Hollanda, XVI. yüzyıl boyunca İspanyol egemenliği altında bulunuyordu. 1568’de başlayan uzun bir mücadeleden sonra 1579 yılında İspanya’dan bağımsızlığını kazandı, Portekiz ve İspanyolları takip ederek deniz aşırı ülkelerde ticaret merkezleri açıp koloniler kurmaya başladı.

Portekiz’in İspanyol hâkimiyeti altına girmesiyle 1580 yılında İspanya Kralı II. Philip’in Portekiz limanlarını Hollanda gemilerine kapatması, Hollandalıları yeni pazarlar ve ticaret yolları aramaya sevk etti. Bu maksatla 1602’de Doğu Hindistan Şirketi’ni ve 1621’de de Batı Hindistan Şirketi’ni kurdular. Bu şirketler, büyük kısmı İspanya ve Portekiz’in egemenliği altında bulunan sömürgelerde faaliyet göstererek Hollanda sömürge imparatorluğunu meydana getirdiler.

Daha önce Portekizliler adına çalışan bazı Hollandalı tüccarlar, Amsterdamlı tüccarların ihtiyaç duydukları tüm bilgilere sahiptiler ve sahip oldukları birikimleri hemşehrilerine aktardılar.

Jan Huijgen van Linschoten de daha önce Hindistan’daki Portekiz ticaret üssü olan Goa’da Başpiskoposluk yapmış ve Doğu’ya açılan Hollandalı gemicilerin kullandığı Riijs Geschrift ve Itinerio naer Oost ofte Portugaels Indien adlı değerli iki el kitabı yazmıştı. Bu kitapların içerisinde dünya deniz yollarının haritaları ve Portekiz keşiflerinin ayrıntılı tanımları bulunmaktaydı.

Hollandalı tüccarların Doğu’ya ilk seferi 1594 yılında gerçekleşti. Bu sefer, Amsterdamlı 9 zengin tüccar tarafından kurulan “Uzak Ülkeler Şirketi” adına yapılmıştı. Toplam 4 gemiden ve 249 mürettebattan oluşan bu ilk Hollandalı ticaret kafilesi Ümit Burnu üzerinden Doğu Hint Adalarına ulaştı.

Hollanda hükûmetinin teşvik ve desteğiyle Hint Okyanusu’nda ticaret yapan tüm Hollandalı şirketler birleşerek 1602 yılında asıl adı Birleşik Doğu Hindistan Şirketi (Verenigde Oostindische Compagnie – VOC) olan Hollanda Doğu Hindistan Şirketi’ni kurdular. Hollanda hükûmeti aynı yıl çıkardığı bir kanunla şirkete Ümit Burnu ile Macellan Boğazı arasında kalan bölgede ticaret yapma tekelini verdi. Şirket, askerî amaçla müfrezeler bulundurmak, gerektiğinde Hollanda adına savaş açmak, kaleler inşa etmek ve Asya’daki yerel reis ve hükümdarlarla antlaşmalar imzalamak gibi bağımsız bir devletin sahip olduğu yetkilere de sahipti. Hollanda hükûmeti 1609 yılında şirketin Asya’daki faaliyetlerini daha düzenli bir şekilde yürütebilmesi için geniş yetkilerle donatılmış bir genel vali atadı. Böylece Hollanda, Hint Okyanusu sahilleri, Doğu Hint Adaları ve Asya’nın diğer yerlerinde kurduğu ticaret merkezlerinin ve ele geçirdiği toprakların yönetimini şirket görevlileri vasıtasıyla yürütmeye başladı.

Sömürge döneminde “Hollanda Hindistanı” adıyla anılan koloninin ve sömürge hükûmetinin idarî merkezi idi. Bağımsızlıktan sonra tekrar Cakarta ismini alan şehir bugünkü Endonezya’nın da başkentidir.

Açe, XVI. yüzyıl başlarından itibaren tüm Endonezya sultanlıklarının en güçlüsü idi ve Portekizlilere karşı Osmanlı Devleti ile de yakın ilişkiler kurarak Osmanlı Devleti’nden askerî ve kültürel yardım almıştı. Bundan dolayı, Açelilerin başkenti Banda Aceh’te birçok Türk tesiri görülür.

Hollanda, çeşitli yerlerde kurduğu ticaret merkezlerini ve kolonilerini oralardaki yerli hükümdarlarla imzaladığı ticarî antlaşmalarla veya toprak ilhakları yaparak teminat altına almaktaydı. Yerli yöneticileri müttefîki yapıyor, ülkeleri ya himaye edilen ya da tam kolonisi olan ülkeler hâline getiriyordu.

Kaapstad: Güney Afrika Cumhuriyeti’ndeki bugünkü Cape Town şehri olup, İngiliz sömürge döneminde İngilizce adıyla tanınmıştır.

Hollandalılar XVIII. yüzyıl ortalarına doğru Afrika’nın güneyindeki Ümit Burnu ile Basra Körfezi’ndeki Bender Abbas Limanı’ndan Doğu Hint Adaları’nın en ucunda bulunan Timor Adası’na kadar uzanan bölgede müstahkem ticaret merkezleri kurarak bir sömürge imparatorluğu meydana getirdiler. Bu deniz ticaret imparatorluğu Batavya’nın etrafında Farmoza ve Japonya’ya kadar uzanmaktaydı. Batavya eski Malakka’nın yerini alarak İran, Hindistan ve Uzak Doğu arasındaki uluslararası ticaretin ve tüm takımadalar arası iç ticaretin en büyük ana merkezi olmuştu. Semarang, Cava’da en büyük ticaret merkezlerinden biri olurken
Ambon da Maluka Adaları’nda benzeri bir konuma sahipti.

XVIII. yüzyılın sonlarından itibaren İngiltere ve Fransa’nın sömürgeler elde etme ve dünya ticaretinde hâkim olma bakımından Hollanda’nın yerini almaya başlamasıyla birlikte, şirketin gücü zayıflamaya başladı. Şirket hükûmet kaynaklarından fazla miktarda
ödünç para almak zorunda kaldı. Şirketin giderek daha fazla borç yükü altına girmesi, Avrupa’ya ithal ettiği malların fiyatlarının düşmesi, doğrudan yönetimi altında bulundurduğu yerlerin idaresinin maliyetinin artması, şirket görevlilerinin kendi hesaplarına
ticaret yapmaya başlamış olması ve çeşitli yolsuzlukların yaşanması sonucu şirketin malî ve askerî işleri 1781 yılından itibaren devlet gözetimine tâbi tutuldu. Şirket özellikle savaşlardan ve kötü yönetimden büyük zarar görmüştü. Ayrıca rakip şirketlerin rekabeti ve kendi memurlarının giriştiği yasa dışı ticaret, doğu ithal ürünlerindeki kâr hadlerinin düşmesine neden olmuştu. Şirket, 1783 yılında temettü ödemeyi durdurmuş ve aşırı borçlandığı Amsterdam Bankası’nı 1781’de iflas ettirmişti. Hollanda hükûmeti, 31 Aralık 1799 tarihinde şirketi feshetti ve tüm mal varlığını devlete intikal ettirdi. Tüm koloniler de Hollanda hükûmetinin doğrudan yönetimi altına girdi.

Hollandalı denizci Piet Pieterszoon Hein, 1626 ve 1627 yıllarında Brezilya kıyılarına yaptığı seferler neticesinde yeni koloniler oluşturmaya çalıştı. 1628’de de bölgedeki İspanyol donanmasına saldırarak mal ve hazinelerle yüklü gemilerine el koydu. 1630’da Portekizlilerin elinden Pernambuco’yu aldı ve iç kesimlere doğru ilerledi. Buralardaki şeker kamışı üretimine iş gücü sağlamak için 1637 yılında Portekizlilerin köle toplama merkezi olan Batı Afrika sahilindeki Elmina’yı, 1641 yılında da Angola’daki Portekiz yerleşimlerini ele geçirdi. Bu merkezlerden çok sayıda siyahî köleyi Brezilya sahillerindeki şeker kamışı tarlalarına taşıyarak ucuz iş gücü sağladı. Ayrıca şirket bugünkü Karayip Adaları’ndaki St. Martin, Curaçao, Aruba ve Bonaire’yi ele geçirerek bölgedeki tuz üretim merkezlerini denetimi altına aldı. 1635’te San Roque Burnu’ndan Rio San Francisco’ya kadar uzanan Güney Amerika’daki Brezilya sahillerine el koydu.

Hollanda’nın batıya doğru yayılışı ve batıdaki ticarî ve koloni faaliyetleri doğudaki kadar parlak ve güvenli değildi. Çünkü Hollandalıların denizlerdeki rakipleri olan İspanyol ve Portekizliler, özellikle Güney Amerika’da daha yoğun ve güçlü idiler.

Amerika Birleşik Devletleri’ndeki bugünkü New York şehrinin eski adıdır. Burası İngilizlerin eline geçtikten sonra New York adını almıştır.

Hollandalıların XVII. yüzyıl ortalarına doğru dünyanın en büyük deniz ticaret filosuna sahip olmaları ve dünyanın her yerinde ticaret yapmaları, İngilizleri tedirgin etmekteydi. Sömürge rekabetinden dolayı ilki 1652-1654, ikincisi 1664-1667, üçüncüsü de 1672-1674 yıllarında olmak üzere 3 defa İngiltere-Hollanda savaşı yaşandı. Bu savaşlar neticesinde Hollanda bazı kolonilerini İngilizlere kaptırdı.

Bugünkü Endonezya ve Malezya’nın sınırlarını çizen bu anlaşmaya göre Hollanda, Malay Yarımadası ve Singapur üzerindeki tüm sömürgelerinin idaresini ve imtiyazlarını İngiltere’ye bırakırken Sumatra, Cava ve Sulavesi adalarının yönetimini de kendisi üstlendi. Borneo Adası da daha sonra iki ülke arasında paylaşıldı. Hollanda 1871 yılında Batı Afrika sahilindeki Gold Coast (Gana) üzerindeki Hollanda ticaret üslerini de İngilizlere devretti.

Hollanda deniz ticaretinin gelişmesine ve sömürge faaliyetlerinin artmasına paralel olarak Doğu ve Batı Hint adalarında, Kuzey ve Güney Amerika’da Hollanda yerleşim merkezleri kurulmuştu. Ancak en yoğun yerleşme Afrika’nın güney ucunda yer alan Kaapstad (Cape Town) şehrinde gerçekleşti. Hollandalı tüccar ve denizciler, Portekizlilerle olan rekabetlerinin sonucunda Batı Afrika kıyılarındaki değerli maden ve köle ticaretini ele geçirdikten sonra Ümit Burnu’na Hollanda yerleşimini teşvik ederek burayı kalıcı olarak sahiplenmeyi hedeflediler. İlk Hollanda kafilesi 6 Nisan 1652 tarihinde Ümit Burnu’na ayak basarak buradaki ilk beyaz yerleşiminin temellerini attılar. Bu tarih daha sonra Güney Afrika’daki eski Hollanda kökenli beyazlar tarafından ulusal bayram olarak kutlanacaktı. Portekizlilerden alındıktan sonra Kaapstad adıyla anılan bu Hollanda kolonisi, Avrupa ile Hint Okyanusu arasındaki deniz yolu güzergâhının üzerinde gemiler için önemli bir ikmal merkezi ve depo olarak da hizmet etmekteydi.

Güney Afrika’da, beyaz ırka mensup olanların çoğunluğu Hollanda ve İngiliz kökenliyken kısmen de olsa Fransız ve Alman asıllılar da vardır. Kendilerine Afrikano adını veren bu Hollandalıların (Flamanlar) burada konuştukları dil esas itibarıyla eski Hollandacanın bir şivesi olup günümüzde Afrikanca olarak adlandırılmaktadır.

Kültür sistemi sonucunda Cava’dan yapılan ihracat ilk 10 yılda %200 artış göstermiş ve 1831- 1877 yılları arasında Hollanda hazinesi 832 milyon florin tutarında bir gelir elde etmişti. Bu sistemden elde edilen gelirler 1850 yılı öncesinde Hollanda hazinesinin %19’unu, 1851-1860 yılları arasında da %32’sini teşkil etmekteydi ve bununla Hollanda’nın hazine borçlarının
ödenmesi, Hollanda’daki su kanalları ve demir yolları gibi altyapı tesislerinin yapılması gerçekleştirildi. Sistem kolonideki halk arasında büyük bir hoşnutsuzluğa ve Cava’da yer yer yaygın protestolara yol açtı. Nitekim 1843 yılında Çirebon, 1848 yılında Demak ve 1849’da da Grobogen’de yaygın kıtlıklar yaşanmıştı.

1900-1914 yılları arasında Endonezya adalarından ihraç edilen ticaret mallarının hacmi 2 misli artmıştı ve bu durum Hollandalıların refahını büyük ölçüde yükseltmekteydi. Aslında bu adalar XVII. yüzyıldan itibaren Hollanda’nın esas servet kaynaklarından birini teşkil etmekteydi. Nitekim 1924 yılında dünya şeker üretiminin % 49’u, kauçuk üretiminin % 40’ı ve kinin üretiminin % 100’ü buradan sağlanmaktaydı. Ayrıca önemli oranda kahve, çay ve tütün de bu sömürgeden elde edilmekteydi. Bundan başka kalay, kömür, altın, bakır, gümüş, demir, elmas ve petrol kaynakları da Hollandalılar tarafından işletilmekteydi. Amsterdam, Avrupa’nın başlıca finans merkezlerinden biri olurken Amsterdam ve Rotterdam limanlarıyla Campire ve Zeeland arasındaki sömürge ürünlerini işleyen birçok merkez zenginleşmişti.