Örgütsel çevre, örgütün (işletmenin) bir bölümünü ya da bütününü etkileme potansiyeline sahip tüm faktörleri ifade eder.

İç çevre, işletme faaliyetleri ve başarısı üzerinde doğrudan etkiye sahip faktörlerden oluşan çevreyi ifade etmekte olup, işletme yönetiminin bu faktörleri kontrol etme konusunda gücü ve inisiyatifi vardır.

Dış çevre, İşletmeyi ve faaliyetlerini dolaylı yoldan etkileyen faktörlerden oluşan çevredir.

İç çevre faktörleri olarak liderlik ve yönetim tarzı, örgüt kültürü, insan kaynakları, örgüt yapısı, işletmenin sahip olduğu varlıklar, finansal güç ve operasyonel ve yönetsel süreçler sayılabilir.

işletme performansını etkileyen işletme dışı faktörleri topluca göstermektedir. İşletmenin içinde faaliyet gösterdiği dış çevredeki faktörler politik, yasal, ekonomik, sosyokültürel, teknolojik, uluslararası faktörler, müşteriler, tedarikçiler, rakipler ve ikam ve tamamlayıcı ürün üreticilerinden oluşur. Dış çevreyi daha iyi anlamak açısından dış çevreyi oluşturan tüm faktörler genel çevre ve iş çevresi olmak üzere iki ana başlıkta ele alınabilir.

Genel çevre, politik, yasal ekonomik, sosyokültürel, teknolojik ve uluslararası faktörlerden oluşur. Bu faktörlerde meydana gelebilecek değişimler, işletmeyi dolaylı olarak etkileyen fırsat ve tehditleri ortaya çıkartır. Genel çevre faktörleri, işletmenin iş çevresi üzerinde yarattıkları etkiler vasıtası ile de örgütü etkiler.

İş çevresi farklı kaynaklarda görev çevresi, endüstri çevresi, sektörel çevre gibi farklı isimlerle de ele alınır. İş çevresi işletmenin yakın çevresindeki müşteriler, tedarikçiler, rakipler, ikame ve tamamlayıcı ürün üreticileri ve iş gücü piyasası gibi faktörlerden oluşur. İş çevresindeki unsurlar işletme üzerinde doğrudan etki yapabilen fırsat ve tehditleri oluşturur.

Genel çevrenin analizi işletmecilik ve strateji kitaplarında, politik, ekonomiki sosyal ve teknolojik faktörlerin baş harflerinden oluşan PEST analizi olarak adlandırılır. Bu faktörlerin dışında kalan çevresel (ekolojik), uluslararası, yasal faktörlerin de aslında PEST içinde yer alan ana faktörlerin kapsamında ele alınabileceği ifade edilmektedir.

Politik faktörler işletmelerin faaliyet gösterdiği toplumların yasaları, yönetmelikleri, kuralları ve prosedürlerin oluşturduğu yasal çerçeve tarafından desteklenir. Yönetimin istikrarı, güç odakları, devletleştirme ve/veya özelleştirme yaklaşımları, vergi yasaları, anti- tekel ve rekabet yasaları, tüketiciyi koruma yasaları, çevre koruma mevzuatı, dış ticaret düzenlemeleri, gümrük mevzuatı, sağlık ve güvenlik düzenlemeleri bu kısımlarda yer alan ve izlenmesi gereken bazı önemli politik ve yasal çevre faktörlerindendir. Bazı politik faktörler işletmelerin faaliyetleri üzerinde çeşitli sınırlamalar getirebilir; adil rekabet düzenlemeleri, anti-tröst kanunları, vergi programları, asgari ücretlere ilişkin düzenlemeler, fiyatlama politikaları gibi çalışanları, tüketicileri, kamuyu ve çevreyi korumaya yönelik uygulamalar bu sınırlamalara örnek olarak gösterilebilir. Bazı politik kararlar ise işletmeleri korumaya yönelik olabilir. Patent yasaları, devlet teşvikleri ve Ar-ge destekleri bu kararlar arasında sayılabilir.

İş çevresi, işletmenin dış genel çevresinin altında ve onun bir parçası olarak iş adamlarına ve işletmelere daha yakın olan ve genel çevreye göre işletmenin performansı üzerinde daha doğrudan bir etkiye sahip olan çevredir. Bir işletmenin içinde bulunduğu sektör, birbiriyle aynı ya da benzer, birbirini tamamlayıcı ürünleri üreten, bu ürünlerin girdileri­ni tedarik eden ve dağıtımını yapan, bu işlevleri yaparken birbiriyle iş birliği yapan veya rekabet eden işletmelerden oluşur. Bu işletmeler benzer ürünlerini aynı müşterilere kabul ettirmek için bir mücadele içindedirler. İş çevresinin önemli faktörleri arasında tüketici­ler, müşteriler, tedarikçiler, rakipler, ikame ürünleri üreten işletmeler, tamamlayıcı ürün üreten işletmeler ve iş gücü piyasaları sayılabilir.

Tamamlayıcı ürün, birinin kullanımı diğerinin kullanımını da gerektiren veya bir­likte kullanımından daha fazla fayda sağlanan ürünleri ifade eder. Tamamlayıcılık ilişkisi zorunlu olabileceği gibi isteğe bağlı da olabilir. Otomobil ve otomobil lastiği, mobil telefon ile telefon bataryası arasındaki tamamlayıcılık ilişkisi zorunlu, kahve ve şeker arasında­ki tamamlayıcılık ilişkisi ise isteğe bağlıdır (kahve şekerle tüketilmek zorunda değildir). Tamamlayıcı mallardan birisinin talebindeki bir değişme, diğerini de doğrudan etkile­mektedir.

Örgüt kültürü; örgüt üyelerinin paylaştığı sosyal değerler, stan­dartlar, normlar, inançlar, hikâyeler, semboller ve anlayışlar topluluğudur. Örgüt kültürü bir grubun dış adaptasyon ve iç entegrasyon ile ilgili belirli sorunlarla başa çıkmayı öğrenirken bulduğu, keşfettiği veya geliştirdiği birtakım temel varsayımlardır.

Bir organizasyonun amaçlarına ulaşması için üretimde kullanacağı unsurları bir araya getirmesi yeterli değildir. İşletmenin faaliyet gösterdiği çevreden doğrudan etkilendiğini bi­liyoruz. İşletmenin başarısı, çevresel talepleri ne kadar iyi karşıladığıyla doğru orantılıdır. Örneğin hızla değişen, belirsiz bir çevrede faaliyet gösteren bir işletmede örgüt kültürü, insan kaynaklarının değişime kolay uyum sağlamasını, hızlı tepki vermesini, yenilikçi olma­sını sağlayacak bir ortam sunmalıdır. Bu nedenle yöneticilerin çevreye uyumu sağlayıcı ni­telikte bir örgüt kültürünü oluşturmaları son derece önemlidir. Bu, son derece zor bir görev olmakla birlikte, işletmelerin başarısı, rekabette öne geçmesi için kritik bir öneme sahiptir.

Örgüt kültürünün özelliklerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:

• Örgüt kültürü organizasyon üyelerince paylaşılır. Örgüt kültürü organizasyon üye­leri tarafından birlikte oluşturulur ve paylaşılır.
• Örgüt kültürü öğrenilir. Örgüt kültürü, organizasyon üyelerince, organizasyona girdikleri andan itibaren ve diğer bireylerle etkileşime geçerek öğrenilir.
• Örgüt kültürü çeşitli ihtiyaçları giderme özelliğine sahiptir. Örgüt kültürü organizas­yon üyelerinin maddi ve manevi ihtiyaçlarını giderir. Yani örgüt kültürü organi­zasyon üyelerinin psikolojik gereksinmelerini karşılayarak, bireylerin daha verimli olmasını dolayısıyla da maddi olarak daha fazla tatmin olmasını sağlar.
• Örgüt kültürü değişebilir. Organizasyonun iç ve dış çevresinde meydana gelen de­ğişim zamanla örgüt kültürünün de değişmesine neden olur.
• Örgüt kültürü soyut bir kavramdır. Örgüt kültürü, organizasyonu bir arada tutan bir sistemdir. Gözle görülüp, elle tutulamaz, soyuttur. Ancak yansımaları görülebilir.

Örgüt kültürünün üç düzeyden oluştuğu görülebilir. Örgüt kültürünün en derin kısmında temel varsayımlar yer alır. Bu varsayımlar sor­gulanmadan, olduğu gibi kabul edilir ve insan doğası ve gerçeklikle ilgili inançları yansı­tır. İkici seviyede ise değerler yer almaktadır. Değerler paylaşılan ilkeler, standartlar ve amaçlardır. En üstte ise örgüt kültürünün görünür, somut yönü olan nesneler (artifakt) yer almaktadır.

Örgüt kültürünün öğelerini şekilde sıralayabiliriz:

• Örgüt tarihi
• Değerler sistemi
• Davranış tarzları ve örgütsel kurallar.
• Kahramanlar
• Hikâyeler ve efsaneler
• Törenler
• Semboller
• Mimari özellikler
• Kullanılan dil
• Sosyal ve fiziki Çevre
• Maddi nesneler
• Temel varsayımlar

Bir işletmenin kültürü, özellikle ilk yıllarında, kaçınılmaz ola­rak kurucuların kişiliği, geçmişi, değerleri ve örgütün geleceğine ilişkin vizyonlarına sıkı sıkıya bağlıdır. Girişimciler işletmelerini ilk kurduklarında, istedikleri iş yapma şekilleri işletmenin kurallarını, işletmedeki yapıyı ve kimlerle çalışacaklarını belirleyecektir. Kuru­cunun değerleri, işletmenin başarısına katkı sağladığı ölçüde örgüt kültürünün bir parçası olacaktır.

Bu örgüt kültürü tahmin edilebilir, kural odaklı ve bürokratik özelliklere sahiptir. İstikrarlı örgüt kültürleri, çalışanların çabasının en yüksek verimliliğe ulaşmasını koordine etme ve ayarlama çabası içindedir. Çevre koşulları durağan ve belirli olduğunda bu kültürler istikrarlı ve sabit miktarda çıktı alınmasını sağlayarak işletmenin etkinliğine katkıda bulunurlar.

İnsan odaklı örgüt kültürü hakkaniyet ve çalışanlara destek olmaya vurguyu ve bireysel haklara saygılı olmayı ifade eder. Bu kültüre sahip organizas­yonlar “insanlarımız en önemli varlığımızdır” inancını büyük bir içtenlikle taşırlar. Eşit­likçiliği yansıtan prosedürler ve yönetim tarzları yanında bu şirketler, işin eğlence gibi algılandığı ve çalışanların iş ve hayatın diğer unsurları arasında bir seçim yapmak zorunda hissetmedikleri bir atmosfer yaratırlar.

Sosyal sorumluluk faaliyetlerinin işletmeler için birtakım faydalar sağlayacağı ifade edilmektedir. Bu faydalardan öne çıkanlar şunlardır:

• Müşteri güveninin kazanılmasını sağlar, müşteri sadakatini arttırır,
• İşletmenin marka imajını olumlu etkiler ve marka değerini arttırır,
• Kurumsal itibarı arttırır,
• Yeni pazarlar için fırsat yaratır,
• En nitelikli insanların işletmeye çekilmesine yardımcı olur,
• Çalışanların yeteneklerini geliştirir ve motivasyon sağlar,
• İnsan kaynaklarının gelişimini ve devamlılığını sağlar,
• Satışları artmasına katkıda bulunur,
• İşletmenin piyasa değerinin artmasına yardımcı olur.