Bin yıllık bir dönemi kapsayan Ortaçağ’ın üç ara döneminin siyasi ve ekonomik kurumlar bağlamında birbirinden farklı özellikler taşıdığı gerçeği göz önünde tutularak Erken Ortaçağ (5-11. yüzyıllar), Asıl Ortaçağ (11-14. yüzyıllar) ve Geç Ortaçağ (14-15. yüzyıllar)olarak üçe ayrılması mümkündür.

Kavimler göçü ile siyasi dengelerin değiştiği Ortaçağın erken döneminde, Avrupa, devlet otoritesinden yoksun kaldı ve büyük bir karmaşaya sürüklendi. Batı’nın o zamana kadar bildiği devlet anlayışıyla ilgili olmayan birçok Barbar krallık kuruldu. Siyasi düzeydeki bu köklü değişiklik, ekonomik ve sosyal yapıyı da değiştirdi: Ortaçağ Avrupası’na damgasını vuran ve Geç Ortaçağ Dönemi’ne kadar kıtanın siyasi yapısını şekillendiren feodalizm ortaya çıktı.

Erken Ortaçağ’da Avrupa ana karasında oynadığı siyasi rolle Frank Devleti öne çıkar. Barbar devletleri arasında en uzun ömürlü olanı budur.

Ortaçağları betimleyen en önemli özellikler etkili bir merkezî idarenin olmayışı, her an patlak verebilecek bir savaş durumu ve kıtlıktır.

Ortaçağ toplumundaki en geniş ve en düşük sosyal grubu çiftçi köylüler oluşturuyordu. Üst sınıfların refahı onun emeğine bağlıydı. Pek çok köylü, soylu sınıfın kır-saldaki malikânelerinde (manor), ilkel kulübelerde yaşıyor ve çalışıyordu.

Roma imparatorluğu fikri Almanya’da yeniden canlandırıldı. 918’de Alman düklerinin en güçlüsü olan Saksonya dükü kökenli I. Heinrich (öl. 936) Almanya’nın Frank kökenden olmayan ilk kralı oldu.

Kilise ve Devlet ayrımı ve Katolik ruhbanın evlenmemesi ilkesinin mutlak kökleri Cluny reform hareketindedir.

Asıl Ortaçağ’da halk dindarlığının, papalığa verdiği desteğin ve krallar ile papaların çıkarları gerektirdiği zaman iyi birer dost olabildiklerinin en önemli göstergesi Haçlı seferleri'dir.

Tam kurtuluş için affedilmeyen günahların cezasının bağışlanmasıdır.

1066 yılında Anglosakson kral İtirafçı Edward’ın da çocuksuz ölümü, İngiliz politik yaşamında önemli değişikliklere yol açtı. Edward’ın annesinin Norman olması Fransa’nın kuzeyinde hâkim olan Normandiya düküne İngiliz tahtı üzerinde irsî hak iddia etme fırsatını verdi

Henry, dışarıda yeni topraklar elde ederken ülke içinde daha otokratik bir hükümdar oldu. Clarendon Nizamnamesi ile ruhban sınıfını sivil mahkemelere tabi kıldı (1164). Piskoposların seçiminde kontrolü ele geçirdi. Aristokrasi ve ruhban sınıfı buna şiddetle direndi. İngilizlerin krala karşı tutumu Henry’nin halefleri Arslan Yürekli Richard (1118-1199) ve John (1199-1216)’un döneminde isyana dönüştü. İngiliz halkı aristokrasinin, ruhbanın ve şehirli adamların tam desteğiyle kral John’a karşı ayaklandı. Öfkeli halkın isyanı, 1215’te kralın Magna Carta (Büyük Sözleşme)’yı onayıyla sona erdi.

Geç Ortaçağlarda siyasi, sosyal ve dinsel alanda yaşanan gelişmeler Avrupa’yı bir kez daha sarstı. İngiltere ve Fransa arasında yüz yıllık bir döneme yayılan Yüzyıl Savaşları(1337-1453) iki ulus için de bir intihar denemesinden farksızdı. Bu savaşlar barut ve ağır topun icadı yüzünden ağır kayıplara neden oldu. Çağdaşlarının Kara Ölüm dedikleri, gelen ticari yolları izleyerek Doğu’dan Avrupa ana karasına giren veba, 1348-1350 arasında Avrupa’nın birçok bölgesini etkisi altına aldı ve nüfusun beşte ikisini yok etti. İtalya’daki kalabalık liman kentlerinden girerek kuzeye doğru yayılan bu hastalık kentlerde daha çok kayıplara neden oldu.

Bu dönemde sosyoekonomik yapıyı etkileyen en önemli olaylardan biri vebanın Avrupa’da yayılmasıdır.

Veba salgını Avrupa nüfusunun 2/5’ini yok ettiğinden bu hastalığa halk arasında Kara Ölüm adı verilmiştir.

Ortaçağ Avrupa dünyasındaki bilim ve felsefenin gelişmesinde, Bizans İmparatorluğu’nun başkenti Konstantinopolis’in Osmanlı Türkleri tarafından kuşatıldığı yıllarda Batı’ya göç eden Bizanslı âlimlerin büyük katkısı vardır. Bizans hanedan üyelerinin özel hocalığını ya da elçiliğini yapan bu kişilerin arasında Demetrios Cydones, Demetrios Chrysoloras ve Demetrios Chalcocondyles gibi âlimler sayılabilir. Bu aydınlar, Avrupa’da 11. yüzyıldan itibaren kurulan üniversitelerde Eski Yunanca gramer, retorik, cebir, astronomi, coğrafya, fizik, kimya, tıp ve matematik dersleri verdiler.

Batı Avrupa’nın ilk yükseköğrenim kurumu olan Bologna Üniversitesi (kuruluş 1088) 1158’de Alman imparatoru Friedrich Barbarossa’dan ayrıcalıklar kazandı. Modern üniversitenin temel taşları olan öğrenci ve hocaların ilk resmi organizasyonları ve ilk lisans programları bu üniversitede oluşturuldu.

İlk Hristiyanların ölülerini gömmek amacıyla yeraltına oydukları mezarlara verilen addır. Gömme işlemi genellikle dinsel törenler eşliğinde yapıldığından, katakomplara kutsal yer gözüyle bakılırdı.

Yahudiliğin etkisi altındaki erken Hristiyanlık, başlarda tasviri yasakladığı için ilk resim örnekleri ancak İ.S. 3. yüzyıldaki katakomp duvarlarında görülebilir.

6. yüzyılda İtalya’nın Ravenna kentinde yapılan Ostrogot kralı Büyük Thedoric’in anıtsal mezarı Avrupa mimarîsinin erken örneklerindendir.

Başlangıcı 12. yüzyıl ortalarına tarihlenen Gotik sanat, Rönesans dönemine kadar sürmüştür. Gotik sanat denildiğinde akla gelen sivri çatı ve kuleleriyle göğe (Tanrı’ya) doğru yükselen, dev boyutlu katedral yapılarıdır.