Paydaşlar teorisini ileri süren Freeman’ın tanımı şöyledir: “Örgütteki paydaş örgütsel amaçların ba­şarılmasını etki­leyen veya başarı­sından etkilenen bir grup veya ki­şidir. Bu konuda sayısız tanım­lar yapılmıştır. Freeman’ın Evan ile birlikte yaptığı bir tanım ise daha gerçekçi bir açıdan konuya bak­maktadır. Bu tanımda paydaş “işletme faaliyetleri sonucunda hakları çiğnenen veya korunan, diğer bir deyişle işletme ile ilişkilerinden yarar sağlayan veya zarar gören kişi veya gruptur.

İç paydaşlar işletmenin çalışanları ve sahipleri iken dış paydaşlar müşteriler, sendikalar, tedarikçiler, dağı­tımcılar, hükümet ve yerel yönetimler şeklinde ele alınabilmektedir.

Paydaş yönetiminde temel amaç, işletmenin birin­cil paydaşların amaçlarına ulaşması ve diğer paydaş­lara etiğe uygun muamele edilmesi ve aynı zamanda hoşnut edilmesine dikkat etmeyi vurgulamaktadır. Bu, klasik kazan-kazan anlayışıdır. Ancak her zaman böyle olmaz, sadece yönetimin uzun dönem çıkarla­rını korumak için izlediği yerinde bir hedeftir. Yöne­timin ikinci en iyi alternatifi, işletme sahipleri ve ya­tırımcıların önemli rolünü hatırda tutarken, birincil paydaşlarının amaçlarını karşılamaktır.

Sosyal sorumluluk­ların artışına neden olan faktörler aşağıdaki şekilde sıralanabilir:

• Toplumun Beklentileri: 1960’lardan bu yana toplumun sosyal beklentileri artmış, ekonomik beklentilerin yanında sosyal bek­lentilerde gündeme gelmiştir.
• Olumlu İmaj: İşletmelerin topluma kar­şı olumlu imaja sahip olarak daha fazla müşteri sağlarlar, daha iyi çalışanlara sahip olurlar ve kredi olanaklarından daha çok yararlanabilirler. Toplum sosyal sorumluluk faaliyetlerini takip ederek bir işletme için olumlu imaja sahip olabilir.
• Etik Zorunluluk: İşletme ve yöneticilerin etik bilince sahip olmaları gerekmektedir. Etik anlayış sosyal sorumluluğun en önemli unsurlarındandır.
• Uzun Dönemli Kârlar: Sosyal sorumlu­luğu kabul eden işletmeler, uzun dönemde daha kârlıdır. Bunun nedeni bu işletmelerin yarattığı olumlu imajın müşteriler üzerin­deki etkisidir.
• Daha İyi Bir Çevre: İşletmelerin katılımı ve desteği ile zor sosyal sorunlar çözülebilir ve böylece daha kaliteli bir hayat yaratılabilir.
• Devlet Müdahalesini Azaltma: İşletme­lerin sosyal sorumluluklarının bilincinde olmaları ve bu faaliyetlere gönüllü olarak yönelmeleri devletin bazı alanlardaki yasal düzenlemelerinin azalmasına neden olabile­cektir.
• Sorumluluk ve Güç Dengesi: İşletmelerin sahip oldukları gücü aldıkları sorumluluk­larla desteklemesi dengesizliğin yaratacağı olumsuz davranışları azaltmalarını sağlaya­caktır.
• Hissedarların Çıkarı: Sosyal sorumluluk uzun vadede işletmenin borsadaki değerini yükseltir. Bu da hisse sahiplerinin kazançla­rının artmasına neden olur.,
• Kaynakların Sahipliği: İşletmeler sosyal sorumluluk faaliyetlerin yerine getirilmesi için gerekli olan finansal kaynaklara ve tek­nik/yönetsel yeteneklere sahiptir.
• Korunma: Sosyal sorunların daha fazla büyümeden çözümlenme gereği işletmeleri harekete geçirmektedir.

Kurumsal sosyal sorumluluk; bir işletmenin ya­sal ve ekonomik zorunlulukları dışında doğru işleri yapma ve toplum yararı gözeterek davranma niye­tini içerir. Bu tanımda işletmelerin yasalara uygun davranıp ekonomik çıkarları gözettiği aynı zaman­da işletmeyi bir ahlak temsilcisi olarak görüldüğü açıktır. Sosyal sorumluluk topluma fayda sağlama çabası içinde doğru ve yanlışı ayırt etmeyi de sağlar. Kurumsal sosyal sorumluluk, en geniş tanımıyla bir kurumun sosyal çevresine yönelik yükümlülük­lerini yerine getirmesi ve sosyal sorunların çözümü­ne gönüllü katılımıdır. Dünya Ekonomik Forumu kurumsal sosyal sorumluluğu; bir firmanın temel işfaaliyetleri, sosyal yatırımları ve hayırseverlik programları ile topluma yaptığı katkı olarak tanım­lamıştır. Bu tanım, firmanın çalışanlar, müşteriler, ortaklar, pay sahipleri, hükümet, toplum gibi farklı paydaşlarının yanı sıra, ekonomik, sosyal ve çev­resel ilişkilerini yönetmesiyle ilgilidir. Burada, ku­rumsal sosyal sorumluluğun paydaşlarla olan ilişki­leri yönetmenin ötesinde bir kavram olduğu ifade edilmektedir.

Sosyal yükümlülükler, işletmelerin belli ekono­mik ve yasal sorumluluklarını yerine getirmek için yapmak zorun­da oldukları eylemlerdir. Bu yasaların en alt düzeyde yerine getirilmesini ve ekonomik amaçlarla ör­tüştüğü sürece sosyal amaçları izlemeyi içerir.

Sos­yal duyarlılık, bazı popüler sosyal gereksinme­lere yanıt olarak sosyal eylemler içerisine giren işletmelerin bir özelliğidir. Bu işletmelerin yö­neticileri sosyal norm ve değer­lerin yönlendi­rilmesiyle birlikte eylemleriyle ilgili pratik ve pazar yönlü kararlar vermektedirler.

Carroll modelinde sosyal sorumluluğu dört alanda toplamakta ve işletme­nin sosyal sorumluluklarını yerine getirmesinin bu sorumlulukları gerçekleştirmekten geçtiğini vur­gulamaktadır. Ekonomik sorumluluğu en temel sorumluluk olarak ele alan Carroll’a göre dört sosyal so­rumluluk çeşidi şunlardır: Gönüllü sorumluluk, etik sorumluluk, yasal sorumluluk, ekonomik sorumluluk.

Ekonomik sorumluluk; maliyetleri en aza indirmeyi, uzun dönemli stratejik planlar yapmayı, performans değerlendirmelerde müşteri tatminini dikkate almayı, ürünle­rin kalitesinde sürekli iyileştirmelere gitme­yi ve insan kaynakları yönetimi açısından işten çıkarmama politikası izlememeyi içe­rir. Bunlardan maliyetleri düşürme faaliyeti yatırımcılar, çalışanlar, müşteriler ve diğer kamu paydaşları olmak üzere tüm paydaş gruplarını etkiler ve onlara avantajlar sağlar.

Ya­sallık üç kısımda incelenebilir. Bunlar ahlak yasallığı, süreç yasallığı ve yapısal yasallıktır. Toplumdaki insanlar ekonomik amaçlarına ulaşmak isteyen işletmelerin aynı zamanda yasal çerçeve içinde faaliyet göstermelerini ister. Yasal sorumluluk; yasalarda yer aldığı şekliyle işletme performansını doğru rapor etmeyi, ürünlerin yasal standartlara uygun üretildiğini garanti etmeyi, ücret ödeme­lerinde ayrımcılıktan kaçınmayı ve tüm çevresel kurallara uymayı kapsar.

Etik, iş yaşamında neyin “doğru” veya “yanlış”, neyin “iyi” ya da “kötü” olduğu konusunda standartlar belirleyen, kişi ya da grupların davranışları­na yol gösteren ilkeler bütünüdür. Etik kuralla­rını uygulamak, etik eğitim programlarını organize etmek, çalışan performansını de­ğerlendirme sürecinde doğruluğu/dürüstlü­ğü dikkate almak ve müşterilere ürüne iliş­kin tüm bilgileri sağlamak etik sorumluluk alanı içinde yer alan faaliyetlerdir. İş etiğine dayalı olarak geliştirilen çalışma ortamı say­gılı, çevreye duyarlı, iş yerinde ve dışında hakça ve adaletli davranmayı, dürüst ve doğru olmayı içermektedir.

Bu sorumluluk, iş­letmenin ekonomik, ya­sal ve etik sorumlulukları dışında paydaşlara sağlayacağı ve gönüllülük esasıyla yapacağı hizmetleri içermektedir. Müşterilere hizmet bölgeleri kurmak, ücretsiz eğitim program­ları yapmak gibi gönüllülük esasıyla yapı­lan faaliyetler örnek verilebilir. Gönüllü sorumluluk; çalışan eğitimini destekleme, iş/aile programları sunma, kâr-amaçsız organizasyonlara bağış yapma, yerel ekonomiyi destekleme (okul­lar ve işletmeler) ve enerji ve materyal isra­fını minimize etme gibi konularla ilgilidir.

Hayırseverlik; bir bireyin ya da grubun ortak yararı ileriye götürmek ve yaşam koşullarını iyileştirmek için yaptıkları gönüllü bağışları kapsamaktadır. Geniş anlamda modern hayırseverlik, ortak yararın desteklenme­si için yapılan “gönüllü, hayır amaçlı bağış” de­mektir. Hayırseverlik, genellikle kurumsal sosyal sorumluluğun gönüllü ve isteğe bağlı boyutunda yer almaktadır ve her zaman işletmenin kârına veya etik kültürüne bağlı değildir.

Sponsorluk, belirli bir durum veya olayı kabul etmenin karşılığında para ve bağışta bulunmayı gerektirir. Örnek olarak; bir işletme bir futbol takımına üniforma ve ekipman için fon sağ­layarak sponsor olabilir.

Kurumsal sosyal sorumluluk bilinci işletme­lere pek çok fayda sağlamaktadır:

• Şirketlerin marka değerleri ve piyasa değer­lerini artırır.
• Kurumsal öğrenme ve yaratıcılık potansiye­li artar.
• Yeni pazarlara girme ve müşteri bağlılığını sağlamada önemli faydalar sağlar.
• Daha kaliteli mal ve hizmet sunulmasında etkin bir rol oynar.
• Risk yönetimi daha etkin hâle gelir.
• Toplumun ve yasa koyucuların işletmenin görüşlerine önem vermesini sağlar.

Johnson (2003), kurumsal sosyal sorumluluğun çevreye zehirli atıklar atan veya tüketicilere aldatıcı reklamlar yönelten “sömürücü” işletmelerden, sos­yal değişimi misyonunun merkezine taşıyan “sosyal avukat” işletmelere doğru farklı düzeylerde oluştu­ğunu vurgulamıştır. Bu ölçeğe göre kurumsal sosyal sorumluluk işletmelerde 5 farklı düzeyde yaşan­maktadır. Bunlar:

• Yasal Olmayan/ Sorumluk Sahibi Olmayan
• Kısmen Uyumlu
• Çoğunlukla Uyumlu
• Stratejik
• Sosyal Avukat olarak sıralanmaktadır.

Yasal olmayan (sorumluk sahibi olma­yan) düzeyde işletmeler belirli bir düzeyde yasalar tarafından belirlenen standartlara ve koşullara uyum göstermemektedirler. Za­rarlı atıklarını yasalara uymaksızın çevreye salıvermesi, filtrelerin kullanılmaması, bazı iş yerlerinde çalışanların sosyal güvenlik koşullarının sağlanmaması veya müşterilere yönelik aldatıcı ve yanıltıcı reklamların kul­lanılması bu düzeydeki işletme faaliyetlerine örnek olarak gösterilebilmektedir.

Kısmen uyumlu düzeydeki işletmeler ürün güvenliği, asgari ücret, eşit istihdam fırsa­tı, çalışan sağlığı, atık kontrolü gibi asgari düzeydeki yasalara ve düzenlemelere uyum göstermektedirler. Yasal düzenlemelerin dı­şında gönüllü olarak katıldıkları sosyal so­rumluluk faaliyetleri bulunmamaktadır.

Çoğunlukla uyumlu düzey, yasal düzen­lemelere ek olarak sınırlı sayıda kurumsal sosyal sorumluluk olarak nitelenebilecek fa­aliyetleri bulunmaktadır. İşletmenin çalışan­ların çocukları için bakım merkezi oluştur­ması, sosyal bir vakıfla topluma yönelik bir yardım kampanyası düzenlenmesi, kaliteli ürün üretilerek ISO 9000 gibi bir sertifikas­yonun alınması örnek olarak gösterilebilir. Bu işletmelerin kurumsal sosyal sorumluluk faaliyetlerine katılımı bir sonraki stratejik düzeyden daha azdır. Bu düzeyde bulunan işletmeler sosyal bağlılıktan ve yarardan çok daha karışık ve sosyal yönü az olan amaçlara sahiplerdir.

Stratejik düzeyde işletmeler stratejik per­formanslarını artırmak için birçok alanda faaliyet göstermektedirler. Faaliyet göster­dikleri alanların finansal performanslarını artıracağına dair inançları çok yüksektir. Bu düzeydeki işletmelerin en temel alanları in­san kaynakları yönetimi, müşteri hizmetleri ve ürün/hizmet kalitesidir. Bunun yanında bu işletmeler çok yüksek seviyelerde etik politikalarına sahiptirler. Bu nedenle çevreye dost ürün üretimi, çevreyi koruyan üretim süreçleri, ISO 14000 stan­dartlarına uyum, geri dönüşüm programları, yeşil ürünler gibi pek çok sosyal sorumluluk alanına önem vermektedirler. Sağlık hizmetlerinde bulun­ma, yol yapımı, trafik için destek verme ve sponsorluk bu düzeyde sıklıkla rastlanan fa­aliyetlerdir.

Sosyal avukat düzeyinde ise işletmelerin sosyal sorumluluk faaliyetlerindeki temel amacı finansal sonuçların ötesinde “iyi olmak”tır. Bu amaç işletmelerin kâr amacı gütmediği anlamına gelmemelidir. Kâr sağ­lamak, sosyal sorumluluk faaliyetlerindeki tek amaç değildir. Bu işletmelerin varlığını sürdürmelerinin temel amacı para kazan­manın çok ötesindedir. Para kazanmak için yaşamazlar, yaşamak ve amaçlarını gerçek­leştirmek için para kazanırlar.

Son yıllarda kurumsal sosyal sorumluluk konu­sundaki tartışmalar üç ana başlıkta yoğunlaşmak­tadır. Bunlar çevre, sömürü ve rüşvet-yolsuzluktur.

Sürdürülebilirlik; toplumun sosyal, kültürel, bi­limsel, doğal ve insan kaynaklarının tümünün ihti­yatlı kullanımını sağlayan ve buna saygı duyma te­melinde sosyal bir bakış yaratan katılımcı bir süreç olarak tanımlanmaktadır.

Sürdürülebilir kalkınma, Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu’nun yaptığı tanımda “bugünün insan ihtiyaçlarının, ge­lecek nesillerin ihtiyaçlarını karşılama olanaklarını yok etmeden karşılanabilmesi” olarak ifade edilmektedir.

İşletmenin ekonomik, çevresel ve sosyal fırsatları işletme stratejisiyle bütünleştirerek amaçlarına ulaşması ve ortakların hisse de­ğerini artırmak olarak tanımlanmaktadır.