II. Dünya Savaşı, kitle turizmin gelişip, yaygınlık kazanmaya başlamasında etkili olan en önemli olaylardandır.

Turizmin kitleselleşmesi ile toplumsal refah arasında yakın bir ilişki vardır. Turizmin kitleselleşmesi açısından II. Dünya Savaşı sonrası birinci kırılma noktasını oluşturur. Çünkü II. Dünya Savaşı sonrasında batı toplumlarında toplumsal refah hızla artmış ve bunun sonucunda toplumlar tatili bir ihtiyaç olarak hissetmeye başlamışlardır. İkinci kırılma noktasını 1980’li yıllar ve 1990’lı yıllar oluşturur. Bu yıllarda da batı toplumlarında toplumsal refah daha derinleşir ve yaygınlaşırken, batı dışı toplumlarda ise toplumsal refah yaygınlaşmaya başlamıştır. Sonuçta, tatil sadece batılı toplumlar için bir gereksinim olmakla kalmayarak, batı dışı toplumlarda da toplumsal talep olarak yaygınlaşmaya başlamıştır.

Turizmin toplumsal boyutlarını ele alan bilim disiplini turizm sosyolojisidir.

Turistler ile turizm sektörü çalışanları arasında bir ekonomik mübadele ilişkisi vardır. Turizm sektörü çalışanları bir hizmet üretirler ve turistler bu hizmeti para karşılığı satın alırlar.

Turistler ve çalışanlar arasında sağlıklı bir ekonomik mübadelenin oluşması turistler ile çalışanlar arasında sağlıklı bir toplumsal ilişkinin oluşabilmesine bağlıdır.

Turist-yerel halk karşılaşması üç ana eksende gerçekleşir:

1. Turistin yerel halktan hizmet satın aldığı yerde turist ile yerel halk arasındaki ilişki gerçekleşir.
2. Aynı anda aynı yerde tesadüfen karşılaştıklarında, turist ile yerel halk arasındaki ilişki gerçekleşir.
3. Turist ile yerli halktan birisi ilk kez tanıştıktan sonra bir kez daha görüşmek ister ve görüşürlerse, bu görüşme sırasındaki bilgi ve düşünce paylaşımında bulunurlar.

Turist ile yerel halk arasındaki ilişki ancak planlı ve istendik bir, bir araya geliş sırasında gerçek bir sosyal ilişki biçimine dönüşür ve ancak bu bağlamda bir sosyo-kültürel alış-verişten söz edilebilir.

Turist ile yerel halk arasındaki ilişkiyi şekillendiren özellikler şunlardır;

• Geçici, eşitsiz, dengesiz, mekânsal ve geçicidir. Çeşitli kısıtlamalar tarafından sınırlanmıştır.
• Turist, gittiği yerde genellikle kısa süre kalır. Bu yüzden, yüzeysel ilişkileri, daha anlamlı bir ilişki içinde geliştirme fırsatı yoktur.
• Geleneksel kendiliğinden misafirperverlik, ticari aktiviteye dönüşür.
• Turistlerin açıkça belli olan görece yüksek olan refah düzeyi, sıklıkla, yerel halk ile ilişkilerinde tahakkümcü ve sömürücü bir davranış biçimine yol açar.
• Yerel halkın davranışları turistlere benzemek için değiştirildiği zaman, turist-yerel halk ilişkisinin etkileri yıkıcı olur.
• Turistin fiziksel varlığına ve yerel halkla karşılaşmalarına rağmen, turizm endüstrisinin gelişmesi yaşam kalitesinin, sosyal yapının ve yerel halkın sosyal kurumlarının değişmesine katkıda bulunur.

Dinsel yerlerin ziyareti sırasında şu işlevlerin yerine getirildiği ifade edilebilir;

• Kutsal objelere dokunmak
• İçmek, koklamak veya yemek
• Bağış yapmak,
• Kutsal yerlerden ayrıldığında bile, kutsal yerleri hatırlamak için hediyeler götürmek

Turizm yoluyla genellikle turistlerin sahip olduğu toplumsal kültürünün, ev sahibi topluma doğru “aktığı” ve böylelikle ev sahibi toplumun toplumsal kültürünün daha fazla oranda değişime maruz kaldığı belirtilebilir.

Turizm, yerel halkın sosyal ve kültürel değişimine katkısı; değer sistemleri, geleneksel yaşam tarzları, aile ilişkileri, bireysel davranışlar veya toplum yapısı üzerindeki değişiklikler çerçevesinde gerçekleşir.

Turizmin etkisiyle öncelikle dışarıdan yöreye doğru yoğun bir mevsimsel göç dalgası görülür. Bu göç dalgası hem yöreye gelem turistler açısından hem de hem de yöreye çalışmak için gelenler açısındandır. Çünkü turizm yöresinin nüfusu ortaya çıkan iş gücü talebini karşılayacak yapıda değildir. Bu şekilde gerçekleşen göçler kalıcı bir hal alarak yörenin demografik yapısında değişiklikler yaratır.

Tüketim kalıplarındaki değişmeler ele alındığında geleneksel, yöresel tüketim alışkanlıklarından vazgeçilerek, ulusal ve uluslararası düzeyde var olan mal ve hizmetlerin tüketimine yönelik olarak aktif bir talep ortaya çıkar. Tüketim kalıplarında ortaya çıkan bu değişim, yeme içme alışkanlıklarından, giyim kuşama; kültürel tüketim kalıplarından, yaşama biçimi kalıplarına kadar çok farklı alanlarda görülebilir.

Turizmin ev sahibi toplum üzerinde yarattığı toplumsal etkileri dört başlıkta incelemek mümkündür, bunlar:

1. Demografik etkiler (nüfus yapısındaki değişimler),
2. Ekonomik etkiler (ekonomik yapıdaki değişimler),
3. Kültürel etkiler (kültürel yapıdaki değişimler),
4. Çevresel etkilerdir (doğal çevrede meydana gelen değişimler)

Bu değişmeler yeni iş yapma biçimlerine ve yeni teknolojilere uyum sağlayabilecek insan gücüne yönelik değişmelerdir. Turizmin gelişmesiyle birlikte, turizme bağlı sektörlerin gereksinim duyduğu bir kültür, teknoloji ve iş yapma biçimi ortaya çıkmıştır.

Metalaşmanın, turizmin yarattığı en büyük olumsuz kültürel etki olduğu söylenebilir.

Geniş bir olgu olan çevrenin bileşenleri; sosyo-kültürel çevre, doğal çevre ve kentsel çevredir.

Turizmin toplumsal boyutu ve sosyo-kültürel etkilerini şu şekilde sıralandırabilmek mümkündür:

• Turizm insanların barış zamanında gerçekleştirdiği en geniş kapsamlı yer değiştirme hareketidir.
• Turizm kutsanmışlık ya da lanetlenmişlik olarak anlaşılabilir.
• Turizm ticari ve sosyal bir alışveriş ya da kandırmaca olabilir.
• Turizm ekonomik ve sosyal anlamda bir büyük gelişme ya da bir çöküş olabilir.
• Turizm ekonomik ve toplumsal sorunları çözebilecek bir mucize veya yeni kölelik biçimi olabilir.
• Turizm gelecek için bir tür mucize ya da gelişme strateji olabilir.
• Turizm gelişmekte olan ülkelerin sosyoekonomik gelişmeleri için bir tür pasaport olabilir.
• Turizm katma değeri olan bir ekonomik girişim türü olabilir.
• Turizmin gelişmesi ve yatırımlar gelişen ülkelerin alt sınıfları için olumsuz sonuçlar doğurabilir.
• Turizme bağımlılık ekonomik, sosyal ve siyasi bağımlılığa da yol açabilir.
• Turistler yerel kültürleri yok eden bir tür barbarlar olarak değerlendirilebilir
• Turizm mega sistem olarak görülebilir.

Küresel turizm, küresel düzeyde üretim, tüketim, pazarlama, faaliyetleri ile konaklama ve seyahatin yanı sıra toplumsal ilişkileri de kapsayan kompleks bir süreç olup “mega sistem” olarak adlandırılır.

Sosyal yapının ve geleneksel ekonomik ilişkiler sisteminin değişmesine bağlı olarak yerel toplulukların kimlik ve geleneksel kültürlerinde birtakım sorunların yaşanması kaçınılmazdır. Yerel topluluklar kolaylıkla turist kültürünün çekiciliğine kapıldığından kendi toplumsal ve kültürel değerlerini zamanla kaybetme eğilimine girerler.

Turizmin gelişmesiyle birlikte ekonomi hızlı bir şekilde parasallaşır ve yoğun emek, buna karşın daha az katma değer üreten geleneksel el zanaatları giderek yok olma sürecine girer. Her şeyden önce geleneksel olarak üretilen mallara olan talepte bir azalma görülür. Geleneksel olarak uzun sürede ve daha yüksek değerlere mal olan ürünlerin yerini; kısa sürede, çok sayıda ve çok daha ucuza üretilen mallar alır. Bu değişim de geleneksel el zanaatlarının ortadan kalkmasına yol açar.

Turizmin gelişmesiyle birlikte yerli halk ile turistler arasında gayrimenkul satın alma konusunda bir rekabet ortaya çıkar. Turizmle birlikte arazi rantının çok fazla yükselmesinden dolayı, gayrimenkul fiyatları yerli halkın satın alma gücünün üstüne çıkar ve yerli halk ile turistler arasındaki rekabet ortamında yerli halkın bu rekabete dayanabilmesi çok zor görünmektedir.

Bu ilişkiyi şu şekilde ifade edebilmek mümkündür: Turizmin gelişmesiyle birlikte turizm yöresinde, ulusal ve uluslararası büyük sermaye gruplarının yatırımları giderek artar. Bunun sonucunda bu sermaye grupları, turizm yöresinin geleceği konusunda giderek daha artan oranda söz sahibi olurlarken, yerli halk giderek daha az söz sahibi olmaya başlarlar ve alan dışından karar vericiler karar verme sürecinde öncelik kazanırlar

Turizmin olumlu sosyo-kültürel etkilerini şu şekilde sıralandırabilmek mümkündür:

• Yerleşimcilerin gelir seviyesinin yükselmesi
• Gereğinden fazla çalışma ve ticaret fırsatlarının ortaya çıkması
• Diğer kültürler ile temasın artması
• Kültürel ve eğitimsel standartların yükselmesi

Turizmin gelişimle birlikte yerli halkın diğer kültürlerle teması ve böylelikle kültüre alış-veriş söz konusudur. Bu kültürel anlamda zenginleşmeyi sağladığı gibi, daha önce de değinildiği gibi yerli kültürlerin yok olmasına yol açabilecek potansiyeli de içinde taşımaktadır.

Turizmin gelişmesiyle birlikte eğitim ve okullaşma olanakları artar. Turizm yüksek nitelikli iş gücünü de gerekli kıldığından, yüksek düzeyde eğitim alma ve öğretim görme eğilimi artar. Eğitim alanına olan yatırımlarda genel olarak bir artış görülür.

• Aşırı kentleşme
• En büyük turizm bölgelerinin durağanlığı/anonimliği
• Bölgenin kapasitesinin aşılması
• Ana yollardaki yoğun trafik yoğunluğu ve park alanları sorunu
• İllegal yapılar
• Kentsel çevrenin ayrışması ve kullanım azlığından dolayı turistik yapıların çürümesi
• Estetik bakımdan bozulma
• Gürültü kirliliği

Turizmin gelişmesinin kentsel çevre üzerinde görülen en önemli olumsuz etkisi aşırı kentleşmedir. Turizm gelişimi öncesinde çoğunlukla kırsal, ormanlık ya da tarımsal alanlar olan turizm bölgeleri, turizmin gelişmesiyle birlikte oluşan hızlı yapılaşma ile hızla kentsel alanlara dönüşür. Bunun sonucunda kırsal, ormanlık ve tarımsal alanlar hızla yok olur. Doğal ortamlar ve doğal güzellikler ortadan kalkarak, bozulmuş kentsel alanlara dönüşür. Genel olarak çevre doğal niteliğini kaybeder.

Turizm bölgelerinden yüksek arazi rantından dolayı yasa dışı yapılaşma sorunu ortaya çıkar. Daha küçük alanlara, daha büyük oranda yapı inşa etme eğilimi artar. Bu eğilimler yasa dışı olmasına rağmen, yerel yönetimler bu eğilimlere göz yumarlar ve bundan dolayı yasadışı yapılaşmayı kontrol altına almak oldukça zordur.

Düşüş eğilimine giren bir turizm yöresinin yeniden yükseliş eğilimine girebilmesi için;

• Doğal güzellikleri olan alanları geliştirmek, korunmak ve bunlardan yararlanmak için gerekli önlemlerin alınması gerekir.
• İletişim ve ulaşım ağlarının geliştirilmesi gerekir
• Turistik limanların inşa edilmesi gerekir.
• Yerli halkın konukseverliğini ön plana çıkarmak gerekir.
• Pazar amaçlı hedeflenen yerleşim alanlarının varlığı ön plana çıkarılmalıdır.
• Kentsel çevrenin geliştirilmesi ve korunması için gerekli olan önlemler alınmalıdır.
• Su arıtma sisteminin yeterince yapılandırılması gerekir.

Bir turistik yörenin yeniden canlandırılmasında, aşağıda belirtilen çevre ile ilgili faktörlerin deniz kenarındaki yerlerde rekabeti azalttığı ileri sürülmektedir:

• Deniz kirliliği
• Denizdeki alg ve ölü yosunlar
• Suç
• Kalabalık
• Gürültü kirliliği
• Turistik alanlara yakın yerlerin ayrışması
• Kırsal alanların ayrışması
• Bölgedeki yoğun yapılaşma
• Kentsel mekanın kötü koşulları