Türev ürünler, en basit tanımıyla değeri başka bir dayanak varlığın değerine bağlı olan finansal araçlardır. Örneğin bir pay senedi opsiyonu, değeri pay senedinin fiyatına bağlı olan bir türev üründür. Bununla birlikte türev ürünler herhangi bir varlığa dayalı olabilir; örneğin bir kayak merkezine yağan kar miktarı üzerine bile türev ürün sözleşmesi yazılabilir. Türev ürünleri kullanarak, firmalar ya da bireyler üstlenmeyi istemedikleri riskleri, bu riskleri üstlenmek isteyen yatırımcılara transfer edebilirler. Türev ürünler, uzun süredir işlem görmelerine rağmen özellikle son 25 yıl içerisinde finans dünyasında oldukça önemli bir konuma gelmiştirler. Gelecek sözleşmeleri (futures) ve opsiyon sözleşmeleri pek çok piyasada aktif olarak işlem görmektedir. Finansal kurum- lar ve fon yöneticileri forward (alivre) sözleşmelerinin, takas sözleşmelerinin (swap) ve opsiyon sözleşmelerinin farklı türleri ile işlem yapmaktadır. Gelinen son noktada, finans alanında çalışanların türev ürünleri, nasıl kullanılıp ne şekilde fiyatlandıklarını bilmeleri önem taşımaktadır. Madde IV yanlış bilgi olduğu için doğru cevap C'dir.

Forward sözleşmeler gibi futures sözleşmeler de fiyatı ve vadesi bugünden belli olan bir varlığın ileriki bir tarihte alım veya satımı üzerine yapılan bir sözleşme türüdür. Futures sözleşmelerin mutlaka organize bir piyasada işlem görmesi, standart sözleşmeler olarak hazırlanması, sözleşmede yer alan tarafların birbirlerini tanımaması ve borsanın her iki tarafın da haklarının korunacağına dair bir garanti vermesi gibi bir takım temel özellikleri taşıması bakımdan forward sözleşmelerden ayrılır. 

III. maddede verilenen bilginin doğrusu "sözleşmede yer alan tarafların birbirlerini tanımaması" olduğu için doğru cevap B'dir.

20 Mart 2019 tarihinde ABC pay senedi fiyatının 95 kuruş olması durumunda, opsiyon sahibi, opsiyonu kullanarak pay senedini 80 kuruştan satın alıp, 95 kuruşa satacaktır. Bu işlemden opsiyon sahibinin kârı 95-80-8= 7 kuruş olur. 

İlk vadeli işlemlerin başlangıcı 1800’lü yıllara dayanmaktadır. Vadeli işlem piyasalarının tarihinde Amerika’nın Chicago kentinin özel bir yeri vardır. Michigan gölü kıyısındaki Chicago kenti, Amerika’daki diğer büyük göllere ve orta batıya kadar ulaşım imkânına sahip olması nedeniyle stratejik bir öneme sahiptir. Bu konumu Chicago’nun hızla gelişerek bir ticaret merkezi olmasını sağlamıştır. Chicago çevresinde yetiştirilen tarımsal ürünler bu bölgeye taşınmış ve burada depolanarak ticareti yapılmıştır. Doğru cevap B'dir.

Forward sözleşmeler, satıcının belli bir ürünü ileri bir tarihte, bugünden anlaşılan bir fiyat üzerinden alıcıya teslim etmesini öngören sözleşmelerdir. Sözleşmenin şartları (fiyat, miktar, kalite, zaman ve yer) alıcı ile satıcı tarafından karşılıklı belirlenmektedir. Forward sözleşmeleri genellikle tezgâhüstü piyasalarda -iki finansal kurum ya da bir finansal kurum ile müşterisi arasında- işlem görmektedir. Forward sözleşmelerinde taraflardan birisi, dayanak varlığı belirlenen fiyattan ve belirlenen bir tarihte alma, diğeri ise aynı varlığı aynı tarihte ve aynı fiyattan satma yükümlülüğü altına girer. Alma yükümlülüğü altına giren taraf sözleşme üzerinde uzun pozisyon alırken satma yükümlülüğü altına giren taraf ise kısa pozisyon almış olmaktadır. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi forward sözleşmelere ilişkin seçeneklerde yer alan ifadelerin tümü doğrudur, dolayısıyla doğru cevap E’dir.

Ülkemizde 2001 yılında kurulan, 2005 yılında faaliyetlerine başlayan Vadeli İşlem ve
Opsiyon Borsası (VOB) artık faaliyet göstermemektedir.

Bu tezgâh üstü opsiyon piyasası uygulanabilir olmasına rağmen birçok eksiklikleri vardı. Birincisi, opsiyon sahibine, opsiyonu başka birisine vade tarihinden önce satma imkânı vermiyordu. Opsiyonlar, vade tarihine göre düzenleniyordu. Vade tarihinde opsiyon ya kullanılıyor ya da sona erdiliyordu. Bundan dolayı opsiyon sözleşmeleri çok az likiditeye sahipti. İkincisi, satıcının yükümlülüğü sadece aracı firma tarafından garanti ediliyordu. Eğer satıcı ya da “Put and Call Brokers and Dealers Association” firmasının üyeleri iflas ederse opsiyon sahibi hiçbir hak iddia edemiyordu. Üçüncüsü, ilk iki nedenden dolayı işlem maliyeti çok yüksekti. 

I. madde doğru değildir.

Opsiyon işlemleri, borsa üyesi aracı kurumlar vasıtasıyla yapılabilir. İşlem yapabilmek için yatırımcının yetkili bir borsa üyesinde (aracı kurum) hesap açtırması gereklidir. Hesap açmak için nelerin gerektiği, Sermaye Piyasası Kurulunun ve Borsanın düzenlemelerinde yer almaktadır. Hesap açma sırasında genellikle aracı kurum ile yatırımcı arasında bir sözleşme imzalanmakta, yatırımcının kimlik bilgileri alınmakta ve yatırımcının opsiyon işlemleri hakkında bilgilendirilmesi sağlanmaktadır.

Döviz kuru üzerine yazılan ilk futures sözleşmeler 1972 yılında ülkelerin yerel paralarını diğer ülke paralarına karşı dalgalanmaya bıraktığı dönemde işlem görmeye başlamıştır

Vadeli fiyatların hesaplanmasında Taşıma Maliyeti ve Beklentiler Modeli olmak üzere iki farklı model kullanılmaktadır. Taşıma maliyeti modeline göre vadeli fiyatlar alım satıma konu dayanak varlığın spot fiyatı ve bugünden teslimat gününe kadarki taşıma maliyetine bağlıdır. Beklentiler modelinde ise vadeli fiyatlar alım satıma konu dayanak varlığın spot fiyatının vadeli işlem sözleşmesindeki teslimat gününe göre ne kadar değişeceğine ilişkin beklentilere bağlıdır. Doğru cevap C'dir. 

Tanımı yapılan (finansal) kaldıraçtır.

Vadeli işlem sözleşmelerinin özellikleri:

• Borsada yapılır.
• Sözleşme unsurları standart olarak tanımlanmıştır. Sözleşmeler geneldir.
• Vadeli işlem sözleşmeleri, borsalarda şeffaf bir şekilde işlem görür.
• Vade sonuna kadar ters işlem ile pozisyon kapatılabilir. Teslimat zorunlu değildir.
• Vade sonuna kadar tekrar alınıp satılabilir.
• İşlemler Borsa Takas Kurumunun garantisindedir.
• Kâr veya zarar günlük olarak hesaplanır ve ilgili hesaplara yansıtılır.

IV. maddedeki bilginin doğrusu "Kâr veya zarar günlük olarak hesaplanır ve ilgili hesaplara yansıtılır" olduğu için doğru cevap A'dır.

Tezgâhüstü piyasaların önemli özellikleri, sözleşme esnekliği ve tezgâhüstü piyasalardaki düzenleyici çevredir. Aynı zamanda şeffaflık ve kredi riski dikkat çeken diğer özelliklerden olmaktadır. Bu açıklamadan da anlaşıldığı gibi Seçeneklerde yer alan ifadelerin tümü tezgâhüstü piyasaların özelliklerindendir, dolayısıyla doğru cevap E’dir. Tezgâhüstü piyasaların özellikleri şöyle açıklanabilir:

• Sözleşme Esnekliği: Tezgâhüstü piyasaların en önemli avantajı sözleşme esnekliği olarak bilinmektedir. Tezgâhüstü piyasalarda bir müşteri kendi isteklerini karşılayacak bir türev sözleşmeyi düzenleyecek bir başka müşteri bulabileceğini düşünmektedir. 1980’li yılların başlarında tezgâhüstü piyasalar geliştikçe, geçmişte yaşanan anlaşmazlıklardan kaçınmak için yapısal düzenlemelere olan ihtiyaç gündeme gelmiştir. Uluslararası Swap ve Türev Ürünleri Birliği (ISDA) olarak adlandırılan Küresel Ticaret Birliği 1985 yılında kurulmuştur ve bugün ISDA’nın beş kıtada 37 ülkede 450 üzerinde üyesi (tezgâhüstü piyasada işlem yapan büyük bankalar) bulunmaktadır. ISDA’nın temel amacı türev işlemlerle ilgili uluslararası standartları belirlemek ve uyulması gereken yükümlülüklere açıklık getirerek belirsizliklerin azalmasını sağlamaktır. ISDA türev ürün dokümanları iki şekilde bulunmaktadır. “2000 ISDA tanımları ve Ekler” gibi dökümanlar, türev işlemler ile ilgili bir endüstri dili oluşturmaktır. “ISDA Ana Sözleşmesi” (Yerel para birimi) ve “ISDA Ana Sözleşmesi” (çoklu para birimi) gibi dokümanlarda ise mevcut sözleşmeler için metinler yer almaktadır. Eğer iki taraf birbirleri ile ilk tezgâhüstü piyasalar işlemini yapıyorlarsa ilk olarak ISDA ana sözleşmesini imzalamaktadırlar. Bu sözleşmenin amacı iki taraf arasında yerine getirilecek işlemlerin genel şartlarını belirlemektir. Tanımlar ve ana sözleşme ile taraflar arasında bireysel işlemler birkaç dakika içinde yapılır ve anlaşma sağlanır.
• Düzenleyici Kuruluşlar: ISDA standartları dışında, tezgâhüstü piyasalar düzensizdir. Tezgâhüstü piyasalarda şeffaflık ile ilgili argümanlar organize piyasalarda olanların tam tersi şeklindedir. Tezgâhüstü piyasalarda işlem yapanlar, işlemler üzerinde bir devlet müessesinin denetimine sahip değildir. Diğer taraflan, tezgâhüstü piyasalarda bir anda yeni türev enstrümanlar işlem görmeye başlayabilmektedir. Bu durumda organize piyasalara karşı bir rekabet avantajı sağlamaktadır.
• Şeffaflık: Piyasa şeffaflığı, piyasada işlem gören türev ürünler hakkında piyasaya verilen bilgilerin miktarını ifade etmektedir. Piyasalar fiyatlar, işlem hacimleri, açık pozisyon sayısı gibi bilgilerin kamuya açıklanmasının sağlandığı ölçüde şeffaftır.
• Kredi Riski: Organize piyasalardan farklı olarak tezgâhüstü piyasalarda işlem gören sözleşmeler, karşı tarafın yükümlülüğünü yerine getirmemesi olarak bilenen bir kredi riskini içermektedir. Tezgâhüstü piyasalarda işlem gören sözleşmelerde taraflar, bir aracı kurum veya kullanıcı (bankaya karşı bir firma gibi) ya da aracı kuruma karşı aracı kurum (bankaya karşı banka gibi) olmaktadır. Bu nedenle tarafların kredibilitesi simetrik değildir. Büyük bankaların kredibilitesi çok yüksek iken küçük firma ya da küçük bankaların kredibilitesi düşük olabilir. Kredi riskine maruz kalmamanın bir yolu, kredibilitesi yüksek olan taraflar ile sözleşme düzenlemektir. Diğer bir yolu ise karşı tarafın bir garantör vermesini sağlamaktır. Bu tür sözleşmelerde, firma garantör olan üçüncü tarafa bir prim ödemek durumundadır. Son olarak kredi riskini bertaraf etmek için karşı tarafın yükümlülüğünü yerine getirememesinin maliyeti sözleşme şartlarına dâhil edilebilir.

Küreselleşme ile birlikte finansal piyasalar daralmamış genişlemiştir.

Cari Fiyat: İçinde bulunulan anda alım satıma konu üründe gerçekleşen işlem fiyatıdır

Fiziki teslim gerçekleştirilmesi en zahmetli yoldur. Kontrata dayalı malın satın alınması veya satılması gerekir. Futures pazarlarda pozisyonların kapatılmasında fiziksel teslim çok nadir görülür. Fiziksel teslim katılımcılara, depolama, taşıma, sigortalama vb. gibi maliyet unsurları getirmektedir.

Satma opsiyonunda ise opsiyonun dayanak varlığın piyasa fiyatı, kullanım fiyatından düşük olduğunda opsiyon kârda olur. Satma opsiyon sahibi, opsiyonu kullanmak istediğinde, kullanım fiyatı, dayanak varlığın piyasa fiyatından yüksek olduğundan kârlı olacaktır. Örneğin; piyasa fiyatı 5 lira, kullanım fiyatı 6 lira olan bir pay senedi satma opsiyonu sahibi, pay senedini 5 lira piyasa fiyatı yerine 6 liradan satacağından 1 lira kazançlı olacaktır.

Bu tip opsiyonların özelliği, opsiyonun vade tarihine kadar olan süre içindeki herhangi bir tarihte işleme konulabilmesidir. Örneğin, vadesi altı ay olarak belirlenen bir Amerikan tipi satış opsiyonunda, opsiyon bu süre içindeki herhangi bir zamanda kullanılabilir.

Ülkemizde 2001 yılında kurulan, 2005 yılında faaliyetlerine başlayan Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası (VOB) artık faaliyet göstermemektedir. 2 Ağustos 2013 tarihinde gün sonunda İzmir Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası AŞ’de (VOB) işlemler sona ermiş olup 5 Ağustos 2013 tarihinden itibaren Borsa İstanbul Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (VİOP) ile VOB piyasası birleşmesi gerçekleşmiştir. Bu tarihten sonra, Türkiye’deki tüm vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri, VİOP bünyesinde İstanbul’da işlem görmeye başlamıştır.

Bu opsiyon stratejisinde, bir satın alma opsiyonu satmak isteyen yatırımcı, satacağı pay senetlerine fiziki olarak sahip olabileceği gibi vade tarihinde pay senedini piyasa fiyatından satın alarak da yükümlülüğünü yerine getirebilir. Opsiyon satıcısı, pay senedi piyasasında fiyatların düşeceğini düşünmektedir. En azından çekimser, tarafsız bir düşünce yapısındadır. Bir satın alma opsiyonu yazarak sahip olduğu pay senedinin riskini azaltır. Hatta eğer gerçekten fiyatlar düşerse karşılığı olan satın alma opsiyonu satarak kâr dahi elde edebilir.