Teorik olarak, alım ve satım opsiyon fiyatının iki temel faktör tarafından etkilendiği kabul edilmektedir. Bunlar, opsiyonun gerçek değeri ve zaman değeridir. Gerçek değer, vadesi hemen dolacak olan opsiyonun sahip olduğu değerdir. S0 pay senedi fiyatını, X ise kullanım fiyatını gösterdiğinde, S0 - X değeri, parada olan alım opsiyonlarının gerçek değerini vermektedir. Çünkü bu değer opsiyonu anında işleme koymak istediğinizde opsiyonun sahip olduğu değeri göstermektedir. Satım opsiyonlarında ise gerçek değer X - S0 olacaktır.

Opsiyonun parada olması şu şekilde açıklanabilmektedir; eğer kullanım fiyatı o anki forward fiyatın altında ise bir alım opsiyonu parada olarak adlandırılır. Eğer kullanım fiyatı o anki forward fiyatın üzerinde ise bir satım opsiyonu parada olarak adlandırılır. Para dışı opsiyon ise eğer kullanım fiyatı başa baş seviyesinden daha yukarıda ise bir alım opsiyonu para dışıdır. Bir satım opsiyonunun para dışı olması için ise kullanım fiyatının başa baş seviyesinden aşağıda olması gerekmektedir. Para dışı opsiyonlar sadece zaman değerine sahiptirler, içsel değerleri sıfırdır.

Gerçek Değeri Oluşturan Faktörler

• Opsiyonun Türü (Alım/Satım)

• Dayanak Varlık Fiyatı 

• Opsiyonun Kullanım Fiyatı 

 Zaman Değerini Oluşturan Faktörler 

• Vadeye Kalan Süre 

• Dalgalanma Oranı

• Risksiz Faiz Oranı

• Temettü (Sadece pay senetleri ve pay senedi endeksleri için geçerlidir)

Opsiyon fiyatlama modeli opsiyon fiyatlarını belirleyen faktörleri girdi olarak kullanan matematiksel bir formül ya da hesaplama sürecidir. Bu modelde, çıktı ise bir opsiyonun teorik gerçek değeridir. Eğer model olması gerektiği gibi çalışırsa, opsiyonun piyasa fiyatı teorik gerçek değerine eşit olacaktır. Teorik gerçek değeri elde etme süreci opsiyon fiyatlama olarak adlandırılmaktadır. Opsiyon fiyatlamada kullanılan iki önemli model, Binomial Opsiyon Fiyatlama ve Black Scholes Opsiyon Fiyatlama modelleridir. Öncelikle formülden ziyade bir hesaplama süreci olan binomial opsiyon fiyatlama modeli incelenecektir. Sonrasında ise matematiksel bir formüle dayanan Black Scholes opsiyon fiyatlama modeli ele alınacaktır. Ancak her iki modelde de amaç, opsiyonun işlem görmesi gereken teorik gerçek değerini hesaplamaktır.

Binomial opsiyon fiyatlama modeli, belli bir zamanda, bir sonraki dönemde pay senedi fiyatının belirli bir tutarda artacağı veya azalacağı varsayımına göre yatırımcının kararlarına yön veren bir modeldir. Her model gibi binomial opsiyon fiyatlama modelinin de bir takım varsayımları vardır. Bunlar:

• Piyasalar mükemmeldir. Yani vergiler ve komisyonlar ihmal edilmiştir. Açığa satışlar üzerine bir limit yoktur. Varlıklar sonsuz oranda bölünebilir.

• Tek bir faiz oranı vardır ve bu faiz oranı üzerinden borç alınıp verilebilir.

• Dönem faiz oranı, pay senedinin fiyat artış oranı, pay senedinin fiyat düşüş oranı bilinmektedir.

Binomial model, kâr payı ödemesi olan veya olmayan, Avrupa veya Amerikan tipi pay senedi satın alma veya satma opsiyonlarının fiyatlarının tespit edilmesinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Binomial opsiyon fiyatlama modelinden bahsederken opsiyonun ömrünün bir birim zaman olduğunu varsayalım. Bu zaman birimi gerektiği kadar kısa ya da uzun olabilir. Binomial opsiyon fiyatlama modeli pay senedi fiyatının farklı oranlarda düşmesine ya da artmasına olanak verir. Binomial olasılık dağılımı iki çıktının olduğu bir dağılım türüdür. Bir yükseliş ya da düşüş hareketi olasılığı binomial olasılık dağılımı ile yönetilir. Bu nedenle model aynı zamanda iki-durumlu model olarak da adlandırılmaktadır.

Fischer Black ve Myron Scholes tarafından geliştirilen Black-Scholes Opsiyon Fiyatlama Modeli sayesinde opsiyonların fiyatlamasında önemli bir başarı kazanılmıştır. Bu yaklaşımın geçerli olabilmesi için şu varsayımların sağlanması gerekmektedir:

• Piyasalar ideal olarak düşünülmüştür.

•Tüm yatırımcılar aynı sabit risksiz faiz oranı üzerinden borç alıp verebilirler; bu oran opsiyonun ömrü boyunca değişmeden kalır.

• Bağlı olduğu pay senetlerinin kâr payı ödemesi yoktur. Bu çerçevede model yalnız Avrupa opsiyonlarını ve Amerikan alım opsiyonlarını fiyatlamak için kullanılabilmektedir.

• Piyasalar daima açıktır, kapanmaz.

• Pay senedi fiyatlarının gösterdiği yapı stokastik süreçlerin difüzyon tipinde olanlarındır.

Opsiyon fiyatını etkileyen temel faktörler volatilite, vadeye kalan süre, risksiz faiz oranı, kâr payı ödemeleri olarak sınıflandırılır.

Volatilite (dalgalanma), dayanak varlığın fiyatının değişim yönü fark etmeksizin, belli bir zaman içerisinde (örneğin 1 yıl) fiyatın bulunduğu seviyeden ne kadar aşağıya veya ne kadar yukarıya gidebileceğinin ifadesidir. Dalgalanma oranı yüzde 10 olarak belirtiliyorsa, bunun anlamı dayanak varlık fiyatının bir gün içerisinde, bulunduğu seviyeden yüzde 10 artma ya da azalma ihtimalinin yüzde 68 olduğudur. Burada volatilite logaritmik getirilerin 1 standart sapmasıyla hesaplanır. İstatistik biliminde de 1 standart sapma yüzde 68’lik bir güven derecesine denktir. Bu durumda dalgalanma arttıkça, dayanak varlık fiyatlarını opsiyonu gerçek değerli yapacak seviyeye getirme ihtimali artacağından dalgalanmanın artması sonucu opsiyon primi, opsiyonun alım veya satım opsiyonu olduğu fark etmeksizin artar, azalması sonucunda ise opsiyon primi azalır. Geçmiş fiyat hareketlerine bakarak hesaplanan dalgalanma tarihsel dalgalanma olarak bilinir. Oysa opsiyon piyasalarında tarihsel dalgalanma yerine yatırımcıların gelecekteki dalgalanmaların fiyatlara yansımış hâli olan zımni dalgalanma oranları kullanılmaktadır.

Risksiz faiz oranındaki değişimler alım ve satım opsiyonları üzerinde farklı şekilde etkisini gösterir. Risksiz faiz oranındaki artış, opsiyonun kullanım fiyatının bugünkü değerini azaltır. Bu durumda faizlerin artması ile alım opsiyonu primi artar. Bu aynı zamanda daha düşük bir kullanım fiyatı anlamına da gelir. Bu şekilde opsiyonun primi artar. Faizlerin artması satım opsiyonlarının fiyatının (primin) düşmesine neden olur. Bir başka ifade ile faizlerin artması kullanım fiyatının azalması anlamına geldiğinden, satım opsiyonlarında kullanım fiyatının azalması primin düşmesine neden olur.

Kâr payı oranı sadece endeks opsiyonları ve pay senedi opsiyonlarında hesaba katılan bir değişkendir. Kâr payı (temettü) bir pay senedinin fiyatının düşmesine sebep olan bir faktördür. Dolayısıyla kâr payı ödeyen bir şirketin pay senedinin veya kâr payı ödeyen şirketlerin pay senetlerinden oluşan bir endeksin alım opsiyon primi, kâr payı ödemeyen bir şirketin pay senedinin veya bu tür pay senetlerinden oluşan bir endeks üzerine hazırlanan alım opsiyonlarının primlerinden daha düşüktür. Dolayısıyla kâr payı ödemesi alım opsiyonunun primini azaltan bir etkendir. Kâr payı ödemesinin alım opsiyonu üzerindeki etkisi ile ilgili yapılan açıklamanın tersine, bir hisse senedinin gerçekleştirdiği kâr payı ödemesi satım opsiyonunun değerini yükseltir. Çünkü bir şirketin kâr payı ödemesi durumunda pay senedinin (dayanak varlığın) değeri düşer. Dayanak varlıktaki bu düşüş satım opsiyonunun değerini yükseltir.

Opsiyonlarda duyarlılık parametreleri delta, gamma, vega, theta ve rho olarak sınıflandırılabilir.

Delta, opsiyonun dayanak varlık fiyatının bir birim değişmesi sonucunda opsiyonun priminin ne kadar azalacağını ya da artacağını gösterir. Delta yüzde olarak ifade edilir ve en yüksek %100 en düşük %0 olabilir. Örneğin delta %50 ise bunun anlamı dayanak varlık fiyatının her 1 birimlik artışında veya azalışında opsiyon priminin 0,5 birim artacağı veya azalacağıdır. Gerçek değeri çok yüksek olan bir opsiyonun deltası neredeyse %100’dür (genellikle %99,9’dur). Başa baş bir opsiyonun gerçek değeri vadesine kalan gün sayısına bağlı olarak %40 ile %55 aralığında değişiklik gösterir. Gerçek değeri olma ihtimali neredeyse yok olan bir opsiyonun deltası ise %0’a yakındır.

Bir pay senedini açığa satmak aslında sahip olmadığınız bir pay senedini satmak anlamına gelir. Buradaki yatırımcının beklentisi satış işlemini yaptıktan sonra fiyatın düşmesidir. Bir başka ifade ile buradaki beklenti, açığa satılan pay senetlerinin sahibine teslim edilmek üzere sonradan fiyatı düşünce satın alınmasıdır. Başarılı olursa aradaki fiyat farkı kadar kâr sağlanır.

Gelecek hakkında karamsarlığın ve fiyatların düşeceği beklentisinin hakim olduğu piyasalara ayı piyasası denirken, gelecek hakkında fiyatların yükseleceği beklentisinin hakim olduğu piyasalara boğa piyasası denir

Piyasada var olan bir enstrümanla alınabilecek bir pozisyonu opsiyonlarla veya opsiyonlar ve dayanak varlıklar ile birden fazla pozisyona girmek suretiyle taklit etme işlemine sentetik pozisyon alma denir. Burada oluşturulan sentetik pozisyon ile piyasada bulunan tek bir enstrüman ile girilen pozisyonun kâr/zarar profili aynıdır.

Varant elinde bulunduran kişiye, dayanak varlığı ya da göstergeyi önceden belirlenen bir fiyattan belirli bir tarihte veya belirli bir tarihe kadar alma veya satma hakkı veren ve bu hakkın kaydi teslimat ya da nakit uzlaşı ile kullanıldığı menkul kıymet niteliğindeki sermaye piyasası aracını ifade eder. Varant satın alan yatırımcı ödediği bedel karşılığında bir dayanak varlığı değil, o dayanak varlığı alma ya da satma hakkını satın alır.

Opsiyon sözleşmelerinin menkul kıymetleştirilmiş hâlidir;

• Borsaya kote edilir ve pazar açılır.

• İkinci el piyasada işlem görür.

• Takası diğer menkul kıymetler gibi yapılır.

• Yapılandırılmış ürünler sınıfından bir finansal araçtır.

• İhraçcının sermaye temin etmek amacı ile ihraç edeceği bir ürün değildir.

• Tamamen ihraçcının şahsi sorumluluğu altındadır.

• Yatırımcıya ödediği prim karşılığında bir menkul kıymeti, bir menkul kıymet sepetini ya da bir endeksi, vade sonunda veya vadeden önce, belirlenmiş olan bir fiyat seviyesinden (ihraçcıdan) alma ya da (ihraçcıya) satma hakkı verir.

• Varantı satın alan yatırımcı yükümlülük değil, hak satın almış durumdadır.

• Varantlar Borsa İstanbul’da (BIST/Borsa) işlem görür.

• Varantların Borsa’ya kotasyonu ve işlem görmesine ilişkin usul ve esaslar ise 05.01.2010 tarihli ve 318 sayılı BIST Genelgesi ile düzenlenmiş ve kamuya duyurulmuştur

Varantlar da opsiyonlar gibi yatırımcıya dayanak varlığı satın almadan dayanak varlık üzerinde meydana gelen fiyat hareketlerinden yararlanma imkânı verir. • Varantlar, opsiyonlara benzer şekilde sahibine, belirli bir miktarda dayanak varlık ya da göstergeyi, önceden tespit edilmiş bir fiyat üzerinden, vadeye kadar ya da vade tarihinde alma veya satma hakkı veren finansal araçlardır. • Varantlar ve opsiyonlar işleme konulana kadar dayanak varlık üzerinde kontrol sağlamazlar. Her ikisi de bir hakkı ifade ederler.

Opsiyonlar sözleşme, varantlar ise menkul kıymettir.

• Opsiyonlar vadeli işlem esasları ile işlem görürken varantlarspot (nakit) esasları ile işlem görür. • Opsiyonlar, özellikleri işlem gördüğü borsalar tarafından belirlenen standart kontratlardır. Varantların özellikleri ise ihraçcı tarafından belirlenir ve opsiyonlara göre daha esnektir (örneğin sabit vadeleri yoktur).

• Opsiyonlarda satış yapan taraf opsiyonun yazıcısı konumundadır. Varantlarda ise her bir varantın tek bir ihraçcısı vardır. İhraçcı varantlarda kullanılacak olan hakkın tek muhatabı konumundadır.

• Opsiyonlarda teminat ve teminat tamamlama söz konusuyken varantlarda yoktur zira ürünün tüm sorumluluğu ihraçcı kuruluştadır. O nedenle varant alım satımında yatırımcı açısından teminat gerektiren herhangi bir durum söz konusu değildir (http://borsaistanbul.com/)