İnsan, Toplum içerisinde daha rahat, daha güvenli, daha düzenli, daha mutlu ve refah içerisinde yaşamanın yollarını aramış ve sayılan özelliklere uygun şekilde yaşamasını sağlayacak kurumları kurma ve geliştirme çabası içerisinde olmuştur. Bu istek ve gayretin bir sonucu olarak zaman içerisinde, her toplumda insanların toplum içerisinde rahat huzurlu mutlu güvenli refah içerisinde yaşamalarını mümkün kılan bazı kurumlar ortaya çıkmış ve gelişmiştir.

Sosyologlar sosyal kurumları, sosyal norm sistemleri olarak nitelemektedirler. Çok genel olarak bir sosyal kurum örgütlenmiş bir bütün oluşturan düşünceler inançlar, gelenekler, görenekler ve maddi ögelerden kurulu sürekliliği olan bir bütün olarak tanımlanmaktadır.

Aile kurumu,  sosyal kurumlar içerisinde en önemlisidir. 

Aile kurumunun diğer kurumlara temel teşkil etmesi , diğer kurumların kurulmasından, örgütlenmesine, gelişmesine , işleyişine kadar hemen her alanda yol göstermesi onlara rol model olmasıdır.

Toplumların ilk gelişme aşamalarında din, yönetim, eğitim, ekonomi, vb. diğer sosyal kurumların tamamı aile sistemi içerisinde şekillenmiş ve gelişmiştir.

Aile, bugünde yaşadığımız toplumun temel taşını oluşturmaktadır. Aile evlilik ile kurulan bir birliktir. Aileler toplumun örgütlü en küçük birimidir. Toplum, ailelerin bir araya gelmesi ile oluşur. Aile kavramı, insanlık tarihinin başlangıcından itibaren bulunmaktadır.  Ancak ailenin yapısı ve kapsamı zamana, yaşanılan toplumun kültürel yapısına göre değişerek varlığını sürdürmüştür. Aile sosyal bir kavramdır. Aile, toplumu oluşturan bireylerinin yetişmesinde, bakımlarında, bedensel ve ruhsal gelişimlerinde, toplumsal ya da bireysel değerlerinin oluşmasında önemli bir rol oynar.

Aile toplumun en küçük sosyal birimidir. Zaten bu en küçük sosyal birimlerin bir araya gelmesi ile oluşan insan toplulukları da toplum olarak tanımlanmaktadır.

Aile doğum olaylarının gerçekleştiği, neslin devamının sağlandığı, çocukların eğitiminin başladığı, insanların sosyalleşme süreçlerinin başlayıp tamamlandığı bir kurumdur. Bireyin çevresi ile ilk etkileşimi doğumu ile birlikte artık bireyi olduğu ailesinde başlamaktadır. Çocuk ile ailesi arasında başlayan bu etkileşim süreci “sosyalleşme” olarak adlandırılmaktadır.

Aile kurumunun; yapısı ve işlevi, zamana ve yere bağlı olarak sürekli değişir. Bu nedenle, evrensel bir kurum olan aile için her yerde ve her zaman geçerli olacak bir tanım yapmak mümkün değildir. Birçok yazar aileyi değişik yönlerden ele alarak çok değişik tanımlar yapmışlardır. Bu normal bir durumdur. Aile çok küçük bir birim olmasına karşılık toplumda küçüklüğü ile kıyaslanamayacak kadar büyük işlevler yapmaktadır. Bir başka anlatımla aile toplumda çok önemli roller oynamakta ait olduğu toplumu yönetmekte ya da en azından yönlendirmektedir. Bu nedenle aile çok fazla ve her birisi çok önemli roller gören fonksiyonlara sahiptir.

En yaygın tanımı ile aile; aralarında gerçek bir uzlaşma ve akrabalık bağı olan ve bütün sosyal ilişkileri bir soy etrafında olan gruplardır. Aileyi, toplum içerisinde yerine getirdiği fonksiyonlarına ve sorumluluklarına göre de tanımlamak mümkündür. Bu açıdan aile, genellikle karı-koca ve çocukların oluşturduğu biyolojik, ekonomik ve psikolojik ve toplumsal görevleri olan sosyal kurumdur.

Mac Iver ve Page aileyi; “Çocuk dünyaya getirmek ve bu çocukları yetiştirme özellikleri gösteren bir grup” olarak tanımlamıştır.

Summer ve Keller Aile' yi  “en az iki neslin bir arada bulunduğu kan bağı ile karakterize edilen sosyal bir örgüt” olarak tanımlamışlardır.

Sosyoloji bilimi, aileyi en sade biçimde karı koca ve çocuklardan oluşan birlik olarak kabul etmekte ve bu birliği “çekirdek aile” olarak tanımlamaktadır.

Winch  aileyi bir grup kategorisine sokmakta ve kuşak ilişkilerine göre ana-baba çocuklardan meydana gelen bir grup olarak tanımlamaktadır.

Barnes’e göre toplumsal kurumlar; “ İnsan toplumlarının organize ettiği ve insanın ihtiyaçlarına çeşitli şekillerde cevap verecek, onları idare edip yönetecek bir sosyal yapı ve mekanizma” olarak tanımlandığından aile, evlilik, devlet ve hükümet dahi birer toplumsal kurum olarak değerlendirilmiştir.

Kingsley Davis ise aile için; “aralarında varolan kan bağı nedeniyle birbirlerine akraba olan bir grup insan” tanımını kullanmıştır.

Nimkoff, aileyi karı-koca ve çocuklardan veya sadece karı-kocadan kurulu az veya çok devamlılık gösteren bir birlik olarak tanımlamaktadır.

Freyer’e göre ise aile, bütün toplumsal yaşamın nüvesi olarak, doğa tarafından ortaya çıkarılmayan, fakat doğadan ilham alarak, bütün büyük sosyal yapıların örneğini teşkil eden en küçük gruptur.

Gökçe’ye göre ise aile; Ana-baba ve çocuklar ve tarafların kan akrabalarından (aile biçiminin gereklerinden) meydana gelmiş ekonomik ve toplumsal bir birliktir.

Ozankaya’ya göre ise; Aile, içinde insan türünün belli biçimde üretildiği,topluma hazırlanma sürecinin belli ölçüde ilk ve etkili biçimde cereyan ettiği, cinsel ilişkilerin belli biçimde düzenlendiği, eşler ve ana-babalarla çocuklar (ailenin biçimine göre başka yakınlar) arasında belli ölçüde içten, sıcak, güven verici ilişkilerin kurulduğu, yine içinde bulunulan toplumsal düzene göre ekonomik etkinliklerin az ya da çok bir ölçüde yer aldığı toplumsal kurumdur.

İlkel toplumlarda Aile bir akrabalık sistemi olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımlamaya göre, akrabalığa dayalı topluluklarda bu sistemler aynı zamanda üretim ve mülkiyet ilişkilerini tanımlamaktadır. Ailenin ise ekonomik sistemlerden soyutlanamayacağı fikri geçerlidir.

Wallerstein, aileyi aynı çatı altında oturan ve akrabalık bağları ile birbirlerine bağlı olan, bir tüketim ve üreme birimi olarak tanımlamaktadır.

Kıray’a göre ise aile, toplumsal değişmede tampon kurum işlevi gören,yapısal değişmelerin getirebileceği kopuklukları şekil ve işlev değiştirerek karşılayan, bireylerin güvenlik gereksinmelerini değişik biçimlerde yerine getiren sosyal bir kurumdur.

Fındıkoğlu aileyi, sosyal normların bir sistemi olan bir kurum olarak kabul etmekte ve tanımını bu bakış açısına göre şekillendirmektedir. Buna göre aile, sadece hislerin bir ürünü olmayıp, onlarında içine girdiği daha karışık ve çözülmesi zor bir adetler ve kurallar toplamıdır. Fındıkoğlu aileyi aynı zamanda akrabalık ilişkilerinin gerçekleştiği bir kurum olarak da görmüş ve bu bakış açısı ile aileyi, kendilerini hısım sayanların toplamıdır şeklinde tanımlamıştır.

Geniş anlamda aile, içinde inşa türünün belli bir biçimde üretildiği, topluma hazırlanma sürecinin belli bir ölçüde, ilk ve etkili biçimde cereyan ettiği, cinsel ilişkilerin belli bir biçimde düzenlendiği, ana-baba ve çocuklar (aile biçimine göre başka yakınlar) arasında belirli bir ölçüde içten sıcak ve güven verici ilişkilerin kurulduğu, yine içinde bulunulan toplumsal düzene göre ekonomik etkinliklerin az yada çok ölçüde yer aldığı toplumsal bir kurumdur.

Aile, medeni Kanunumuzda “Aile Hukuku” kitabında aile, birbirinden farklı üç anlamda düzenlenmiştir. Bunlar, Dar anlamda aile, Geniş anlamda aile ve En geniş anlamda aile' dir. 

Dar anlamda aile: Sadece eşlerden oluşan birlikten meydana gelir. Bu birliğe “evlilik birliği” de denir. Medeni Kanunumuzun 185 ve devamı maddelerinde, evlilik birliği hüküm altına alınmıştır. Bu birliğin tüzel kişiliği yoktur. Buna rağmen bu birliği meydana getiren eşlere bazı sorumluluklar yüklenmiştir.

Geniş anlamda aile: Geniş anlamda aile; dar anlamda aileye çocukların dahil olması ile meydana gelir. Geniş anlamda aileye “velayet ailesi” de denilmektedir. Medeni Kanunumuzda geniş anlamdaki aile, 335-363 maddeleri arasında düzenlenmiştir. Ana baba ve çocukların birbirlerine karşı olan hak ve sorumlulukları hüküm altına alınmıstır.

En geniş anlamda aile: En geniş anlamda aile ise; eşler ve çocuklardan başka gerek kayın hısımları gerekse sözleşme ilişkisi nedeni ile işçi, çırak, hizmetçi veya benzeri sebeplerle ev halkı olarak bir çatı altında yaşayanlardan meydana gelir. Medeni Kanunumuzda 367-370 maddeleri arasında “ev düzeni” adı altında düzenlenmiştir.

Aile kurumu, özel hukukun konusunu oluşturmasına rağmen ceza hukukunun da koruması altına alınmıştır. Ceza hukuku, aileyi oluşturan kişilerin birbirlerine karşı sahip oldukları ailevi haklarla birlikte, aile topluluğunun aileye dahil olmayan kişiler karşısında sahip oldukları varlıkları da korumaktadır. Yeni Türk Ceza Kanunumuzda, ailenin tanımı yapılmamıştır. Ancak eski Kanunumuzda düzenlenen “aile efradına fena muamele” suçunun karşılığı olan 232. maddesinde, “kötü muamele” başlığı altında “aynı konutta birlikte yaşadığı kişilerden birine karşı kötü muamelede bulunan kimse” nin cezai müeyyideye tabi tutulacağı hükme bağlanarak, geniş anlamda aile kavramı kabul edilmiş ve bu bağlamda çok daha fazla kişi korunma altına alınmıştır. Ayrıca yeni bir düzenleme ile Kanunun 233. maddesinde, “Aile hukukundan kaynaklanan yükümlülüğün ihlali” başlığı altında “aile hukukundan doğan bakım, eğitim veya destek olma yükümlülüğü” nün ihlali de suç olarak tanımlanmış ve ailenin ceza hukuku bağlamında korunması kapsamı genişletilmiştir.

Ailenin ortaya çıkması ve şekillenmesi konusunda pek çok araştırma yapılmıştır. Yapılan bu araştırmalara dayalı olarak da oldukça fazla sayıda görüş ileri sürülmüştür. Bu görüşlerin her biri kendi açısından ailenin kökeni konusunda görüşler belirtmektedir. Ancak bu görüşlerin tamamında çelişkilerin olduğunu söylemek mümkündür. Ailenin ortaya çıkışı ve şekillenişi hakkında öne sürülen görüşleri dört grupta toplamak mümkündür.

Ailenin ortaya çıkmasını cinsel içgüdü ile açıklayan görüş: Bu görüşü savunanların başında Hans Bluer ve Thomas Westernmark gelmektedir. Hans Bluer, insanların birbirlerine yaklaşarak birlikte yaşamalarının temel nedeninin ekonomik zorluklar ya da korunma ihtiyacı olmadığını savunmaktadır. 

Ailenin ortaya çıkmasını mutlak cinsi serbestlik ile açıklayan görüş: Bu görüşü savunanlar, ilkel kurumlardan aldıkları örnekler ile tezlerini kanıtlamaya çalışmaktadırlar. Bu görüşe bazı ilkel gruplarda, grubun erkekleri ile kadınları arasında serbestlik bulunmaktadır. Yani bu gruplarda ailenin olmadığı bir durum sözkonusudur. Bu görüşü savunanlara göre insanlar başlangıçta mülkiyetin ve otoritenin farklılaşmadığı bir “sürü” içerisinde yaşamaktadır.

Ailenin bir gelişme sonucunda ortaya çıktığını savunan görüş: Bu görüşü savunanların başında Lewis Henry Morgan gelmektedir. Morgan’ a göre toplumlar, yabanilik, barbarlık dönemlerinden geçerek uygarlık aşamasına geçmişlerdir. Morgan, kan yakınları arasında ortaya çıkan erkek kardeşler ile kız kardeşlerin karşılıklı olarak birlikte aralarında evlenmelerine dayanan ilk aile biçiminden sonra, gruplar olarak evlenilen fakat bir grup içerisinde bütün erkek kardeşlerin karılarını ayrı grup içerisinde kız kardeşlerin de kocalarını kolektif olarak paylaşmadıkları Avustralya’ daki sınıflara benzeyen yeni bir toplumsal sistemin ürünü ve ikinci bir aile biçimi olan “punaluan” aileye geçildiğini ve başlangıçta cinsiyete dayalı sınıflar biçimindeki örgütlenmeden daha üst nitelikteki kan yakınlığına dayanan sosyal örgütlenmesine geçişin büyük toplumsal aşamalar sonunda gerçekleştiğini ifade etmektedir. 

İnsanlığın başlangıcında aile vardır tezini savunan görüş: Ailenin kökeni konusunda çalışan bazı bilim adamları ise buraya kadar anlatılan tezleri reddetmektedirler. Bu yazarlara göre aile kurumu insanlığın başlangıcından beri vardır. Bu görüşü savunan yazarlara göre ilkel toplumlarda daha fazla gelişmiş olan akrabalık unvanları rastgele verilmemiştir. Tam aksine bu unvanlar son derece bilinçli olarak verilmiş ve kullanılmıştır.

1.Kan yakınları arasında evlenmeye dayanan aile: Bir grup içinde erkek kardeşler ile kız kardeşler arasındaki evlenmelere dayanır. 

2.Punaluan ailesi: Bu aile biçimi adını awailerin “Punaluan dedikleri akrabalık ilişkilerinden almaktadır.

3.Syndyasmian aile: Toplumların demografik yapısı değiştikçe ve zamanla evlenmeleri yasak olan kardeş ve akrabalar çoğaldıkça grup halinde ilişkilerin sınırlanması sebebi ile iki başlı anlamına gelen “Syndyasmian ailesi ” görülmeye başlamıştır. Bu aile bir erkek ile bir kadının evlilik biçiminde birleşmesi şeklindedir. 

4.Ataerkil aile: Bu aile bir erkeğin birden çok kadınla evlenmesi esasına dayanır. 

5.Tekeşli aile: Bu aile tek bir erkeğin tek bir kadınla evlenmesi ve her ikisinin kendi başlarına bir evde oturmaları esasına dayanır

• Hane sayısına göre aileler

• Otorite durumuna göre aileler

• Evlilik biçimlerine göre aileler

• Yerleşim yerlerine göre aileler şeklinde gruplanmaktadır.

Bir hanede yaşayan birey sayısı dikkate alınarak aileleri iki şekilde gruplamak mümkündür.

• Büyük aile: Ana baba ve evli oğullarının eşi ve çocukları dahil olmak üzere en az iki neslin bir arada yaşadığı ailelerdir. Büyük ailenin değişik toplumlarda iki farklı şekli ortaya çıkmıştır. Bunlar kök aile ve birleşik ailedir. Kök aile, ana, baba ve çocuklar ve evli oğul, evli oğlun eşi ve çocuklarından oluşur. 

• Küçük aile ya da çekirdek aile: Küçük aile ana baba ile evlenmemiş çocuklardan oluşur. Çocukların fiziksel ve ekonomik açıdan gelişimlerini tamamlayarak evden ayrılmaları ile yeniden küçülen bir niteliği vardır.

Otorite durumuna göre Aileler;

• Baba ailesi: Patriarchal aile de denilmektedir. Baba ailesinde en yaşlı erkek sözü geçer. 

• Ana ailesi: Matriarchal aile de denilmektedir. Baba ailesinin tam tersine olarak otorite ailenin en yaşlı kadınına aittir. 

• Eşitlikçi aile: Toplumlarda görülen gelişmeye dayalı olarak yeni aile modelleri de ortaya çıkmıştır. Eşitlikçi aile bu yeni modellerden birisidir.

• Çocuk ailesi: Son zamanlarda ortaya çıkan ve ailede otoritenin çocukta olduğu bir aile tipidir. Bu aile tipine modern toplumlarda ve özellikle tek çocuklu ailelerde sıkça rastlanmaktadır.

• Monogami evlilik sonucu ortaya çıkan aileler: Tek eşli aile anlamındadır. Bu tip ailelere conjugal aileler ya da karı-koca ailesi de denmektedir.

• Poligami evlilik sonucu ortaya çıkan aileler: Çok eşli aile anlamındadır. Poligami evlilikler, polijini ve poliandri olmak üzere iki farklı şekilde gerçekleşmektedir. 

• Patrilokal aileler: Bu tip ailelerde yeni evliler damadın ailesi ile birlikte ya da damadın ailesine yakın bir yerde otururlar.

• Matrilokal aileler: Bu tip ailelerde yeni evliler gelinin ailesi ile birlikte ya da gelinin ailesine yakın bir yerde otururlar.

• Neolokal aileler: Bu tip ailelerde yeni evliler her iki tarafın ailesinden de uzakta , bağımsız , yeni bir yerleşim yerinde otururlar.