin hâkimiyetine girme eğilimleri (oligarşik eğilimler) görülmektedir.

Sendikacılık ve siyaset arasında, karşılıklı fayda yaklaşımı üzerine kurulu bir ilişki vardır. Siyasi partiler iktidara gelebilmek için veya iktidardayken icraatlarının başarıya ulaşabilmesi için büyük bir oy potansiyeline sahip olan işçilerin, dolayısıyla sendikaların desteğine ihtiyaç duymaktadır. Sendikalar ise toplu pazarlık amaçlarını aşan daha geniş kapsamlı toplumsal amaçlarını gerçekleştirebilmek için siyaset üzerinde baskı güçlerini kullanmaktadır.

Sendikalar her ülkede temsil ettikleri üyelerinin ve hatta tüm çalışan sınıfının hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için farklı şekillerde siyasete katılmaktadır.

Özellikle demokrasinin yerleşip geliştiği Avrupa ülkelerinde sendikalar siyasete yön verirken demokratik sistemin gelişmediği ülkelerde siyaset sendikaları doğrudan etkilemektedir.

Sendikalar mesleki-ekonomik ve ideolojik temellere dayalı nedenlerden dolayı siyasi partilerle ilişki içine girmektedir.

Sendikaların dar anlamda siyaset yapmaları, belirli bir siyasi partinin maddi ve manevi kontrolü altında aralarında karşılıklı yardımlaşmayı amaçlayarak günlük politikayla ilgilenmelerini ifade etmektedir.

Sendikaların geniş anlamda siyaset yapmaları, belirli bir siyasi partinin maddi ve manevi vesayeti altına girmeden, üye çıkarlarını
korumak ve geliştirmek amacıyla siyasi partilerden talepte bulunmalarını ve siyasi partilere baskıda bulunmalarını ifade etmektedir.

Bağımsız modeldeki sendikalar, tüm siyasi partilere eşit mesafede kalarak ve bağımsızlıklarını koruyarak geniş anlamda siyaset yapmaktadır.

Ara bağımlı modeldeki sendikalar, siyasi partiler karşısında bağımsızlıklarını koruyarak dar anlamda siyaset yapmaktadır.