XI-XIII. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ Dersi Karahanlı Türkçesi Grameri I: Ses Bilgisi ve Sözcük Yapımı soru cevapları:

Toplam 20 Soru & Cevap
PAYLAŞ:

#1

SORU:

Karahanlı Türkçesinde kaç ünlü vardır?


CEVAP:

Kapalı /e/ sesiyle birlikte dokuz ünlü vardır: a, ı, o, u, e, e, i, ö, ü.


#2

SORU:

Önlük-artlık uyumu var mıdır?


CEVAP:

Evet, önlük-artlık uyumu daima korunmuştur.


#3

SORU:

Düzlük-yuvarlaklık uyumu var mıdır?


CEVAP:

Düz ünlülerden sonra düz, yuvarlak ünlülerden sonra düz-geniş ya da dar-yuvarlak ünlülerin birbirini takip etmesi kuralına uymayan sözcükler ve ekler bulunmaktadır.


#4

SORU:

Düzlük- yuvarlaklık uyumuna girmeyen kalıplaşmış sözcükler hangileridir?


CEVAP:

ad?ru? ‘farklı, fark’, altun, anu? ‘hazır’, agu ‘zehir’, artu? ‘fazla, çok’, artut ‘hediye’, belgü ‘nişan, alamet, iz’, azu? ‘azık, yiyecek’, ed?gü ‘iyi’, ?amug ‘bütün, hepsi, her’ , bulıt


#5

SORU:

Düzlük-yuvarlaklık uyumuna girmeyen kalıplaşmış ekler hangileridir?


CEVAP:

Düzlük-yuvarlaklık uyumu bakımından eklendikleri sözcüklerin ünlüsü ile uyuma girmeyip yuvarlak ünlülü olan ekler  şunlardır:  +AGU topluluk sayı adı yapan ekler, -GU gelecek zaman/gereklilik eki, -Ur fiilden fiil yapma eki, -sU, -sUn, -sUnI 3. tekil kişi emir kipi, -U ulaç eki, -GUçI eki, -GUz- eylemden eylem yapan ek, -GUr- eylemden eylem yapan ek, -DUk sıfat-fiil eki, -DUr- eylemden eylem yapan ek, -DÜz- eylemden eylem yapan ek.

Dudak uyumu bakımından eklendikleri sözcüklerin ünlüsü ile uyuma girmeyip düz ünlülü olan ekler şunlardır: -mIş belirsiz geçmiş zaman, +nI belirtme durumu eki, +DIn ayrılma durumu eki, +DI belirli geçmiş zaman 3. tekil kişi, -gıl/-gil 2. tekil kişi emir eki, -glı sıfat-fiil eki, -gInçA ulaç eki.


#6

SORU:

Ünlü değişmeleri ile ilgili durum nasıldır?


CEVAP:

Gerek Eski Türkçeye göre, gerekse kendi dönemi içerisinde belli durumlar dışında (dudak çekimi, ilerleyici ve gerileyici benzeşme gibi) değişim yoktur.


#7

SORU:

Ünlü yuvarlaklaşması şeklindeki ses değişimine rastlanılmakta mıdır?


CEVAP:

Çift dudak ünsüzlerinin (b, p, m, v) etkisiyle meydana gelen ünlü yuvarlaklaşmaları, yaygın olmamakla beraber kimi örneklerde görülmektedir. Ancak bu sözcükler hem düz hem de yuvarlak ünlüyle yazılmışlardır.


#8

SORU:

Benzeşme şeklindeki ses değişimine rastlanılmakta mıdır?


CEVAP:

Yuvarlak ünlülerin ilerleyici ve gerileyici benzeşme yoluyla birbirlerini etkilediği ve yuvarlaklaşmanın gerçekleştiği örneklerin sayısı azdır. Bu yolla gerçekleşmiş tutarlı ve düzenli değişimlerden söz etmek mümkün değildir.


#9

SORU:

Büzüşme şeklindeki ses değişimine rastlanılmakta mıdır?


CEVAP:

Ulaç eki almış asıl eylemin üzerine iktidarlık çatısını kuran u- yardımcı eyleminin gelmesiyle iki eylem birleşerek olumluda -u-, olumsuzda ise -uma-/-üme- biçimini oluşturur. Ayrıca ikegü sözcüğünde de görülür.


#10

SORU:

Yer değiştirme şeklindeki ses değişimine rastlanılmakta mıdır?


CEVAP:

Az sayıda sözcükte görülen bu ses olayının örnekleri şunlardır: bugday ‘buğday’ ~ budgay, çamgur ‘şalgam’ ~ çagmur, ögren- ‘öğrenmek’ ~ örgen-,yagmur ‘yağmur’ ~ yamgur, ?onşı ‘komşu’ ~ ?oşnı


#11

SORU:

Addan ad türeten ekler hangileridir?


CEVAP:

+agu/+egü, +(a)gu(n)/+(e)gü(n), +ç, +aç/+eç, +ça/+çe, +çı/+çi, +çIl, +daş/+deş, +Dam, +dak, +e, +er, +gaç, +gey, +gıl/+gil, +k, +ak/+ek, +kıya/ +kiye, +kına, +l, +la/+le, +lAg, +lXg, +lXk, +sıg, +sXz


#12

SORU:

Addan eylem türeten ekler hangileridir?


CEVAP:

+A, +(A)d-, +(A)r-, +DA-, +gar-, +gır-, +I-, +(X)k-, +la-/+le-, +lAn-, +U-


#13

SORU:

Eylemden eylem türeten ekler hangileridir?


CEVAP:

-ar-/-er-, -Dur-, -gIr-, -gUr-, -(X)k-, -(X)l-, -msın-/-msin-, -(X)n-, -Ir-(I), -sIk-, -(X)ş-, -(X)t-


#14

SORU:

Eylemden ad türeten ekler hangileridir?


CEVAP:

-(X)g, -(X)glXg, -gUçI, -gUk, -I, -(X)k, -(X)m, -mUr, -Xn, -(X)nç, -(X)ndI, –(X)ş, -(U)t


#15

SORU:

kutsuz sözcüğünün çözümlenmesi nasıldır?


CEVAP:

kutsuz “şanssız” < kut “şans” 

+sXz: (addan ad türeten ek) Olumsuz sıfatlar türetir.


#16

SORU:

belgür- sözcüğünün çözümlenmesi nasıldır?


CEVAP:

belgür- “belirmek” (DLT II, 172, KTer. 31/90a1=20:121) < belgü “işaret”

+(A)r-: (addan eylem türeten ek) Geçişsiz eylemler türetir.


#17

SORU:

yıdı- sözcüğünün çözümlenmesi nasıldır?


CEVAP:

yıdı- “kokmak” < d “koku”

+I-: (addan eylem türeten ek) Geçişsiz eylemler türetir.


#18

SORU:

 todgur- sözcüğünün çözümlenmesi nasıldır?


CEVAP:

todgur- “doyurmak” < tod- “doymak”

-gUr-: (eylemden eylem türeten ek) Ettirgen çatılı eylemler türetir.


#19

SORU:

bitig sözcüğünün çözümlenmesi nasıldır?


CEVAP:

bitig “kitap, Kuran-ı Kerim” < biti- “yazmak”

-(X)g: Eylemden ad türünde sözcükler türetir.


#20

SORU:

artu? sözcüğünün çözümlenmesi nasıldır?


CEVAP:

artu? “fazla, ziyade” < art-

-(X)k: Eylemden soyut ve somut adlar türetir.