Bourdieu sosyolojisi;
• Birbirine zıt görünen birçok kavram ve kuramı
bir araya getirme çabasını içerir.
• Var olan tüm ikiliklere eleştiri getiren Bourdieu,
her kavram ve kuramın, incelenen olgu ve olaya
göre açıklayıcılığının değişebileceğini,
• Hiçbir kavram ve kuramın dışlanamayacağını,
• Hiçbirinin de genel geçer kabul edilemeyeceğini
ısrarla vurgular.

Salt yapıya veya salt bireye vurgu yapan
yaklaşımları eleştiren Bourdieu epistemolojik konumunu
yapısalcı inşacılık ya da inşacı yapısalcılık olarak belirler.

Bourdieu sosyolojisi:
• Toplumsal aktörlerin sürekli olarak rasyonel ve
ekonomik çıkarlara göre hareket ettiklerini
savunan,
• Rasyonel eylem kuramına karşı aktörlerin içkin
bir pratik mantığa, sezgiye ve de bedensel
yatkınlığa göre hareket ettiklerini savunan,
• Toplumsal dünyada beden ile pratiklerin
mantığına önem veren bir sosyoloji olarak
bilinmektedir.

Kendilerini daima her türlü toplumsal
belirlenimden muaf sayan entelektüellerin kendileri
hakkındaki “karizmatik temsillerini sorgular.
5. Bourdieu’nun düşünümsel sosyolojisinin en önemli
özelliği nedir?
Bourdieu’nun düşünümsel sosyolojisinin en önemli
özellikleri:
• Yapı ve birey arasındaki diyalektik sürece
odaklanması
• Bu odaklanma sürecinde araştırmacının kendisine
de incelenen olayın/olgunun bir parçasıymış gibi
bakmasını öğütlemesidir.

Araştırmacı:
• Kendisine incelenen olayın/olgunun bir
parçasıymış gibi bakmalı
• Düşünümsel yöntem aracılığıyla araştırmacı
kendisinin de hangi noktadan olaya yaklaştığını
kendi tarihsel, kültürel ve toplumsal arka planını
hesaba katarak rahatlıkla görebilecek
• Bu geri dönüşlü süreçte araştırmacı nesnelliğini
bozabilecek
• Kendi konumundan ve nesnelliğini bozabilecek
• Kendi konumundan ve yargılarından
kaynaklanabilecek etkilerin bilincinde olacaktır.

Buna göre:
• Oyunun oynandığı yer alandır
• Oyuncular oyuna dahil olmak için o oyundan
elde edilebilecek bazı çıkarlara sahip
olmalıdırlar.
• Bu çıkarları illusio kavramı karşılar.
• Oyunun oynanmaya değer bulunması ve
kuralların sorgulanmaması şeklinde karşımıza
çıkar.

Oynanmaya değer bulmak demektir. Oyuna dâhil
olarak bu değer sorgulanmadan alanın yerleşik düzeni
tanınmış ve benimsenmiş olur.

Bourdieu’ya göre üç sermaye tipi vardır:
• Ekonomik,
• Kültürel,
• Toplumsal

Alan, kendi belirlenimlerini içine girenlere
dayatan bir güç alanıdır. Örneğin bilim insanı olmak
isteyen birisi o alandaki bilimsel sermayeyi edinmek ve o
bilimsel çevrenin habitusunu kendisi için çıkış noktası
kabul etmek zorundadır, yani bu alanın kurallarına bağlı
kalmak zorundadır.

Bourdieu bu soruya net bir cevap veremeyeceğini belirtir. Çünkü ona göre her alanda sınır, o alanın kendi
mantığına göre belirlenir. Bu sınırlar genelde başkalarını
dışlama üzerine kurulur ve yazılı belgeler ya da yasalarla
belirlenmemiş soyut bir aidiyet tanımı dayatırlar.

Bir grup insanın bir görevde ya da bir meslekte
yer almalarının belli bir sayıyla sınırlanmasıdır.

Bourdieu’ya göre alanın oluşum evreleri:
• Özerkliğin kazanılması
• İkici yapının ortaya çıkması
• Simgesel sermayenin oluşması

Bourdieu’ya göre alanı incelerken:
• Alanın konumunun iktidar alanına göre
çözümlenmesi
• İlgili alanın iktidar alanıyla olan ilişkisi ve onun
karşısındaki konumu mutlaka hesaba katılmalıdır.
• Eyleyicilerin habituslarının çözümlenmesi
gerekliliğidir.

Birey başlı başına sosyal bilimin nesnesi değildir.
Kuşkusuz birey edilgen ve var olmayan bir yanılsama da
değildir, çünkü alanda eyleyici konumundadır.

Weber’e göre hukuk kurallarına uygun bir “meşru
iktidar uygulama” pratiği modern devletin temel
özelliklerinden birisidir.

Simgesel şiddet kısaca “insanların silah gücünden
değil, aksine (yanlış)-anlamanın gücünden zarar görmeleri
veya engellenmeleri” yani “şiddetin görünmez ve kibar bir
formu” olarak tanımlanabilir

Habitus ise hem bireyi şekillendiren hem de
bireyin eylemleri (pratikleri) tarafından şekillendirilen
karşılıklılık durumudur.

Kişi daha önce herkesin yaptığı birçok şeyi
yeniden yaparak habitusu da yeniden üretmiş olur. Başka
bir deyişle habitus; eylemi yapan kişinin çok da
hesaplamadan yaptığı ve özünde toplum tarafından kabul
görmek için pratiğe döktüğü bir gerçekliktir.

Habitus:
• “Toplumsal yapılar ile toplumsal pratik
arasındaki bağı oluşturduğunu düşündüğü,
• Bir dizi edinilmiş düşünce, davranış ve beğeni
kalıpları için kullanılan bir kavramdır.
• Habitus kavramı, yapısal eşitsizliğe kültürel
açıdan yaklaşmayı sağlayabilecek bir temel
sunmakta
• Eylemlilik üzerine odaklanmaya olanak
tanımaktadır.

Habitus;
• Bireyin zorunluluklar sonucu vardığı
çıkmazlardan kurtulmasına,
• Bireyin sosyal yapıdaki yerini-hiyerarşideki
yerleri,
• Cinsiyetleri, yaş sıralaması açısından
• Ailedeki konumları göz önünde bulundurarak
çözümler sunan bir ilkedir.

• Alan, varlığını sürdürmek için habitusu
şekillendirir.
• Çünkü bir alan, yeniden üretimini sağlayacak
eyleyicilere ihtiyaç duyar
• Eyleyiciler habitusun varlığı sayesinde etkin
olurlar.
• Habitus yeniden üretimi sağlayarak alanın var
olmasında etken rol oynar.

Yapılaşmış bir uzay olarak “alan” habitusu
yapılandırma eğilimindeyken, habitus da alana ilişkin
algıyı yapılandırma eğilimindedir.

Bourdieu, çalışmalarında toplumsal hiyerarşileri
ve egemen yapıları yeniden üreten mekanizmaları ve
bununla ilişkili toplumsal mücadeleleri analiz etmeye
çalışır ve bu noktada ekonomik faktörlere öncelik veren
Marksist analizi eleştirir.

Bourdieu sermaye tiplerini:
• Ekonomik,
• Toplumsal (ya da sosyal),
• Kültürel ve
• Simgesel sermaye olarak tanımlar.

Ekonomik sermaye, salt ekonomik kaynakların
elde bulundurulması anlamına gelir. Marx’tan alıntıladığı
bu sermaye türü gelir ve mülkiyet sahipliğini ifade
etmekle birlikte aynı zamanda ekonomik olanın diğer
pratiklerle ilişkisi bağlamında anlaşılması üzerine
kuruludur.

Bourdieu’de ekonomik olan, ekonomik
olmayandan bağımsız ve kopuk bir sermaye türü değildir.

• Bourdieu’nun ekonomik sermaye kavramı,
bireyin sahip olduğu gelir-mal-mülk ilişkisini
tanımlarken
• Marks’ın sermaye sınıfı ekonomik açıdan üretim
araçlarını elinde bulunduranları ifade etmektedir.
• Marx’taki sermaye sınıfının sınırları ve ölçütü
kesindir.
• Üst sınıfa tekabül eden bir burjuva sınıfı
betimlemesidir.
• Bourdieu’da ise sınıfı açıklamak için ekonomik
sermaye yalnız başına yeterli değildir.

Toplumsal ya da sosyal sermaye ise bir
eyleyicinin içinde bulunduğu alanda sahip olduğu ilişkiler
ağına gönderme yapar.

Eyleyicinin diğerleriyle olan bağlantıları,
• Grup üyelikleri,
• Bu ilişkilerin getirdiği eyleyicinin üstündeki veya
ona yönelik yükümlülükler,
• Ayrıcalıklar ve itimat gibi olgular bu sermayenin
içeriğini oluşturur.

Kültürel sermaye bir alanda gücü elinde
bulunduranların eğitim yoluyla ailelere ve dolayısıyla
bireylere aşıladığı yapıdır.

İlerleyen süreçte aileler kendi büyüklerinden
öğrendiklerini çocuklarına aktarıp, kendi geçtikleri eğitim
sürecine çocuklarını da dahil ederek bu sistemin yeniden
üretilmesini ve kültürel sermayenin (ya da başka bir
deyişle kültürün) nesilden nesile aktarılmasını sağlarlar.

Kültürel sermaye, eğitimsel nitelikten, uyumlu
tavır ve tarzlardan veya ilgi çeken ürün ve varlıklara
hükmedilmesinden anlaşılabilen bir formdur

Simgesel sermaye kısaca tüm sermaye türlerini
çeşitli oranlarda içinde barındıran ve bu şekilde belli bir
alanda söz sahibi olabilmek için geçerli hale gelen
sermaye türüdür. Gösterge değeri olan soyut bir durumdu

Eğitimin sonucunda alınan diplomalar simgesel
sermaye özelliği taşır. Antika eserlere sahiplik,
koleksiyonculuk vs. gibi durumlar simgesel sermayeye
ilişkin örneklerdir.

• Ekonomik sermaye (mal ve hizmet ürünlerini
kullanabilen araçsal nesneler ve para) gibi değerli
mal ve mülkiyeti;
• Toplumsal sermaye grup ilişkilerini,
• Sosyal ilişki ağları ve pozisyonlarını,
• Kültürel sermaye kişiler arası informal becerileri,
• Alışkanlıkları,
• Tarzları,
• Dili kullanma biçimini,
• Eğitimsel başarıları,
• Zevk ve beğenileri,
• Yaşam tarzını
• Simgesel sermaye ise diğer üç sermaye türünün
düzenlemelerini ve değişken seviyedeki yasalmeşru
durumlarının kullanımlarını içerir.

Bu dört sermaye türünün dağılımı, sosyal sistemin
objektif sınıf yapısını belirler

Ekonomik kazanımlar kimliği oluşturan unsurları
güçlenecek ve kültürel sermayenin sürekliliğini
sağlayacaktır.

Bourdieu’ye göre eğitim, sistemin egemen sınıf
lehine devamının sağlanması yolunda önemli bir etkendir.

• Bedenselleşmiş (örneğin çocukluktan bu yana
öğrenilmiş dil ve yazma alışkanlıkları ile bedenin
kullanım tarzı) olarak,
• Nesneleşmiş (örneğin kitap, resim, sanat ve bilim
eseri gibi özel kültürel hüner gerektiren nesneler)
olarak
• Kurumsallaşmış (örneğin eğitim kurumu
aracılığıyla yaratılan eşitsizlik ve hiyerarşi)
olarak.

Orta sınıf ailelerin çocuklarını okulda başarılı
olmak için gerekli olan dilsel ve kültürel becerilerden
oluşan kültürel bir sermaye ile donattıklarını belirtir.

İşçi sınıfı kökenli çocukların ise bu becerileri
okulda öğrenemediklerini, bu nedenle de “tarafsız gibi
görünen okullardakideğerlendirmelerin, sosyo-kültürel
becerileri, doğal yeteneğe bağlı eşitsizliklerin sonucuymuş
gibi gösteren statü kazanma hiyerarşilerine dönüştürerek
aslında ekonomik eşitsizliği meşrulaştırdığını savunur.

Bourdieu’ya göre, orta sınıf mensupları
çocuklarına aktardıkları kültürel sermaye ile içinde
bulundukları konumu (ve dolayısıyla sistemi) yeniden
üretirler.

• Bireyler başarıya ulaşmak için bazı kaynaklara
ihtiyaç duyarlar
• Bu kaynaklar o alanda hakim olan simgesel
sermayeye denk düşer.
• Bir alanda mevcut olan simgesel sermaye hakim
sınıf tarafından belirlendiği için simgesel
sermayeye sahip olabilmek adına atılan her adım
hakim sınıfın pratiklerinin de taklit edilmesini
gerektirir
• Bu yolla sistem (özelde de eğitim sistemi) hakim
sınıfın lehine yeniden üretilir.

• Aile içi eğitim aracılığıyla ailenin varılan
sistemden edinmiş olduğu habitus bireye ulaşır,
• Birey okul deneyimlerinin de temelini oluşturan
bu habitusla eğitim hayatını tamamlar.
• Ailesinden edindiği habitus ile eğitim sayesinde
öğrendiği bilgiler bireyin okul sonrası
deneyimlerini yönlendirir.
• Hayata atılan birey için çocuğuna aktaracağı bu
habitus, büyük ölçüde ailesi ve eğitim kurumu
aracılığıyla edindiği deneyimlerden oluşur

İyi eğitim alamayan veya hiç eğitim görememiş
olan bireyler hakim sınıf pratiklerine ve genel geçer
simgesel sermayeye sahip olamayacağı için ekonomik
anlamda da her zaman ikincil konumda kalacaklardır.

O alanda hâkim olan özgül sermayeye (ya da
konumlara) sahip olma mücadelesi oluşturur.

 Simgesel şiddet:
• Egemenlik ve boyun eğme ilişkilerinin sevgi
ilişkilerine,
• İktidarın karizmaya ya da duygusal bir hoşnutluk
yaratabilecek bir cazibeye gönüllü bir sömürü
ilişkisine dönüşmesidir.

Simgesel sermaye, bilişsel temelli, yani bilgiye ve
başkaları tarafından kabul görmeye dayalı bir sermayedir.

Bourdieu toplumsal, sınıflar ar arasındaki
çatışmayı açıklayabilmek için farklı alanlar belirler. Bu
alanlar mevkiler arası ilişkilerden oluşur ve güce göre
şekillenirler.

Sermayeler ekonomik, toplumsal, kültürel (ve
ilerleyen aşamada simgesel) olmak üzere dört farklı
başlıkta ele alınırlar.

• Ekonomik sermaye, ekonomik kaynaklar
anlamına gelir.
• Toplumsal sermaye, toplum içerisindeki ilişkiler
bütününü yansıtır.
• Kültürel sermaye ise eğitim yoluyla öğrenilmiş
tüm kabulleri, davranış kalıplarını, kısacası
toplumun özünü içerir.
• Simgesel sermaye; içerisinde her sermaye
türünün izlerinin görülebileceği, sahip olunan
simgesel değerler bütünüdür.

Bourdieu salt yapıyı ve salt bireyi (ya da
eyleyiciyi) ele alan ve bu yolla her iki etkenden birisini
edilgen konuma yerleştiren makro ve mikro kuramlardan
önemli bir kopuş sergiler.

Sosyologlar görülmesi istenmeyen gerçeklere
dikkat çeken aktivistlerdir ve bunu yapabilmenin yolu da
incelenen olgu veya nesnenin içinde bulunduğu tarihsel,
kültürel, ekonomik ve toplumsal tüm düzeylerde ele
alınmasından geçmektedir.

Bourdieu, sosyologlara hem yapıyı hem de
eyleyeni ihmal etmeyen ve dikotomik açıklamalardan
kaçınan, yapının inşacılığını ön plana çıkaran bir
metodolojik anlayışa sahip olmalarını önermektedir.

Bourdieu sosyolojisi; toplumsal aktörlerin sürekli olarak rasyonel ve ekonomik çıkarlara göre hareket ettiklerini savunan rasyonel eylem kuramına karşı aktörlerin içkin bir pratik mantığa, sezgiye ve de bedensel yatkınlığa göre hareket ettiklerini savunan, bu bakımdan da toplumsal dünyada beden ile pratiklerin mantığına önem veren bir sosyoloji olarak bilinmektedir.

1972

Pratik ve kuram arasındaki bu dönüşümlü süreç Bourdieu sosyolojisinin “düşünümsel” (reflexive) özelliğini temsil eder.

Bourdieu’nün düşünümsel sosyolojisinin en önemli özelliklerinden birisi yapı ve birey arasındaki diyalektik sürece odaklanması ve bu odaklanma sürecinde araştırmacının kendisine de incelenen olayın/olgunun bir parçasıymış gibi bakmasını öğütlemesidir.

Pratik Nedenler

Bourdieu, habitus ve alan arasındaki ilişkiyi ontolojik bir suç ortaklığı olarak tanımlar.

Habitus; bilinçlilik gerektirmeyen bir bilme biçiminin, planlı olmayan bir niyetliliğin/yönelmişliğin, kişinin açıkça ifade etmeden de geleceğe yönelmesini mümkün kılan dünyadaki düzenliliklere pratik hâkimiyetin bir ilkesidir. 

Bourdieu toplumsal yaşamın sadece ekonomik faktörler ve sınıflar nezdinde incelenemeyeceğini, başta eğitim ve kültür olmak üzere ekonomik faktörler dışında kalan diğer faktörlerin de toplumsal yaşamda önemli bir rol oynadığını düşünür. Bu açıdan toplum analizinde ekonomik alt yapıdaki üretim ilişkileri ve sınıf kavramını kullanan Marksizmin aksine Bourdieu alan olarak adlandırdığı bu kavramı kullanır.

Alan kavramı sosyolojik çözümleme anlamında ele alındığında alanın, toplumsal konumlar arasındaki bağıntıların bir bileşkesi olduğu görülür. Buradaki bağıntı nesnel olarak bireylerden bağımsız var olan gerçekliktir ve alandan alana farklılık gösterir.

Ekonomik alanda duygusallıktan uzak, iş ve işe dair nitelikler önemliyken, sanat alanında ekonomik çıkarın sorgulandığı bir yapı mevcuttur ve bu durum bağıntıların bütününe bakıldığında alanlar arasında farklılıklar olduğunu gözler önüne serer. 

Peki alanın sınırları nasıl çizilir? Bourdieu bu soruya net bir cevap veremeyeceğini belirtir. Çünkü ona göre her alanda sınır, o alanın kendi mantığına göre belirlenir. Bu sınırlar genelde başkalarını dışlama üzerine kurulur ve yazılı belgeler ya da yasalarla belirlenmemiş soyut bir aidiyet tanımı dayatırlar.

Yeni alternatifler doğması yoluyla yeni bir alanın oluşumu ise 3 aşamada gerçekleşir. Sanatın Kuralları (2006b) eserinde Bourdieu’nün yazınsal alan üzerinden örneğini verdiği bu 3 evre sırasıyla (i) özerkliğin kazanılması (yani içinde bulunulan alanın yapısına direniş gösterilmesi), (ii) ikici yapının ortaya çıkması (yani iki cepheli bir çatışmanın doğması) ve son olarak (iii) simgesel sermayenin oluşması (yani kendine has bir sermayeyle yeni bir alanın ortaya çıkması) evreleridir.

Bourdieu alanı incelerken nelere dikkat edilebileceğine dair üç temel uğrak belirlemektedir. Bunlardan (i) ilki alanın konumunun iktidar alanına göre çözümlenmesi gerekliliğidir. İlgili alanın iktidar alanıyla olan ilişkisi ve onun karşısındaki konumu mutlaka hesaba katılmalıdır. (ii) İkinci uğrak alandaki eyleyicilerin ya da kurumların konumları arasındaki bağıntıların nesnel yapısının kurulması gerekliliğidir. (iii) Üçüncü olarak da eyleyicilerin habituslarının çözümlenmesi gerekliliğidir. 

Bourdieu bu noktada bireyin konumuna dair kısa bir tanımlama yapar. Buna göre birey başlı başına sosyal bilimin nesnesi değildir. Kuşkusuz birey edilgen ve var olmayan bir yanılsama da değildir çünkü alanda eyleyici konumundadır. Ancak bireylerin bakış açılarının ve konum almalarının daha iyi anlaşılabilmesi için alanın bilgisinden yola çıkmak önemli bir gerekliliktir.

Habitus kavramı Calhoun’un tanımıyla ele alındığında Weber’in “sosyal eylem” kavramıyla benzerlikler göstermektedir. 

Habitusu gündelik yaşamdan bir örnekle de açıklayabiliriz. Örneğin, bir birey kendi evine, evindeki eşyalara ve odaların konumuna zaman içinde alışır ve daha sonra karanlıkta dahi kalsa tahmin ve el yordamıyla ev içinde yolunu bulabilir. Örneğin evinin karanlık koridorundan geçip tahmini bir hamleyle elini ışığı yakmak için elektrik düğmesinin üzerine ya da yakınlarına atabilir. Ancak misafir olarak ilk defa gittiği bir evde bir anda karanlıkta kalsa orada yaşayan insanların yaşamayacağı bir tedirginlik duyar. Çünkü zihninde o eve ve evin yerleşimine dair bir bilgi yoktur. Orada da rahatlıkla yolunu bulabilmesi için daha önce çok defa o eve gelmiş, o evin içyapısına dair bazı bilgileri aklının bir köşesine yazmış olması gerekirdi. İşte habitus insanın kendi evinde karanlıkta dahi yolunu bulmasını sağlayan bu bilgiler ve yatkınlıklar gibi, içinde bulunduğu toplumsal alanlarda zorluklar yaşadığında onu çözüme ulaştıran bilgiler ve yatkınlıkların tümüne verilen isimdir.

Hâkimiyet çabası sırasında elde edilmeye çalışılan sermaye tiplerini (i) ekonomik, (ii) toplumsal (ya da sosyal), (iii) kültürel ve (iv) simgesel sermaye olarak tanımlar.

Ekonomik sermaye, salt ekonomik kaynakların elde bulundurulması anlamına gelir. 

Bourdieu’nün ekonomik sermaye kavramı ile Marks’ın sermaye sınıfı arasındaki farka bakacak olursak Bourdieu’nün ekonomik sermaye kavramı, bireyin sahip olduğu gelir-mal-mülk ilişkisini tanımlarken Marks’ın sermaye sınıfı ekonomik açıdan üretim araçlarını elinde bulunduranları ifade etmektedir. Dolayısı ile Marx’taki sermaye sınıfının sınırları ve ölçütü kesindir.

Bourdieu’nün çalışmalarında çok temel bir yeri olan kültürel sermaye ise bir alanda gücü elinde bulunduranların eğitim yoluyla ailelere ve dolayısıyla bireylere aşıladığı yapıdır. Yani bir nevi “bilgi sermayesidir”.