Ön değerlendirme, bir kişinin veya durumun anlaşılması ya da bir sorunun çözülmesi ya da en aza indirilmesi için doğasını, nedenini, gelişimini ve yönünü belirleme sürecidir. Ön değerlendirme bireyselleştirilmiş yardım müdahalesine temel oluşturmak amacıyla; sorunların, insanların ve bunların birbiriyle olan ilişkilerinin ve durumlarının, farklı yönleri ile ele alınması ve doğru bir şekilde belirlenmesi ve değerlendirilmesi anlamına gelmektedir.

Ön değerlendirme sürecindeki sorunlar veya meseleler, bunlara etki eden faktörler, mikro, mezzo ve makro açıdan incelenmekte ve belirlenmektedir. Sosyal hizmet uygulamalarında sorunların çözümü esastır. Dolayısıyla, öncelikle, ön değerlendirme sürecinde bir sorunun çözümü için neler yapılabileceği hakkında karar vermeye yardım edecek bilgilerin toplanması gerekmektedir. İkinci olarak ön değerlendirme herhangi bir uygulama düzeyinde hazırlık yapmayı içermektedir.

Ön değerlendirmenin,, müracaatçının belirlenmesi; durum içinde müracaatçının mikro, mezzo, makro ve farklılık perspektifinden değerlendirilmesi; müracaatçının sorunları ve gereksinimleri hakkında bilgi toplanması ve müracaatçının güçlü yönlerinin vurgulanması olmak üzere kendi içinde dört alt basamağı bulunmaktadır.

Ön değerlendirme sürecinde, sosyal hizmet uzmanı öncelikle müracaatçıları belirlemeli ve daha sonra müdahale için ön değerlendirme yapmalıdır.

Sosyal hizmet uzmanı, ilk olarak mikro düzeyi keşfetmelidir. Müracaatçılarla birlikte, birey olarak önemli sorunlara, sorunlara ne tür etmenlerin katkıda bulunduğuna, müracaatçıların sahip olduğu güçler konularına açıklık getirilmelidir.

Sosyal inceleme raporlarındaki bilgiler, sosyal hizmet uzmanının yaptığı araştırmalar ve incelemeler sonucu biriktirmiş olduğu değerlendirmelerden oluşmaktadır.

Sosyal inceleme raporunda;

1. Sorun,
2. Sorunun belirtileri,
3. Sorunun tarihi (tekrarlayan durumlar ya da yinelenen psikolojik olaylar),
4. Şu anki durum (aile, iş, ekonomik durum ve ilgili çevresel, sosyal ve sağlık etmenleri),
5.  Aile geçmişi (ebeveynler, büyük ebeveynler ve diğer akrabalar ve onlarla ilgili sağlık ve ruhsal etmenler),
6. Eğitim ve çalışma geçmişi,
7. Müracaatçının amaçları (müracaatçının aile üyelerinin amaçları dâhil),
8. Sosyal hizmet uzmanının değerlendirmesi,
9. Sosyal hizmet uzmanının önerileri (sosyal hizmetin müdahale planı dâhil) olmak üzere dokuz başlık altında toplanan bilgiler yer alır.

Sosyal hizmet uzmanının öncelikli görevi sorunlara çözüm üretmek değildir. İlk olarak sorunlar tüm yönleriyle anlaşılmalı ve derinlemesine keşfedilmelidir.

Ön değerlendirme sürecinde, sosyal hizmet uzmanı sorunlara yönelik uygulama yapmamakta, sorunların çözümüne yönelik bilgilere ulaşabilmek için gözlem yapmaktadır.

Sosyal hizmet uzmanı, ailelerle sosyal hizmet uygulamasında değerlendirme yaparken aile sisteminin yapısı, işlevleri, aile içi ve aileler arası ilişkilerinin yanında, toplumsal yapıyı da ihmal etmemelidir. Aile üyelerine, sorunun ne olduğu ile ilgili düşünceleri sorulduğunda, aile üyelerinden birbirinden farklı yanıtlar alınabilir. Bu nedenle, her bireye tek tek bakış açısını sormak, onların diğer aile üyelerinin verdiği yanıtlara tepkilerini gözlemeye yaramaktadır.

Ailelerle sosyal hizmet uygulamasında, değerlendirme aşamasında sorun çözümü için bir uygulama yapılmamaktadır, bu aşamada soruna yönelik değerlendirme yapılmaktadır, yani değerlendirme aşaması soruna yönelik gözlem aşamasıdır. Değiştirme sürecine geçmeden önce sorunun ne olduğunun açık olarak anlaşılması gerekir. Bu aşamada ailenin olabildiğince doğal davranmasına izin vermek önemlidir. Burada önemli olan şey, etkileşimi gözlemlemek, sorunları anlamak ve değişiklik için hedef belirlemektir.

Sosyal hizmet uzmanı, aile üyeleriyle yaptıkları görüşmelerde, var olan sorunun üyeleri nasıl etkilediğini ve görüşmeden önceki dönemde üyelerin soruna yönelik nasıl tavır takındığını gözlemlemelidir.

Ailelerin değerlendirilmesi belli başlı hedeflere ulaşmak için yapılmaktadır. Bunlar;

• Ailenin sağlayacağı yararı değerlendirmek, yarar olacaksa ne tür müdahalelerin en iyi sonucu vereceğini saptamak,
• Ailede ne tür değişikliklerin yapılacağını belirlemek,
• Müdahalenin kısa ve uzun dönemli amaçlarını belirlemek,
• Ailenin güçlü yönlerini ve kaynaklarını ortaya koymak,
• Ailenin işlevselliğini anlama ve değişim hedeflerini karşılıklı olarak belirlemek olarak sıralanabilir.

Ön değerlendirme sürecinde, yalnızca çekirdek aile ile görüşme yapmak bazen bize yeterli bilgi vermeyebilir. Bu nedenle; amca, hala, komşu, arkadaş gibi yakın sistemleri de sürece dahil etmek gerekebilir.

Ön değerlendirme basamağı hem görev hem de tedavi gruplarında gerçekleştirilir. Ön değerlendirme basamağında grubun amacı, üyelerin gereksinimleri ve gruba olası katkıları ve gruba bağlılıkları göz önünde bulundurulur.

Gruplara ilişkin ön değerlendirme sürecinin gerçekleştirilebilmesi için grubun yapısal, işlevsel ve gelişimsel özelliklerine bakılması gerekmektedir.

Toplumu anlama, tanıma ve değerlendirmenin avantajları:

• Ön değerlendirmede yapılan çalışmalarla, sosyal hizmet uzmanı toplumun karşılaştığı güçlük ve zorluklar hakkında fikir edinebilmektedir.
• Sosyal hizmet uzmanı sözel olmayan fakat toplumda önemli olan normlara ve kurallara (gelenek, görenek, adet vb.) ön değerlendirme sürecinde toplumu anlayarak ve tanıyarak ulaşabilmektedir. Örneğin toplum içinde belirli bir topluluk, belli bir konuda kızgın veya öfkeli ise sosyal hizmet uzmanı, grubun bu tutumundan ve duygularından, hassasiyetlerinin veya baskın değerlerinin neler olduğuna ilişkin çıkarımlarını yapabilir.
• Sosyal hizmet uzmanı, bir konu üzerinde çalışmaya başlıyorsa toplumun fikirlerini ve tutumlarını önemsemek zorundadır. Böylelikle, uzmanın toplum hakkında bilgi toplaması kolaylaşır ve süreç daha rahat ilerleyebilir.
• Sosyal hizmet uzmanının topluluğa yeterince entegre olabilmesi için, toplum bireyleri ile sohbetler gerçekleştirmesi ve onların kişilikleri ve coğrafyası hakkında bilgiler edinmesi gereklidir. Sosyal hizmet uzmanı, iyi ve çok bilgi almak istiyorsa toplum üyelerine karşı güven oluşturmak için çaba göstermelidir.

Sosyal hizmet uzmanının toplumun sorunlarını değerlendirmesi ve analiz etmesi için birçok gerekçe vardır. Bunlardan bazıları şunlardır:

• Sosyal hizmet uzmanı sorun veya konuyu daha iyi belirleyebilmek için sorunları değerlendirmektedir.
• Sosyal hizmet uzmanı sorunun temelinin ne olduğunu anlayabilmek için değerlendirme yapmaktadır.
• Sosyal hizmet uzmanı sorunları belirleme ile ilgili var olan engelleri ve kaynakları belirlemek için değerlendirme yapmaktadır. Ayrıca, toplum sorunlarını incelemek, ne tür kaynaklara ihtiyaç olduğuna ilişkin de yardım sağlamaktadır.
• Sosyal hizmet uzmanı, sorunları belirlemek için en iyi eylem sürecini oluşturmak için değerlendirme yapmaktadır.

Kirst-Ashman ve Hull, toplumla sosyal hizmet uygulamasında ön değerlendirme sürecini;

• Toplumun yapısını tanıma,
• Alanı ve bu alanda yaşayanları tanıma,
• Toplumun güçlü yanlarını belirleme,
• Toplumdaki insanlarla iletişime geçme olmak üzere dört alt sürece ayırmaktadır.

Demografik özellikler, ekonomik özellikler, ailelerin gelir durumu, işsizlik, ikamet edilen yer ve özellikleri, kültür, toplum içindeki iletişimi ve etkileşim, toplumda sosyal hizmetlere olan ihtiyaç ve bu ihtiyaçların nasıl karşılandığı, sosyal hizmetlere toplumun katılım eğilimleri, toplumun sosyal hizmet gereksinimlerine karşı geliştirdiği kurumsal olmayan çözüm yolları gibi değişkenler toplumu anlamak için yapılacak toplum incelemesinde göz önünde bulundurulması gereken değişkenlerdir.

Sosyal hizmet uzmanının, daha gerçekçi ve kalıcı çözümler üretebilmesi için, hedef toplumun yaşadaığı zorlukları anlamaya çalışması ve toplumda var olan sosyal sorunları belirlemesi gerekmektedir.

Sosyal hizmet uzmanı, ön değerlendirme sürecinde sorunu belirlemek ve değerlendirmek istiyorsa toplumun değerlerini, gelenek-göreneklerini, adetlerini ve kültürünü bilmesi gerekmektedir.

Toplum etkileşimini anlamak için gerekli bilgiler birçok bireyden ve küçük gruplardan toplanabilir. Sosyal hizmet uzmanları hem resmî hem de gayriresmi mülakat ve gözlem yapma ile küçük gruplara katılım yoluyla bilgi toplar. Sosyal hizmet uzmanları toplum hakkında anlayış geliştirmek için toplum etkileşimleri ve bu etkileşimlerin bireyler, gruplar ve aileler üzerindeki etkilerini gözler.