Lozan Barış Konferansı devam ederken büyük
çaplı bir ekonomi kongresi toplama kararı alındı.
Kongrenin düzen içerisinde yürütülmesi için “Heyet-i
Faale” oluşturdu. “Heyet-i Faale” üyeleri kongrede ele
alınması gereken konuları içeren rapor hazırlamıştı. Bu
rapora göre başlıca konular şöyle belirlenmişti:
• Türkiye’de kredi sorunu,
• Üretimin düzenlenmesi,
• Gümrük sorunları,
• Vergiler,
• Ulaştırma araçları.

Raporda ayrıca, yatırımlar için gerekli kredi ve
sermayeyi Türkiye’nin kendi başına yaratamayacağı, bu
nedenle de yabancı sermayeye ihtiyaç duyulduğu, ancak
ülkenin ekonomik bağımsızlığını kısıtlayacak
ayrıcalıkların verilmemesinin gerektiği açıklanmıştı. Öte
yandan banknot ihracı ve kamu kredisini düzenleyecek bir
Merkez Bankası’nın kurulması, köylüler tarafından büyük
Tarımsal Üretim Kooperatiflerinin kurulması, kredi
sağlanması için Ziraat Bankası’nın yeniden
yapılandırılması, kredi kooperatiflerinin kurulması, el
sanatları, tezgâhlar, sütçülük, değirmencilik gibi sanayi
faaliyetlerinin modernleştirilmesi, maden kaynaklarının
verimli kullanılması, adil bir vergi sisteminin getirilmesi,
iyi bir ulaşım ağının kurulması gibi tespitlere de raporda
yer verilmiştir.

Milli Türk Ticaret Birliği’nin talepleri şöyle
sıralanabilir:
• Gümrüklerin himayesi ve bağımsızlığı,
• Yabancı sermayeye hiçbir şekilde tekel ve
imtiyaz verilmemesi,
• Milli bir emisyon bankasının kurulması,
• Vergilerin ıslahı,
• Yabancı sermayenin ülkeye zararsız bir şekilde
gelmesi,
• İşadamı ve bürolarda çalışacak elemanların
yetiştirilmesi için okul ve kursların açılması,
• Ekonomik ve mali konularda meslek ve ihtisas
kuruluşlarının görüşlerinin alınması,
• Dış ticaretin devletin de sermayesine katılacağı
büyük Türk anonim şirketleri elinde
örgütlenmesinin ve millileştirilmesinin
sağlanması.

İzmir İktisat Kongresi’ndeki çalışmalar
sonucunda tüm gruplar için ayrı ayrı pek çok ekonomik
esas kabul edilmiş ve Kongre başkanı Kazım Karabekir
Paşa’nın isteğiyle 12 maddeden oluşan bir Misak-ı İktisadi
yayımlanmıştı. Bu maddeler şöyle sıralanabilir:
• 1.Madde: Türkiye, milli hudutları dâhilinde,
lekesiz bir istiklal ile dünyanın sulh ve terakki
unsurlarından biridir.
• 2.Madde: Türkiye halkı, hâkimiyetini kanı ve
canı pahasına elde ettiğinden, hiçbir şeye feda
etmez ve milli hâkimiyete müstenit olan
(dayanan) Meclis ve hükümetine daima zahirdir
(yardımcıdır).
• 3.Madde: Türkiye halkı tahribat yapmaz, imar
eder. Bütün mesai, iktisaden memleketi
yükseltmek gayesine matuftur.
• 4.Madde: Türkiye halkı sarf ettiği eşyayı
mümkün mertebe kendi yetiştirir. Çok çalışır:
vakitte, servette ve ithalatta israftan kaçar, milli
istihsali (üretimi) temin için icabında geceli
gündüzlü çalışmak şiarıdır.
• 5.Madde: Türkiye halkı, servet itibariyle bir altın
hazinesi üzerine oturduğuna vakıftır. Ormanlarını
evladı gibi sever, bunun için ağaç bayramları
yapar; yeniden orman yetiştirir. Madenlerini
kendi milli istihsali için işletir ve servetlerini
herkesten fazla tanımaya çalışır.
• 6.Madde: Hırsızlık, yalancılık, riya ve tembellik
en büyük düşmanımız; taassuptan uzak dindarane
bir salabet (sebat, manevi kuvvet) her şeyde
esasımızdır. Her zaman faideli yenilikleri severek
alırız. Türkiye halkı mukaddesatına, topraklarına,
şahıslarına ve mallarına karşı yapılan düşman
fesat propagandalarından nefret eder ve daima
bunlarla mücadeleyi bir vazife bilir.
• 7.Madde: Türkler, irfan ve marifet aşığıdır. Türk,
her yerde hayatını kazanabilecek şekilde yetişir;
Fakat her şeyden evvel memleketinin malıdır.
Maarife verdiği kutsiyet dolayısıyla Mevlüd-i
Şerif, kandil gününü, aynı zamanda bir kitap
bayramı olarak te’sid eder (kutlar).
• 8.Madde: Birçok harpler ve zaruretlerden dolayı
eksilen nüfusumuzun fazlalaşması ile beraber
sıhhatlerimizin, hayatlarımızın korunması en
birinci emelimizdir. Türk mikroptan, pis
havadan, salgından ve pislikten çekinir; bol ve
saf hava, bol güneş ve temizliği sever. Ecdat
mirası olan binicilik, nişancılık, avcılık,
denizcilik gibi bedeni terbiyenin yayılmasına
çalışır. Hayvanlarına da aynı dikkat ve himmeti
göstermekle beraber, cinslerini düzeltir ve
miktarlarını çoğaltır.
• 9.Madde: Türk; dinine, milliyetine, toprağına,
hayatına ve müessesatına (kurumlarına) düşman
olmayan milletlere daima dosttur; ecnebi
sermayesine aleyhtar değildir. Ancak, kendi
yurdunda kendi lisanına ve kanununa uymayan
müesseselerle münasebette bulunmaz. Türk, ilim
ve sanat yeniliklerini nerede olursa olsun,
doğrudan doğruya alır ve her türlü münasebette
fazla mutavassıt (aracı) istemez.
• 10.Madde: Türk açık alın ile serbestçe çalışmayı
sever, işlerde inhisar (tekel) istemez.
• 11.Madde: Türkler, hangi sınıf ve meslekte
olurlarsa olsunlar, candan sevişirler. Meslek,
zümre itibariyle el ele vererek birlikler,
memleketini ve birbirlerini tanımak, anlaşmak
için seyahatler ve birleşmeler yaparlar.
• 12.Madde: Türk kadını ve kocası, çocuklarını
iktisadi misaka göre yetiştirir.

Çiftçi grubuyla ilgili esaslar 10 başlık altında 95
madde şeklinde sıralanmıştı. Bu başlıklar şu şekilde
belirlenmişti:
1. Reji,
2. Ziraat ve maarif,
3. Asayiş,
4. Aşar,
5. Ziraat Bankası ve zirai,
6. Kredi,
7. Yollar,
8. Orman,
9. Hayvancılık,
10. Çiftçiliğe ve ziraatta makineleşmeye ait sorunlar.

Çiftçiler ile ilgili olarak ortaya atılan 95
maddeden bazıları şu şekilde sıralanmıştı:
1. Reji ve idare usulünün kaldırılması.
2. Tütün ziraat ve ticaretinin serbest olması.
3. Köylülere, çiftçilere ziraatın muhtelif şubelerini
ameli olarak öğretecek surette yazılmış kitap ve
mecmuaların bastırılarak bedava dağıtılması.
4. Aşarın kaldırılması.
5. Ziraat Bankası’nın geliştirilmesi ve köylüye daha
yararlı hale getirilmesi.
6. Milli ürünler için asgari bir deniz ve kara taşıma
ücretinin tespiti.
7. Ormanlarımızın muhafazası.
8. Ormanların çoğaltılması ve yeniden arazinin
ormanlaştırılması.
9. Hayvancılığın geliştirilmesi için bazı tedbirlerin
alınması.
10. Ziraatle makineleşmeyi sağlamak için tarım araç
ve gereçlerinin gümrük muafiyeti.

Tüccar grubunun esasları ise 20 ve 119 madde ile
belirlenmişti. Bunların önemlileri şunlardı:
1. Gümrük himayesi ve gümrük bağımsızlığının
kayıtsız-şartsız olması.
2. Cuma günün bütün Türk halkı için resmi tatil
günü olması.
3. Yabancı sermayeye, devletle ortak dahi olsa,
hiçbir şekil ve surette inhisar ve imtiyazın
verilmemesi.
4. Sahillerimizde kabotaj hakkının kullanılmasında
ne devlete ne de şahıslara imtiyaz tanınmaması.
5. Milli bir emisyon bankasının kurulması.
6. Yabancı sermayenin ülkeye zarar vermeyecek
şekilde girmesinin sağlanması.
7. Dış ticaretin, devletin de sermayesine katılacağı
büyük Türk şirketleri elinde örgütlendirilmesi ve
millileştirilmesi.
8. Temettü vergisinin değiştirilmesi.
9. Kambiyo meselesinin düzeltilmesi için bu
konuda ihtisas yapmış bir komisyonun kurulması.
10. Madenlerimizin kıymeti ve istihsalatı hakkında
toplanılan malumat ve istatistiklerin muntazaman
neşri.
11. Ticaret ve sanayi odalarının yeniden
düzenlenmesi.
12. Ekonomik ve mali kararlarda meslek ve ihtisas
kuruluşlarının görüşlerinin alınması.
13. İş adamı ve işgören yetiştirilmesi amacı ile yeni
okul ve kursların açılması.

Sanayi grubunun esasları 6 başlıkta belirlenmişti.
Bunların önemlileri şunlardı:
1. Gümrüklerde himaye usulü,
2. Teşvik-i Sanayi Kanunu hakkında,
3. Yollar ve vesait-i nakliyede hususi tarife,
4. Sanayi bankaları,
5. Tedrisat-ı sınaiye,
6. Sanayi odaları.
Ayrıca bu konular içerisinde öne çıkan hususlar şunlardı:
1. Gümrüklerde Türk sanayicilerine gerekli
himayenin sağlanması.
2. Sanayi bankalarının kurulması.
3. Sanayiye eleman yetiştirecek okulların açılması.
4. Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun tadil edilmesi.

Kongre’de işçi grubu için ekonomik esaslar
başlığı altında 34 madde halinde tespit edilmişti. Bunların
önemlileri şunlardı:
1. Amele yerine işçi denilmesi.
2. Belediye ve milletvekili seçimlerinde mesleki
temsil usulünün kabul edilmesi.
3. Tarım dışında günlük çalışma süresinin sekiz saat
olması.
4. Sendika kurma hakkının tanınması.
5. Grev Kanunu’nun işçiler lehine yeniden
düzenlenmesi.
6. Asgari ücretlerin sendikalar kuruluna denk
belediye meclislerince saptanması.
7. 1 Mayıs’ın işçi bayramı olması.
8. İşçi ücretlerinin muntazaman ve nakit olarak
ödenmesi.
9. Haftada bir günün tatil olması.
10. Büyük iş yerlerinde işçilerin kaza ve ihtiyarlık
sigortalarına bağlanması.
11. İşyerlerinin sağlık açısından denetimi.
12. İşçi çocuklarının şehir çocuklarından öncelikle
yatılı sanat okullarına ücretsiz kabulü.
13. Ülkede tüm işgücü açıklarının Türk işçilerince
doldurulması.

1920’lerde toprak mülkiyeti incelendiğinde üç
konunun önem kazandığı görülmektedir:
• Birincisi, hiç toprağı olmayan köylülerin büyük
bir sayıyı oluşturması;
• İkincisi, büyük topraklara sahip olanların
ekilebilir toprakların önemli bir miktarına sahip
olması;
• Üçüncüsü ise Türkiye’deki tarım işletmelerinin
oldukça fazla parçalanmış olmasıdır.

İzmir iktisat Kongresi’nde aşar vergisinin
kaldırılması gündeme getirilmişti. Konu 1923’ün sonlarına
doğru TBMM’ne taşınmıştır. Diyarbakır Mebusu Zülfü
Bey, Kasım 1923’te aşarın kaldırılması için Meclis’e teklif
sunmuştur. Yasa teklifinin gerekçesinde;
• İçinde bulunulan düzende topraksız köylünün
hiçbir zaman toprak sahibi olamayacağı,
• Mültezimlerin uygulamada halka zulmettikleri,
• Aşarın hükümete gelir nispetinde yarar
sağlamadığı belirtmişti.

17 Şubat 1925’de 552 sayılı yasa ile aşar
yürürlükten kaldırılmıştır.

Aşar vergisinin kaldırılmasının tarımsal gelişme
üzerindeki etkileri şöyle özetlenebilir:
1. Aşarın tahsil edilmesi sırasında çiftçilerin
gördüğü zararlar ortadan kaldırılmış,
mültezimlerin baskıları son bulmuş ve köylüye
ürettiği ürünlerde tasarruf edebilme şansı
tanınmıştır.
2. Çiftçinin vergi mükellefiyeti hafiflemiş ve
köylünün refah seviyesini yükseltmek
amaçlanmıştır.
3. Aşarın kaldırılmasıyla hem küçük çiftçiler hem
de büyük toprak sahibi çiftçiler üretimi arttırma
yönünde teşvik edilmişlerdir.
4. Aşarın kaldırılmasıyla mültezimlerin köylü
üzerinden kazandıkları haksız kazançlara son
verilmiş, böylece çiftçiye ve tarımsal gelişmeye
yönelik önemli bir kaynak daha aktarılmıştır.

Aşar vergisi dışında tarım kesiminden alınan
diğer vergiler;
• Ağnam vergisi,
• Arazi vergisi ve
• Maarif vergisidir.

1920’li yılların başında tarım sektörünü
geliştirmek üzere kooperatifçilik alanında çalışmalar
başlatmışlardır. Bu bağlamda kooperatifçiliği özendirme
ve kurulmasını kolaylaştırmaya yönelik ilk uygulama
1923’te gerçekleştirirmiştir. “istihsal, Alım ve Satım
Ortaklık Kooperatifleri Nizamnamesi” ismiyle 97
maddeden oluşan hükümlere dayanılarak çoğu tarımsal
nitelikte kooperatifler kurulmuştu. Bunların sayısı 1928
yılında 48’e ulaşmıştı. 1923 tarihli nizamnameye göre
kurulan kooperatifler şunlardır:
1. Ödemiş Tütün Müstahsilleri Kooperatifi (1924),
2. Bursa Halk Tütünleri Kooperatifi (1925),
3. Hendek Tütün Kooperatifi (1925),
4. İzmit Tütüncülük Kooperatifi (1925).

Yeni rejimin kurucularının tarımı geliştirmek için
aldığı önlemler sadece tarımsal uygulamalar ve
teşviklerden ibaret değildi. Bunların dışında pek çok
hukuki ve fiili çalışmalar da yapılmıştı. Bazıları şöyle
sıralanabilir:
1. 1920’lerde İstanbul, Yeşilköy, Eskişehir-Sazova,
Adapazarı ve Ankara’da tohum ıslah ve deneme
istasyonlarının kurulması.
2. Tarım alanında birçok yasa ve yönetmelik hayata
geçirildi. Bunlardan bazıları şöyle sıralanabilir:
• 22 Nisan 1924 tarihli ve 514 numaralı,
Türkiye’ye ithal Edilecek Buğday ve Un
Mamulatından 12 Katı Gümrük Alınması
Hakkındaki Kanun.
• 12 Aralık 1925 tarihli ve 541 numaralı,
Pamuk Tohumlarının Islahı ve Pamuk
Zararlıları ve Hastalıkları ile Mücadele
Hakkındaki Kanun.
• 26 Mayıs 1926 tarihli ve 858 numaralı,
Çekirge Mücadelesi Kanunu.
• 26 Mayıs 1926 tarihli, ipek Böceği
Yetiştirilmesi ve Satılması işlerinin Ziraat
Vekâlet’inin Denetimine Verilmesi
Hakkındaki Kanun.
• 7 Haziran 1926 tarihli ve 904 numaralı,
hayvanların ıslahına yönelik “Islah-ı
Hayvanat Kanunu”.
• 8 Haziran 1926 tarihli ve 913 numaralı, Suni
ipekten Mensucat Yapılmasının Men’i
Hakkındaki Kanun.
• 20 Haziran 1927 tarihli ve 927 numaralı,
Ziraat ve Baytar Enstitüleri Kurulması
Hakkındaki Kanun.
• 9 Mayıs 1928 tarihli ve 1324 numaralı,
Hayvan Sağlık Zabıtası Hakkındaki Kanun.
• 23 Nisan 1923 tarihli ve 1984 numaralı
kanun ile 17 Haziran 1929 tarihli ve 1423
numaralı ağıllar ile ilgili kanunlar.

Devletin özel sektör sanayisine yaptığı yardım ve
teşviklerin yetersizliği ve sermaye sahiplerinin, yeterli
bilgi ve tecrübeye sahip olmamalarından ötürü,
yatırımcılara sermaye ve bilgi vermek, onlara rehberlik
etmek amacıyla 19 Nisan 1925 tarihinde Sanayi ve
Maadin Bankası kuruldu.

Teşvik-i Sanayi Kanunu’nda teşvikten
yararlanma konusunda sanayi işletmeleri dört grupta
belirlenmiştir:
1. En az 10 beygirlik çevirici güç kullanan ve yılda
1500 liradan çok gündelik ödeyen kuruluşlar 1.
sınıf sanayi kurumu olarak teşvikten yararlanır.
2. 10’dan az beygir gücü fakat 1500 liradan çok
gündelik ödeyen, ya da 10’dan çok beygir gücüne
sahip fakat 1500 liradan az gündelik ödeyen veya
çevirici güç kullanmamakla beraber 10’dan fazla
işçi çalıştıran kuruluşlar, 2. sınıf.
3. 10 beygirden az çevirici güç kullanıp 750 liradan
çok gündelik ödeyen kuruluşlar, 3. sınıf.
4. Tezgâh ve el ile çalışan işçileri bir bina dâhilinde
toplu halde çalıştıran kuruluşlar 4. sınıf sanayi
kuruluşu olarak teşvikten yararlanırlar.

1923-1927 yılları arasında devlet öncülüğünde
kurulan ve yeniden yapılandırılan bankalar şöyle
sıralanabilir:
• 1924: Türkiye İş Bankası (Özel Sermayeli-
Ticaret sektörü),
• 1924: TC. Ziraat Bankası (Yeniden
yapılandırıldı-Kamu sermayeli-Tarım sektörü),
• 1925: Türkiye Sınai ve Maadin Bankası (Kamu
sermayeli-Sanayi ve madencilik sektörü),
• 1926: Emlak ve Eytam Bankası (Kamu
sermayeli-İnşaat ve konut sektörü).

İş Bankası’nın kuruluş sözleşmesine göre belli
başlı görevleri şöyle sıralanabilir:
• Her türlü banka işlemleri yapmak,
• Tarım, sanayi, madencilik, enerji üretimi ve
dağıtımı, bayındırlık işleri, nakliyecilik,
sigortacılık, turizm, ihracat alanlarında her türlü
teşebbüsü kurmak ve iştirak etmek,
• Malların üretim ve tedariki için ortaklık kurmak
veya bu maksatla kurulan ortaklıklara katılmak,
• Sınai ve ticari işlemleri gerek kendi nam ve
hesabına, gerekse yerli ve yabancı kuruluşlarla
birlikte veya bu kuruluşlar nam ve hesabına
üstlenerek yapmak gibi.

19 Nisan 1925 tarihinde 633 sayılı kanunla
kurulan Türkiye Sanayi ve Maadin Bankasının; askeri
fabrikalar dışında devlete ait fabrikaları işletmek, finanse
etmek, yönetmek ve bunlarla ilgili her türlü ticari ve mali
işlemleri yapmak ile özel sanayiyi teşvik etmek gibi
amaçları vardır.

Sanayi ve Maadin Bankası’nın belli başlı
görevleri ise şunlardı:
• Kendisine devredilmiş sanayi kuruluşlarını,
kurulacak şirketlere devir olana dek yönetmek.
• İştirak suretiyle sınai kuruluşlar kurmak.
• Yalnız kendisi tarafından kurulup yönetilecek
sınai kuruluşlar kurmak.
• Bizzat veya iştirak yoluyla maden imtiyazı almak
ve işletmek.
• Kuruluş amacına aykırı düşmeyen her çeşit banka
muameleleri yapmak.
• Türk sanayi ve maden sahiplerine, maden
mültezim ve amillerine ikrazatta bulunmak.

Sanayi ve Maadin Bankası’nın sermayesi şöyle
belirlenmişti:
• Genel Bütçenin Ticaret Bakanlığı kısmında
çeşitli giderlere ait üçüncü kısımda açılan Fasl-ı
Mahsusu (Özel Bütçe) içine aktarılan
mütehassıslara para ödemek üzere konulmuş ve
konulacak ödenekler.
• Devletin bu ödeneklerle kurulmasına katıldığı
şirketlerdeki hisse senetleri.
• Milli Savunmaya ait olanlar dışında kalan Devlet
Sınai Kuruluşları ve bunların döner sermayeleri.

Sanayi ve Maadin Bankası;
• Osmanlı’dan kalan Feshane,
• Bakırköy, Hereke ve Beykoz fabrikalarını
devralmıştı.

İnşaat sektörüne kredi sağlamak ve ülkenin hızla
imar edilmesi amacıyla, 22 Mayıs 1926 tarihli, 844 sayılı
yasa ile Emlak ve Eytam (Yetimler) Bankası kurulmuştu.

Emlak ve Eytam Bankası’nın kuruluş kanununa
göre başlıca görevleri şunlardır:
• Belediye sınırları içindeki binaların ve üzerine
bina inşa edilecek arsaların ipotek edilmesi
karşılığında müşterilerine kredi vermek,
• Eytam paralarını mevduat olarak alıp bunlara
açacağı cari hesaplara belli bir oranda faiz
vermek,
• Belli bir tutara kadar (10 Milyon lira) tahvil
çıkarabilmek,
• Her türlü bankacılık işlemlerini yapmak.

19 Mart 1924 tarihli Bütçe Kanunu’na Ziraat
Bankası ile ilgili hükümler konulmuş ve banka yalnız zirai
kredi dağıtan bir kurum olmaktan çıkarılarak çok yönlü bir
kredi kurumu haline dönüştürülmüştü. Banka, anonim
şirket haline dönüşmekle beraber hükümetin kontrolü
devam etmiş, hükümete idare meclisi kararlarını inceleme
yetkisi verilmişti. Bu kanuna göre, bankanın görevleri ve
yapacağı işlemler ise şunlardır:
• Çiftçilere tek tek veya toplu kefaletle veya diğer
teminatlarla kredi vermek,
• Tarımsal ürünleri kendi veya diğer şahıslar
hesabına alıp satmak,
• Ayni suretle arazi kiralanması, imarı ve devri
yapmak,
• Tarımsal sanayi veya sair zirai amaçlarla
kurulmuş şirketlere iştirak etmek, kredi vermek
vb. suretlerle yardım etmek,
• İdare meclisi kararı ile çıkarlarına ve kuruluş
amacına uygun her türlü bankacılık işlemi
yapmak,
• On beş milyon liraya kadar tahvil çıkarabilmek.

1929 tarifesi özellikle iplik ve kumaş, şeker, un ve
diğer gıda maddeleri ile deri, ağaç ürünleri, çimento gibi
gelişmekte olan yerli sanayi alanlarındaki ithalata, yerli
üretimi koruma adına hayli yüksek nominal vergi oranları
uygulandı.

Cumhuriyetin ilanından sonra Türkiye’nin 1929
yılına kadarki ticari ilişkilerinde İtalya ön plana çıkmıştı.
Bu yıllar arasında Almanya ve ABD de Türkiye’nin dış
ticaretinde önemli bir paya sahipti. Türkiye’nin, Sovyetler
Birliği ile ticaret hacmi ise fazla gelişmemişti. Almanya,
Türk pazarının gereksinimlerini karşılayan önemli
ülkelerden biri haline gelmişti. Makina ve elektrik
teçhizatıyla ilgili pazarlarda ise konumunu daha fazla
sağlamlaştırmıştı. Almanya ve İngiltere, ABD’nin
satabileceği malları ulaşım ve haberleşmedeki avantajları
ile daha düşük fiyatlarla sunabiliyordu. Ancak ABD’nin
Türkiye’den tütün, incir, kuru üzüm ve halı talebi devam
ediyordu. Diğer taraftan İtalya, aracı konumuyla
Türkiye’den aldığı malları tekrar satarak üç yönlü bir
ticaretten kar ediyordu. Türkiye’nin dış ticaret açığı
özellikle Yunanistan, Suriye ve Mısır ile yaptığı ticaretle
kapanıyordu. Yunanistan ve Mısır’a ihraç edilen başlıca
ürün tütün, Suriye’ninki ise canlı koyundu.

Âli İktisat Meclisi, 25 Haziran 1927 tarih ve 1170
sayılı kanunla kurulmuştu. Bu kanunun 1. maddesinde,
kurumun Başbakanlığa bağlı olacağı, 24 üye ve üyelik
sıfatını haiz bir katibi umumi ve üç yardımcıdan oluşacağı
belirtilmişti. Kanun’da Meclis’in amaçları ise dört başlık
altında sıralanmıştı:
1. Memleketin iktisadiyatı ile alakadar olmak üzere
hükümetçe tanzim kılınacak kanun ve
nizamname layihaları ve hükümetten tevdi
olunacak iktisadi mesail hakkında beyan-ı
mütalaa etmek.
2. İktisatla alakadar kanun ve nizamnamelerin
memleket ihtiyacatına derece-i tevafukunu ve
bunlar arasındaki ahenk ve irtibatı tetkik ve
lüzum görülecek tadilatı esbabı mucibesiyle
hükümete teklif eylemek.
3. İktisadi ihtiyaçlarımızın usul ve sistemler
hakkında tetkikat icra etmek.
4. Umumi iktisat cereyanlarını takip ve memleket
iktisadiyatına derece-i tesir ve alakalarını tetkik
ve bu husustaki mesaisinin netayicini hükümete
arz etmek.

Mahmut Esat Bozkurt

Ertuğrul/Bilecik Mebusu Osmanzade Hamdi Bey, İzmir Mebusu Enver Bey, Saruhan/Manisa Mebusu Necati Bey, Konya Mebusu Vehbi Bey, Posta ve Telgraf Müdür-ü Umumisi Sabri ve Tüccardan Ali İhsan Bey seçilmiştir.

• Türkiye’de kredi sorunu

• Üretimin düzenlenmesi

• Gümrük sorunları

• Vergiler

• Ulaştırma araçları 

Milli Türk Ticaret Birliği, Refet Paşa’nın büyük desteğiyle İstanbul tüccarı tarafından Kurtuluş Savaşı’nın hemen sonrasında kurulmuştu. Milli Türk Ticaret Birliği bir tüccar kuruluşu olmasına rağmen esnafları ve işçileri de örgütlemiştir. Bu birlikler arasında esnaf birliği etkili olamamış, ancak Amele Birliği pek çok faaliyette bulunmuştu.

Milli Türk Ticaret Birliği, İzmir’de bir kongrenin toplanacağını haber alır almaz hazırlıklara başlamış ve ihtisas komisyonları kurmuştu. Ayrıca iki hazırlık kongresi de düzenlemişti. Aynı şekilde Türk Umum Amele Birliği de kongre için hazırlıklara başlamıştı.

Gümrüklerin himayesi ve bağımsızlığı, yabancı sermayeye hiçbir şekilde tekel ve imtiyaz ve
rilmemesi, milli bir emisyon bankasının kurulması, vergilerin ıslahı, yabancı sermayenin ülkeye zararsız bir şekilde gelmesi, işadamı ve bürolarda çalışacak elemanların yetiştirilmesi için okul ve kursların açılması, ekonomik ve mali konularda meslek ve ihtisas kuruluşlarının görüşlerinin alınması, dış ticaretin, devletin de sermayesine katılacağı büyük Türk anonim şirketleri elinde örgütlenmesinin ve millileştirilmesinin sağlanmasıdır.

Her kazadan üçü çiftçi temsilcisi, diğer beşi ise amele, tüccar, zanaatkâr, şirket ve banka temsilcisi olmak üzere sekiz üye belirlenecekti. Üyelerin belirlenmesinde servetlere bakılmayacak ve muhtaç üyelere kalacak yer tahsis edilecekti. 

Çiftçi, tüccar, sanayici ve işçileri temsil eden 1135 kişi katılmıştır.

17 Şubat 1923

Kazım Karabekir

İzmir İktisat Kongresi Başkanı Kazım Karabekir Paşa’nın isteğiyle 12 maddeden oluşan bir Misak-ı İktisadi yayımlanmıştı. Bu maddeler şunlardı: 1. Madde: Türkiye, milli hudutları dâhilinde, lekesiz bir istiklal ile dünyanın sulh ve terakki unsurlarından biridir. 2. Madde: Türkiye halkı, hâkimiyetini; kanı ve canı pahasına elde ettiğinden, hiçbir şeye feda etmez ve milli hâkimiyete müstenit olan (dayanan) Meclis ve hükümetine daima zahirdir (yardımcıdır). 3. Madde: Türkiye halkı, tahribat yapmaz; imar eder. Bütün mesai, iktisaden memleketi yükseltmek gayesine matuftur. 4. Madde: Türkiye halkı sarfettiği eşyayı mümkün mertebe kendi yetiştirir. Çok çalışır: vakitte, servette ve ithalatta israftan kaçar, milli istihsali (üretimi) temin için icabında geceli gündüzlü çalışmak şiarıdır. 5. Madde: Türkiye halkı, servet itibariyle bir altın hazinesi üzerine oturduğuna vakıftır. Ormanlarını evladı gibi sever, bunun için ağaç bayramları yapar; yeniden orman yetiştirir. Madenlerini kendi milli istihsali için işletir ve servetlerini herkesten fazla tanımaya çalışır. 6. Madde: Hırsızlık, yalancılık, riya ve tembellik en büyük düşmanımız; taassuptan uzak dindarane bir salabet (sebat, manevi kuvvet) her şeyde esasımızdır. Her zaman faideli yenilikleri severek alırız. Türkiye halkı mukaddesatına, topraklarına, şahıslarına ve mallarına karşı yapılan düşman fesat propagandalarından nefret eder ve daima bunlarla mücadeleyi bir vazife bilir. 7. Madde: Türkler, irfan ve marifet aşığıdır. Türk, her yerde hayatını kazanabilecek şekilde yetişir; fakat, herşeyden evvel memleketinin malıdır. Maarife verdiği kutsiyet dolayısıyla Mevlüd-i Şerif, kandil gününü, aynı zamanda bir kitap bayramı olarak te’sid eder (kutlar). 8. Madde: Birçok harpler ve zaruretlerden dolayı eksilen nüfusumuzun fazlalaşması ile beraber sıhhatlerimizin, hayatlarımızın korunması en birinci emelimizdir. Türk mikroptan, pis havadan, salgından ve pislikten çekinir; bol ve saf hava, bol güneş ve temizliği sever. Ecdat mirası olan binicilik, nişancılık, avcılık, denizcilik gibi bedeni terbiyenin yayılmasına çalışır. Hayvanlarına da aynı dikkat ve himmeti göstermekle beraber, cinslerini düzeltir ve miktarlarını çoğaltır. 9. Madde: Türk; dinine, milliyetine, toprağına, hayatına ve müessesatına (kurumlarına) düşman olmayan milletlere daima dosttur; ecnebi sermayesine aleyhtar değildir. Ancak, kendi yurdunda kendi lisanına ve kanununa uymayan müesseselerle münasebette bulunmaz. Türk, ilim ve sanat yeniliklerini nerede olursa olsun, doğrudan doğruya alır ve her türlü münasebette fazla mutavassıt (aracı) istemez. 10. Madde: Türk açık alın ile serbestçe çalışmayı sever, işlerde inhisar (tekel) istemez. 11. Madde: Türkler, hangi sınıf ve meslekte olurlarsa olsunlar, candan sevişirler. Meslek, zümre itibariyle elele vererek birlikler, memleketini ve birbirlerini tanımak, anlaşmak için seyahatler ve birleşmeler yaparlar. 12. Madde: Türk kadını ve kocası, çocuklarını iktisadi misaka göre yetiştirir.

Bu konular şu şekilde belirlenmişti: Reji, ziraat ve maarif, asayiş, aşar, Ziraat Bankası ve zirai, kredi, yollar, orman, hayvancılık, çiftçiliğe ve ziraatta makineleşmeye ait sorunlar.

Tüccar grubunun esasları yirmi konu ve 119 madde ile belirlenmişti. Önemlileri şunlardı: 1. Gümrük himayesi ve gümrük bağımsızlığının kayıtsız-şartsız olması. 2. Cuma günü bütün Türk halkı için resmi tatil gününün olması. 3. Yabancı sermayeye, devletle ortak dahi olsa, hiçbir şekil ve surette inhisar ve imtiyazın verilmemesi. 4. Sahillerimizde kabotaj hakkının kullanılmasında ne devlete ne de şahıslara imtiyaz tanınmaması. 5. Milli bir emisyon bankasının kurulması. 6. Yabancı sermayenin ülkeye zarar vermeyecek şekilde girmesinin sağlanması. 7. Dış ticaretin, devletin de sermayesine katılacağı büyük Türk şirketleri elinde örgütlendirilmesi ve millileştirilmesi. 8. Temettü vergisinin değiştirilmesi. 9. Kambiyo meselesinin düzeltilmesi için bu konuda ihtisas yapmış bir komisyonun kurulması. 10. Madenlerimizin kıymeti ve istihsalatı hakkında toplanılan malumat ve istatistiklerin muntazaman neşri. 11. Ticaret ve sanayi odalarının yeniden düzenlenmesi. 12. Ekonomik ve mali kararlarda meslek ve ihtisas kuruluşlarının görüşlerinin alınması. 13. İş adamı ve işgören yetiştirilmesi amacı ile yeni okul ve kursların açılması 

1. Gümrüklerde himaye usulü 2. Teşvik-i Sanayi Kanunu hakkında 3. Yollar ve vesait-i nakliyede hususi tarife 4. Sanayi bankaları 5. Tedrisat-ı sınaiye 6. Sanayi odaları 

Kongre’de işçi grupları için ekonomik esaslar başlığı altında 34 madde halinde tespit edilmişti. Önemlileri şunlardı: 1. Amele yerine işçi denilmesi. 2. Belediye ve milletvekili seçimlerinde mesleki temsil usulünün kabulü. 3. Tarım dışında günlük çalışma süresinin sekiz saat olması. 4. Sendika kurma hakkının tanınması. 5. Grev Kanunu’nun işçiler lehine yeniden incelenmesi. 6. Asgari ücretlerin sendikalar kuruluna denk belediye meclislerince saptanması. 7. 1 Mayıs’ın işçi bayramı olması. 8. İşçi ücretlerinin muntazaman ve nakit olarak ödenmesi. 9. Haftada bir gün tatil tanınması. 10. Büyük iş yerlerinde işçilerin kaza ve ihtiyarlık sigortalarına bağlanması. 11. İşyerlerinin sağlık açısından denetimi. 12. İşçi çocuklarının şehir çocuklarından öncelikle yatılı sanat okullarına ücretsiz kabulü. 13. Ülkede tüm işgücü açıklarının Türk işçilerince doldurulması

1923-1929 döneminde tarımsal alanda izlenen politikalar genel olarak İzmir İktisat Kongresi’ne katılan gruplarca tespit edilen ilkelere dayandırılmıştı.

“Dime” ve “öşür” olarak da anılan bu vergi, ilk bakışta şer’i bir vergi olarak gözükmekle birlikte, çok önceden uygulama alanı bulmuş ve Osmanlı döneminde de ekonomik kaygılar nedeniyle korunmuştu. Matrahı gayrisafi ürün olan aşar vergisi, çiftçinin hasat sonu elde ettiği hasılatın üzerinden hesaplanmıştı. Vergi oranı esas olarak 1/10’du

1. Aşarın tahsil edilmesi sırasında çiftçilerin gördüğü zararlar ortadan kaldırılmış, mültezimlerin baskıları son bulmuş ve köylüye ürettiği ürünlerde tasarruf edebilme şansı tanınmıştır. 2. Çiftçinin vergi mükellefiyeti hafiflemiş ve köylünün refah seviyesini yükseltmek amaçlanmıştır. 3. Aşarın kaldırılmasıyla hem küçük çiftçiler hem de büyük toprak sahibi çiftçiler üretimi arttırma yönünde teşvik edilmişlerdir. 4. Aşarın kaldırılmasıyla mültezimlerin köylü üzerinden kazandıkları haksız kazançlara son verilmiş, böylece çiftçiye ve tarımsal gelişmeye yönelik önemli bir kaynak daha aktarılmıştır

Aşar gibi gayrisafi gelirden alınan bu vergi, koyun sayısı başına hesaplanmıştı.

Ziraat Bankası