1. Padişahın ve devletin otoritesini herkes kabul edecektir.

2. Sadrazama itaat edilecektir.

3. Malî yükümlülükler ve vergilerle ilgili emirlere uyulacaktır.

4. Yeniçeri ocağı Padişaha itaat edecektir.

5. Âyan, kendi toprakları dışına el atmayacaktır.

1. Sadrazamın keyfi eylemleri önlenecektir.
2. Suçsuz hanedanlara haksızlık edilmeyecek, bunların sürekliliği korunacak ve kendi yönetimleri altındaki hanedanları koruma hakları tanınacaktır.

1. Yoksullar ve reaya korunacak, vergiler haksız ve ezici olmayacaktır.

2. Reayaya zulüm edilmeyecek, suç işlenmesi durumunda soruşturma yapılmadan ceza verilmeyecektir.

1. Tanzimat Fermanı’nın devlet yönetimiyle ilgili en önemli ilkesi, iktidarın kendi kendini sınırlamasıdır. Buna göre, kamusal alan yeni kanunlarla düzenlenecek ve keyfi işlemlere izin verilmeyecektir. Bütün işlemlerin kanunlara uygun olarak yürütülmesi sağlanacak, buna uymayan görevliler cezalandırılacaktır.

2. Keyfi cezalara son verilecek, mahkemelerde duruşmaların aleni olması sağlanacak, yargı kararı olmadıkça kimseye ceza verilmeyecektir.

3. Devlet harcamalarının finansmanı için vergi toplanacaktır.

4. Devletin askerî ve diğer harcamaları kanunla düzenlenecek ve sınırlanacaktır.

5. Kanunların hazırlanmasında yeni bir yöntem benimsenmiştir. Buna göre kanunlar, yetkili kurullar (Meclisi Ahkamı Adliye ve Babı Seraskeri Darı Şurası-askerî kanunlarda-) tarafından serbestçe görüşülerek kararlaştırıldıktan sonra Padişah tarafından onaylanarak yürürlüğe sokulacaktır.

6. Tanzimat Fermanı’nın devlet yönetimi alanındaki bir diğer önemli ilkesi de, eşit muamele yükümlülüğüdür. Buna göre, Tanzimat Fermanı ile getirilen haklardan din ayrımı gözetilmeksizin devletin bütün uyrukları yararlanacaktır.

1. Kişi dokunulmazlığı ve güvenliği kabul edilmiştir. Buna göre, kimse, kanun dışı nedenlerle suçlanmayacak ve cezalandırılmayacaktır (kanunsuz suç ve ceza olmaz ilkesi). Herkesin adil ve aleni yargılanma hakkı vardır. Kimsenin şeref, haysiyet ve namusuna dokunulmayacaktır.

2. Cezalar şahsi olup mirasçılara intikal etmeyecektir (cezaların şahsiliği ilkesi).

3. Kişilerin mal güvenliği kabul edilmiştir. Buna göre, herkes mal ve mülkünde serbestçe tasarrufta bulunabilecektir (mülkiyet hakkı). Kimsenin malı müsadere (elkoyma) edilmeyecektir.

4. Herkesten ancak emlak ve kazancına (mali gücüne) göre vergi alınacak ve vergide adalet sağlanacaktır.

5. Ömür boyu askerlik uygulamasına son verilecek ve askerlik ödevi, dört veya beş yıl süreli olarak, adil bir şekilde yeniden düzenlenecektir.

Avrupa devletlerinin etkisiyle hazırlanan Islahat Fermanı’nın temel amacı, müslümanlar ile gayrimüslimler arasında her yönden tam bir eşitlik sağlamaktı.

Islahat Fermanı, daha sonraki dönemlerde dış ilişkiler bakımından batılı devletlerin ve Rusya’nın müdahalelerine dayanak oluşturmuş, içeride ise özellikle Hristiyan “millet”lerin bağımsızlık hareketlerinin bir başlangıcı olmuştur.

1876 Anayasası’na göre, Osmanlı Devleti devlet başkanlığının irsî yoldan geçtiği bir monarşidir.

23 maddelik kısa bir anayasa olan 1921 Anayasası’nın en önemli kuralı, “millî egemenlik ilkesi”dir (m.1).

1921 Anayasası’nın bir “meclis hükûmeti” kurduğu kabul edilmektedir.

1924 Anayasası, meclis hükûmeti ile parlamenter rejim arasında karma bir hükûmet sistemi kurmuştur.

1924 Anayasası’nın meclis hükûmeti sistemine benzeyen hükümleri şunlardır:

1. “Türk Milletini ancak TBMM temsil eder ve Millet adına egemenlik hakkını yalnız o kullanır”.

2. “Yasama yetkisi ve yürütme erki Büyük Millet Meclisinde belirir ve onda toplanır”.

3. “Meclis, Hükûmeti her zaman denetleyebilir ve düşürebilir” (m.7). Ancak Hükûmetin Meclisi feshetme yetkisi bulunmamaktadır.

1924 Anayasası’nın parlamenter sisteme benzeyen hükümleri şunlardır:

1. Büyük Millet Meclisi, yasama yetkisini kendisi kullanırken (m.6), yürütme yetkisini ancak Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu eliyle kullanabilir (m.7).

2. 1924 Anayasası ile (m.44) hükûmetin kurulması konusunda parlamenter sisteme benzeyen bir mekanizma öngörülmüştür. Buna göre, “Başbakan, Cumhurbaşkanınca Meclis üyeleri arasından tayin olunur. Öteki bakanlar Başbakanca seçilip tamamı Cumhurbaşkanınca onandıktan sonra Meclise sunulur. Meclis toplanık değilse sunma işi Meclisin toplanmasına bırakılır. Hükûmet tutacağı yolu ve siyasi görüşünü en geç bir hafta içinde Meclise bildirir ve ondan güven ister.”

3. Parlamenter hükûmet sisteminin unsurlarından birisi olan hükûmetin siyasi sorumluluğu kuralı da 1924 Anayasası’nın “Bakanlar Kurulu, Hükûmetin genel politikasından birlikte sorumludur” (m.46) hükmüyle kabul edilmiştir.

Anayasacılık tarihimizde ilk defa sosyal devlet ilkesini benimseyen, sosyal haklara yer veren, Anayasa Mahkemesi ve Yüksek Hâkimler Kurulunu oluşturan anayasa 1961 Anayasası’dır.

1971-1973 yıllarında yapılan değişiklikler 1961 Anayasasının temel felsefesine aykırı olmakla birlikte yürütmenin güçlendirilmesine yönelik düzenlemeler içermektedir?

Yüksek oy oranının alınmasında, halk oylaması sürecinde anayasanın tartışılmasının yasaklanması, devlet başkanı ve yönetimin anayasa lehindeki resmî propagandaları, anayasanın reddi hâlinde ne olacağının belli edilmemiş olması, halkın bir an önce normale geçiş isteği, en önemlisi de anarşi ve terörün sona erdirilmesi nedeniyle halkın ara rejim yönetimine duyduğu minnettarlık gibi etkenlerin çok büyük rolü olmuştur.

1982 Anayasası, bütün anayasaların kurmaya çalıştığı hürriyet-otorite dengesinde, otoritenin ağırlığını artırmış, devleti birey karşısında korumaya çalışmıştır.

1982 Anayasası Cumhuriyet Senatosunu kaldırarak tek meclis sistemini benimsemiş ve yasama organının çalışmasını hızlandırmıştır.