Sözlü iletişimde, en temel araç “söz”dür ve konuşularak aktarılır. Konuşma, düzenli devinimlerle konuşma organları tarafından sesin söze dönüştürülerek iletilerin aktarıldığı, insana özgü yaratıcı biryetenektir.

Tüm yetenekler gibi konuşma da birçok öğeden oluşur. Konuşmada sözcükler ve ses, akla ilk gelen öğelerse de konuşmanın amacına, bulunulan ortama, duruma, zamana, karşımızdaki kişiye ya da kişilere göre uygun, yerinde, etkili bir konuşma için, bilinmesi ve dikkat edilmesi gereken birçok ayrıntıvardır. Konuşmada kaynaktan (sözlü iletişimde anlatıcıdan) çıkan söz, alıcıya (sözlü iletişimde dinleyiciye) yönelir ve algılanıp yorumlanarak alıcı tarafından geri bildirimde bulunulur. Sözler, kaynak ve alıcı arasında sürekli gider gelir.

Görsel, işitsel kitle iletişim araçlarında dinlediğimiz konuşmalar ise geri bildirimler anında ulaşamadığı için tek yönlü konuşmadır. Televizyonda ya da radyoda dinlediğimiz konuşmalar, tek yönlü konuşmalardır.

Sosyal konuşmalar: Tanıdığımız kişilerle karşılaştığımızda, dostça ya da arkadaşça bir havada gerçekleştirdiğimiz konuşmalardır. Bu gibi durumlarda ‘merhaba’, ‘nasılsın’, ‘hoşçakal’ gibi sözcükler sıkça kullanılır.

İşyeri konuşmaları: Uzmanlık alanına özgü teknik sözcüklerin sıkça kullanıldığı konuşmalardır. Mesleğe ait özel bir dil veya söz dağarcığı oluşmuşsa buna jargon adı verilir. Örneğin, tıp jargonu.

Akademik konuşmalar: Öğretmenlerin, öğretim üyelerinin derslerde ya da uzmanlık bilgisi gerektiren toplantılarda ve görüşmelerde gerçekleştirdiği konuşmalardır.

Hoş zaman konuşmaları: Eğlence ya da rahatlama amacıyla gerçekleştirilen toplantılarda, sinema, tiyatro, konser vb. salonlarında hoş zaman geçirilen konuşmalardır.

Solunum: Yaşam için gerekli oksijenin alınması ve akciğerlerde kanın temizlenmesinden sonra oluşan karbondioksitin dışarı atılmasıyla solunum gerçekleşir.

Konuşmanın zihinsel ögelerinin başında, beyin ve hafıza gelmektedir:

Beyin: Beyin, fiziksel bir öge olarak da değerlendirilebilir, çünkü beyin, konuşma organlarını da yönetir. Konuşma açısından beynin en önemli işlevi, dilin düşünceye dönüştürülmesidir. İki yönlü bir etkinlik olan sözlü iletişimde, konuşulanın dinlenip anlaşılması da beyinle ilgilidir.

Hafıza: Düşüncenin konuşmayla aktarılmasında, bilgilerin hafızada düzenlenmesi ve gerektiğinde kullanılabilmesi önemlidir. Hafıza, bilgiler arasında ilişki kurulup sınıflandırılmasını ve anlamlı bir konuşma gerçekleştirilmesini sağlar.

• Ses Tonu
• Sesletim ve Diksiyon
• Sözcük Birikimi
• Amaç
• İçerik
• Yapıcılık
• İnandırıcılık
• Netlik
• İlgi Çekicilik
• Akıcılık
• Dinleyiciye uygunluk

Etkili ve doğru konuşabilmek için, yukarıda sıralanan özelliklere dikkat etmenin yanında, aşağıdaki ayrıntıları da göz önünde bulundurmakta yarar vardır:

• Sözcükleri tekrarlamak
• Gereksiz yardımcı eylem kullanmak
• Sözcüklerin anlamını bilmemek
• Yabancı sözcük kullanmak
• Sözcükleri yanlış seslendirmek
• Düzeltme işareti " ^ " ile yazılan sözcükleri karıştırmak
• Sözcüklere gereksiz ses eklemek
• Sözcük içindeki sesleri eksik çıkarmak
• Sözcük içindeki sesleri değiştirmek
• Sözcüklerdeki ' ğ ' sesini yanlış seslendirmek
• Sözcüklerdeki ' y ' sesinin etkisini göz ardı etmek
• Yöresel konuşma özelliklerini kullanmak

Günlük yaşamda sıkça karşılaşılabilecek konuşma türleri öncelikle 1. Hazırlıksız konuşmalar 2. Hazırlıklı konuşmalar olmak üzere iki grupta incelenebilir.

Söylenecek sözleri tasarlamak için çok az zamanın bulunduğu ya da ansızın gerçekleştirilen, yazılı metinlerden bağımsız bir şekilde ilerleyen konuşmalardır. Günlük yaşamda sıkça karşılaşılan hazırlıksız konuşmalar şunlardır:

Belirlenmiş bir amaç ve düzen doğrultusunda gerçekleştirilen, en az birkaç saat öncesinden tasarlanılarak, zaman varsa genelde yazılı bir konuşma metninin hazırlandığı, süresi saatlerle ölçülebilen konuşmalardır. 

Bilgilendirici Konuşmalar 

Sergileyici Konuşmalar

İkna Edici Konuşmalar

Birden çok konuşmacının da bulunabileceği, dinleyici sayısının da değişkenlik gösterdiği, en az bir iki saat, bazen birkaç gün aralıklarla süren oturumlar hâlinde düzenlenen toplantılarda, belli bir akış içinde gerçekleştirilen konuşmalardır. En sık rastlanan türleri şunlardır:

• Konferans
• Panel
• Sempozyum
• Seminer
• Kongre 
• Genel kurul

Dinleyicilere ilginç ve yararlı bilgiler vermenin amaçlandığı öğretici konuşmalardır. Örneğin; bir öğretmenin, öğrencilerine yeryüzü şekillerini anlatması, bir öğrencinin, sınıftaki arkadaşlarına ve öğretmenine ödevini anlatması, bir rehberin, turistlere Peri Bacaları’nı anlatması, herhangi birinin, köyündeki günlük yaşamı anlatması.

Konuyla yakından ilgili, genelde en az üç en çok altı kişinin, dinleyiciler önünde, söyleşi havası içerisinde konuştuğu toplantılardır. Konuyla ilgili kesin bir sonuca varmak yerine konu, çeşitli yönleriyle aydınlatılır. Panel tartışmalarında, toplantıyı yöneten bir başkan bulunur. Konuşmacılar, ortada başkan olmak üzere bir masanın çevresinde hem birbirlerini, hem de dinleyicileri görebilecek biçimde oturmalıdır. Panelin sonunda, dinleyiciler, panel üyelerine soru yöneltip ileri sürülen görüşler üzerine kısaca yorumlar getirebilirler. Tartışma dinleyicilere de geçerse, o zaman tartışma forum adını alır.

Bir konunun çeşitli yönleriyle, aynı oturumda, farklı kişiler tarafından gerçekleştirilen sıralı konuşmalarla ele alındığı toplantılardır. Sempozyumlarda da toplantıyı yöneten bir başkan bulunur ve konuşmacılar yine, ortada başkan olmak üzere bir masanın çevresinde hem birbirlerini hem de dinleyicileri görebilecek biçimde oturmalıdır. Genelde en az üç, en çok da altı konuşmacı katılır ve her birine, 5 – 20 dakika ayrılır. Sempozyum sonunda forum olacaksa, konuşmaların toplamının bir saati geçmemesine dikkat edilmelidir.

Dernek, şirket ya da siyasal partiler gibi kurumların, üyelerinin katılımıyla yasal olarak belirli aralıklarla düzenledikleri toplantılardır. Yasal zorunluluk bulunması ve toplantılarda komiser adı verilen bir devlet yetkilisinin bulunma zorunluluğunu vardır. Üye olan herkes katılabilir. Genel kurulların sonunda genellikle gündemde olan maddeler konusunda üyelerin oyları ile kararlar alınır.

• Günün çok erken ve geç saatleriyle yemek saatleri telefon etmek için uygun zamanlar değildir. Telefon etmeyi gerektirecek acil bir durum olması hâlinde vakit gözetilmez.

• Telefon eden kişi selâm verdikten sonra hemen kendisini tanıtmalıdır. Telefonla konuşan kişiler birbirlerini seslerinden ya da görüntülerinden hemen tanıyorlarsa kendilerini tanıtmaya gerek yoktur. Telefon eden kendisini tanıtmamışsa kiminle konuşulduğu kibarca sorulmalıdır.

• Doğru telefon numarasının arandığından emin olunmalıdır. Yanlış numaranın arandığıdüşünülüyorsa, “Orası neresi?”, “Sen kimsin?” demek yanlıştır. Yerine, “Ben, 12345678’i aramıştım. Doğru numaraya ulaştım mı acaba?” ya da kurum, kuruluş, kişi adı söylenerek “ İyi günler Anadolu Üniversitesi mi?” benzeri sorular yöneltilebilir.

• Neden telefon edilmişse, zaman yitirmeden konuya geçilmelidir. Varsa sorular açık, anlaşılır biçimde sorulmalıdır. Karşılık verecek olan da sorulara açık, anlaşılır ve kısa biçimde yanıt vermelidir.

• Konuşma tamamlandıktan sonra günün saatine göre karşılıklı iyi gün dilekleri söylenerek telefon kapatılmalıdır. Telefonla arayan telefonu önce kapatmalıdır. Arananın telefonu kapatması doğru değildir.

• Cep telefonlarının kapatılması istenen yerlerde bu uyarıya mutlaka uyulmalıdır. (Cep telefonlarından yayılan dalgalardan zarar görebilecek elektronik cihazların bulunduğu yerlerde bu yasağa uymak daha da önemlidir.)

• Uyarılar olmasa bile, topluluk içinde çok gerekli değilse cep telefonuyla konuşulmamalıdır. Gerekliyse, ses yüksekliği kontrol edilmeli, çevredeki kişiler rahatsız edilmemelidir.

• Araba kullanırken telefon kullanılması gerekliyse mutlaka, kulaklık ya da araba sürerken dikkati dağıtmayacak sistemler kullanılmalıdır. Bunun dışında araba kullanırken telefonla konuşulmamalıdır. Bu, trafik kurallarınca da yasaklanmıştır. Telefonla konuşmanın dikkat dağıtarak, kazaya neden olabileceği unutulmamalıdır. Uygun bir yerde durulup konuştuktan sonra yola devam edilmelidir. Buna, yayayken de dikkat edilmelidir.

• Konser, tiyatro, sinema vb. sanatsal etkinliklerin topluca izlendiği / dinlendiği yerlerde, herhangi bir uyarı yapılmasa bile, cep telefonları kapatılmalıdır.