Bir dilin sesleri farklı nedenlerle değişebilir. Bunun dil içi eğilimler, yazı dili ile konuşma dili arasındaki farklar, başka dillerle ilişkiler, dil içi varyantların birbirini etkilemesi, dildeki modalar, sosyal gruplar gibi çok farklı nedenleri vardır.

En az çaba yasasını bir örnekle açıklamak istersek; bilindiği gibi ünlüler titreşimli (ötümlü) seslerdir; ünsüzlerin ise bir bölümü titreşimli bir bölümü titreşimsizdir. Bu durumda ünlü komşuluğundaki titreşimsiz bir ünsüzü söylemek, titreşimli bir ünsüzü söylemekten daha zordur. Bundan ötürü ekeg gibi bir yapı kolayca eğe yapısına değişebilir.

Dil ilişkileri çerçevesinde alt katman ve üst katman etkenlerinden söz edilmektedir.  Üst katman etkisi zayıf bir dilde baskın dile özgü özelliklerin ortaya çıkması biçiminde görülür. Alt katman etkisiyle dil değişmelerinde baskın dili konuşanların zayıf dilden özellikleri baskın dile taşımaları biçiminde ortaya çıkar. Bu farklı dilleri konuşanların bir arada yaşamasıyla ortaya çıkan bir durumdur. 

Yazılı biçimleri olan doğal dillerde, yazı dili ile konuşma dili farklı hızda değişir. Yazı dili standardı bir kere belirlendikten sonra, eğitimlerini bu standart biçimle almış konuşurlar değişmelerden hoşlanmazlar. Buna karşılık konuşma dili çok daha yoğun ve sürekli bir değişim içindedir. Zamanla yazı dili ile konuşma dili arasında bir uçurum oluşur ve yazı dilinde reform yapma ihtiyacı ortaya çıkar. Konuşma dilini yazı diline yaklaştırmak ise, bu yöndeki yaygın beklentilere rağmen, alışılmış bir durum değildir. Konuşma dilinde görülen değişmelerin bir kısmı yazıya daha erken, bir kısmı daha geç yansıtılır veya hiç yansıtılmaz.

Dil planlaması çerçevesinde belirlenen kuralları uygulama isteği de seslerin değişmesinde etkili olabilir. Örnek olarak Türkçede çok heceli sözcüklerin sonundaki ötümsüz ünsüzler, ünlüyle başlayan eklerden önce ötümlüleşirken, yeni türetilmiş olan sözcükler bu kurala uymazlar:
yapıt-ı
anıt-ı

Ünlüler, önlük-artlık, düzlük-yuvarlaklık, darlık-genişlik olmak üzere üç farklı temel nitelik açısından birbirlerinden ayrılırlar. Bunlara bir de uzunluk-kısalığı ekleyebiliriz.

Ünsüzler de ötümlü-ötümsüz, patlamalı-sızıcı, ön-art, geniz-ağız, dudak-damak gibi özelliklerle birbirlerinden ayrılırlar.

Ses olaylarının çoğu benzeşme ve nöbetleşme altında toplanabilecek durumdadır. Bunlara düşme, türeme, göçüşme, ikizleşme, tekleşme gibi daha nadir görülen ses olayları da eklenmektedir.

Geniş /a/, /e/, /o/, /ö/ ünlülerinin çeşitli nedenlerle dar ünlüye dönüşmesine ünlü daralması denir.

Dar bir ünlünün geniş bir ünlüye dönüşmesi ünlü genişlemesi olarak adlandırılır.

Artdamak ünlülerinin çeşitli nedenlerle öndamak ünlüsüne dönüşmesi dil incelemelerinde öndamaksıllaşma olarak adlandırılır.

Düzleşme, yuvarlak bir ünlünün düz bir ünlüye dönüşmesidir.

Ünlü uzaması kısa bir ünlünün uzun hâle gelmesidir. Türkçe sözcüklerde birincil uzun ünlüler yoktur. Bugünkü Türkçede yalnız, ğ sesinin
çevresindeki ünlülerle oluşturduğu ses öbekleri söyleyişte uzunluk olarak işitilmektedir:
yağlı /yalı/
bağlı /balı/
değil /dìl/ vb

Türkçenin yapısal özelliği olarak söz başında ve sonunda bulunamayan ünsüzler veya ünsüz çiftleri vardır. Bu tür ünsüz veya ünsüz çiftlerini barındıran alıntı sözcükler, Türkçeye uyarlanmaktadır. Uyarlama süreçlerinin bir sonucu da ünlü türemesidir. Bu türeme ünlü, söz başında ve ünsüz gruplarının arasında görülebilir. Örneğin, söz başında alıntı bir sözcüğün başında Türkçede söz başında bulunamayan /r/, /l/ ünsüzlerinden biri varsa, başında dar bir ünlü türer. Ancak bu türeme yerel söyleyişlerde görülür, yazıya yansımaz: İrecep, ilazım vb. 

Az sayıda Türkçe sözcükte, söz içinde yer alan ünsüzler tarihsel süreç içinde çeşitli nedenlerle ikizleşmiştir: Örnek olarak ana sözcüğünün ünlüsünün çocuk dilinde ikizleştiği varsayılmaktadır: ana>anne; elig>elli. Burada “50” sözcüğünde de ünsüz ikizleşmesi olduğu düşünülmektedir. Bazı ağızlarda sayıların yeddi, sekkiz, dokkuz gibi ikiz ünsüzlü biçimleri de vardır. Bu ikizleşme, ilgili sözcüklerin ilk hecedeki ünlülerinin Ana Türkçede uzun olmasıyla açıklanmaktadır.

Konuşma dilinde yazı diline göre çok daha fazla ünsüz düşmesi örneği vardır. Hatta kimi ünsüz düşmesi örnekleri sadece konuşma dilinde görülür. Örneğin konuşma dilinde -(X)yor ekinin sonundaki /r/ sesi bir ünsüz öncesinde düşer:
yapıyosun
yapıyo
yapıyosunuz
yapıyola

Dudak ünsüzü olmayan, ama dudak ünsüzleriyle ortak özelliği olan bir ünsüzün dudak ünsüzüne dönüşmesine dudaksıllaşma denir. Standart Türkçede yuvarlak ünlüler komşuluğundaki geniz n’si yine bir geniz ünsüzü, ama aynı zamanda dudak ünsüzü de olan /m/’ye değişmiştir.

İki sesin ortak özelliklerinin artması anlamındaki benzeşmenin tersi olarak görülebilecek bir ses olayıdır. İki sesin ortak özelliğinin azalması aykırılaşma olarak adlandırılır. Aynı durum kaynaklarda benzeşmezlik ve disimilasyon terimleriyle de gösterilir. Ortak özelliklerin azalması kısmen olabileceği gibi tamamen farklı bir sese dönüşme şeklinde de ortaya çıkabilir.

Bir sözcükte iki sesin yer değiştirmesine göçüşme denir. Hem Türkçe hem de alıntı sözcüklerde görülebilen göçüşme kaynaklarda metatez veya yer değiştirme olarak da geçer. Göçüşme en çok /r/ ve /l/ sesleri yanında /y/, /p/, /b/, /v/, /m/, /n/ seslerinin bulunması durumunda görülür. Ör: Yanlış-yalnış.

Ötümlüleşme, ötümsüz bir ünsüzün ötümlü hâle gelmesi olayıdır. Standart dilden hareket edecek olursak ötümlüleşme, tarihi süreçte gerçekleşmiş bir ses olayıdır.