Sigortalıya malullük aylığı bağlanabilmesi için sigortalının üç koşulu birden sağlaması gerekmektedir. Bunlar; 5510 sayılı Kanun’un 25. maddesine göre malul sa- yılmak, belirli bir süre prim ödemiş olmak ve yazılı istekte bulunmaktır.

5510 sayılı Kanun’un 26. maddesinin (b) bendine göre en az 10 yıldan beri sigortalı bulu- nup toplam olarak 1800 gün veya başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malul olan sigortalılar için ise sigortalılık süresi aranmaksızın 1800 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmalıdır.

Malullük aylığı; prim gün sayısı 9000 günden az olan sigortalılar için 9000 gün üzerinden, 9000 gün ve daha fazla olanlar için ise toplam prim ödeme gün sayısı üzerinden 29. madde hükümlerine göre hesaplanır. Sigortalı başka birinin sürekli bakımına muhtaç ise tespit edilen aylık bağlama oranı 10 puan artırılır. Ancak 4. maddenin 1. fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanlar için 9000 prim gün sayısı 7200 gün olarak uygulanır.

5510 sayılı Kanun’un 27. maddesinin 2. fıkrasına göre malullük aylığı, 4. maddenin 1. fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamındaki sigortalılar ile (c) bendi kapsamında sigortalı iken görevinden ayrılmış ve daha sonra başka bir sigortalılık hâline tabi olarak çalışmamış olanların

• Malul sayılmasına esas tutulan rapor tarihi yazılı istek tarihinden önce ise yazılıistek tarihini,

• Malul sayılmasına esas tutulan rapor tarihi yazılı istek tarihinden sonra ise raportarihini,

• 4. maddenin 1. fıkrasının (c) bendi kapsamında çalışmakta olanların ise maluliyetleri sebebiyle görevlerinden ayrıldıkları tarihi takip eden ay başından itibaren başlar.

Malullük aylığı, çalışma gücünü veya meslekte kazanma gücünü önemli ölçüde kay- bedenlere verilmektedir. Malullük aylığının sigortalının gelir kaybını karşılaması amaçlanmaktadır. Bu nedenle 5510 sayılı Kanun, malullük aylığı bağlanan kimselerin tekrar çalışmaya başlayarak malullük aylığı yanında ikinci bir gelir elde etmesini engellemeye çalışmaktadır.

Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucularının sağlık kurullarınca usulüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbi belgelerin incelenmesi sonucu Kurum Sağlık Ku- rulunca çalışma gücündeki kayıp oranının

• % 50 ila % 59 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 16 yıldan beri sigortalıolmaları ve 4320 gün,

• % 40 ila % 49 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 18 yıldan beri sigortalıolmaları ve 4680 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak şartıyla 28. maddenin 2. fıkranın (a) bendindeki yaş şartları aranmaksızın yaşlılık aylığına hak kazanırlar. Bunlar 94. madde hükümlerine göre kontrol muayenesine tâbi tutulabilirler (m.28/5).

55 yaşını dolduran ve erken yaşlanmış olduğu tespit edilen sigortalılar, yaş dışındaki diğer şartları taşımaları hâlinde yaşlılık aylığından yararlanırlar.

Bu durumdaki erken yaşlandığı tespit edilen, 55 yaşını dolduran ve 5400 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olan sigortalılara yaşlılık sigortasından yaşlılık aylığı bağlanır. Sigortalının erken yaşlanmış sayılıp sayılmayacağına Kurum Sağlık Kurulunca karar verilir. 

Yaşlılık aylığına hak kazanan sigortalıların aylığı, aşağıdaki hükümlere göre belirlenecek ortalama aylık kazancı ile aylık bağlama oranının çarpımı sonucunda bulunan tutardır.

4. maddenin 1. fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamındaki sigortalılar ile aynı fıkranın (c) bendine göre bu Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihten sonra ilk defa sigortalı olarak çalışmaya başlayanların yaşlılık aylığı, aşağıdaki hükümlere göre belirlenecek ortalama aylık kazancı ile aylık bağlama oranının çarpımı sonucunda bulunan tutardır.

4. maddenin 1. fıkrasının (b) bendi hariç (tarımda bağımsız çalışanlar) olmak üze- re bu Kanuna göre veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmaya başla- yanların yaşlılık aylıkları, çalışmaya başladıkları tarihi takip eden ödeme dönemi başında kesilir. Bunlardan bu Kanuna tabi çalıştıkları süre zarfında 80. madde- ye göre belirlenen prime esas kazançları üzerinden 81. madde gereğince kısa ve uzun vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortasına ait prim alınır. Yaşlılık aylığı kesilenlerden, işten ayrılarak yeniden yaşlılık aylığı bağlanması için yazılı istekte bulunanlara ya da emekliye ayrılan veya sevk edilenlere, yazılı istek tarihini veya görevinden ayrıldığı tarihi takip eden ödeme döneminden itibaren yeniden yaşlılık aylığı hesaplanarak bağlanır. Yeni aylık, eski aylığın kesildiği tarihten sonra aylıklara yapılacak artışlar uygulanarak bu fıkrada belirtilen aylık başlangıç tarihi itibarıyla bulunan tutarı ile emeklilik sonrası çalışmaya ait kısmi aylığın toplamın- dan oluşur. Emeklilik sonrası çalışmaya ait kısmı aylık, talep tarihindeki emeklilik öncesi ve sonrası prim ödeme gün sayısı ve emeklilik sonrası çalışmaya ait prime esas kazançları üzerinden 29. maddeye göre hesaplanan aylığın emeklilik sonrası prim ödeme gün sayısına orantılı bölümü kadardır (m.30/3/a).

Uzun vadeli sigorta kollarından bir diğeri olan ölüm sigortası; sürekli gelir kayıplarına ve gider artışlarına neden olan, aileyi geçindirenin ölümüne karşı güvence sağlamak üzere oluşturulmuş bir sosyal sigorta koludur.

Ölüm, her insanın kaçınılmaz olarak karşılaşacağı bir sondur. Ölüm riskinin insanları ne zaman, nasıl ve nerede yakalayacağı bilinemez. Ölüm bazı insanlar için genç yaşlarda, bazıları içinse daha ileri yaşlarda ortaya çıkabilir. Ölüm, iş kazası-meslek hastalığı gibi bir nedenle olabilir. Başka hastalıklar nedeniyle veya kaza nedeniyle de olabilir. Hangi neden- le gerçekleşirse gerçekleşsin sigortalının ölümü ile geride kalan eşi, henüz çalışabilecek yaşa gelmemiş çocukları ve ölen sigortalının desteğiyle yaşamlarını sürdüren ana ve baba; sigortalının sağlığındaki geçim olanaklarını bir ölçüde kaybedeceklerdir. İşte bu kaybın karşılanması gerekir. Ölüm sigortası, bu amaçla, ölen sigortalının geride kalan yakınlarının geleceklerini güvence altına almaya, onların başkalarına muhtaç duruma düşmeme- lerini sağlamaya çalışır.

Ölüm sigortasından sağlanan temel yardım, geride kalan hak sahiplerine ölüm aylığışeklinde sürekli bir gelir bağlanmasıdır. Bunun dışında toptan ödeme yapılması, evlenen kız çocuklara evlenme ödeneği verilmesi ve cenaze ödeneği verilmesi de yapılan diğer yar- dımlardır (m.32).

Ölüm sigortalarından ölüm aylığı bağlanması olanağı veren hâller şunlardır:

• En az 1800 gün malullük, yaşlılık, ölüm sigortası primi bildirilmiş olmalıdır. Buşart gerçekleşmişse ayrıca belirli bir sigortalılık süresi aranmaz ve geride kalan hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanabilir.

• 4. maddenin 1. fıkrasının (a) bendine tabi sigortalılar için (iş sözleşmeleriyle çalı- şanlar), her türlü borçlanma süreleri hariç olmak üzere, en az beş yıldan beri sigor- talı bulunup toplam 900 gün malullük, yaşlılık, ölüm sigortası bildirilmiş olmalıdır. Burada prim ödeme gün sayısı azaltılmış; ancak buna karşı ayrıca beş yıllık sigor- talılık süresi de istenmiştir. Bu alternatif, sadece 4/1/a sigortalıları için geçerlidir.

• 47. maddede yazılı sebeplerle kazaya uğramış; malullük, vazife malullüğü veya yaşlılık aylığı almakta iken veya malullük, vazife malullüğü veya yaşlılık aylığı bağlanmasına hak kazanmış olup henüz işlemler tamamlanmadan sigortalı ölürse geride kalan hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanabilir.

• Bağlanmış bulunan malullük, vazife malullüğü veya yaşlılık aylığı; sigortalı olarakyeniden çalışmaya başlamaları sebebiyle kesilen sigortalıların ölümü hâlinde geride kalan hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanabilir.

• Kendilerine ölüm aylığı bağlanabilecek hak sahiplerinin Kurumdan yazılı istektebulunmaları gerekir.

Dul Eşin Hissesi: Geride kalan dul eşin hissesi, ölen sigortalının 33. maddeye göre hesaplanan aylığının çocuklu dul eşe %50’si, aylık bağlanacak çocuğu bulunmayan dul eşe 5510 sayılı Kanun’un 5. maddesinin 1. fıkrasının (a), (b) ve (e) bentleri hariç 5510 sayılı Kanun kapsamında veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmaması veya kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olması hâlinde %75’i oranında olacaktır. Ölen sigortalının geride kalan dul eşinin erkek veya kadın olması farklılık yaratmamaktadır (m.34/1/a).

Çocukların Hissesi: Ölen sigortalının hak sahibi sayılan çocukları erkek veya kız,sağlıklı veya malul, %25 oranında aylık bağlanmasına hak kazanırlar. Ancak aşağı- da değinileceği şekilde bazen çocukların hissesi %50 oranına yükselebilir:

Bu Kanun’un 5. maddesinin 1. fıkrasının (a), (b) ve (e) bentleri hariç bu Kanun kap- samında veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmayan veya kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış çocuklardan

-  18 yaşını, lise ve dengi öğrenim görmesi hâlinde 20 yaşını, yükseköğrenim yap- ması hâlinde 25 yaşını doldurmayanların veya

-  Kurum Sağlık Kurulu kararı ile çalışma gücünü en az %60 oranında yitirip ma- lul olduğu anlaşılanların veya

-  Yaşları ne olursa olsun evli olmayan, evli olmakla beraber sonradan boşanan veya dul kalan kızlarının

her birine %25’i (m.34/1/b),

Ana ve Babanın Hissesi: Hak sahibi eş ve çocuklardan artan hisse bulunması hâlindeher türlü kazanç ve irattan elde etmiş olduğu gelirinin asgari ücretin net tutarından daha az olması ve diğer çocuklarından hak kazanılan gelir ve aylıklar hariç olmak üzere gelir veya aylık bağlanmamış olması şartıyla ana ve babaya toplam % 25’i ora- nında, ana ve babanın 65 yaşın üstünde olması hâlinde ise artan hisseye bakılmak- sızın yukarıdaki şartlarla toplam % 25’i (m.34/1/d) oranında aylık bağlanır.

Kurum; sigortalıya veya hak sahiplerine bağlanacak gelir, aylık veya toptan ödemeleri, ge- rekli belgelerin ve incelemelerin tamamlandığı tarihten itibaren en geç üç ay içinde hesap ve tespit ederek sonuçlarını yazı ile bildirir (m.42).