Eski İran’da Mihr, büyük tanrılardan biri, aynı zamanda “aydınlık meleği”nin adı, sevgi, dostluk, şefkat ve sözünde durmanın, aydınlık ve mutluluğun sembolü olarak bilinir.

Doğanın ve insanın taşıyıcısı olduklarına inanılan yaşamın kesintisizliğini simgeleyen, göksel güçler ya da yer/su ruhları için sunulan serpme, saçma ve benzeri biçimlerde uygulanan süt, rakı, kımız, yağ, buğday, darı vb. kansız kurbana saçı kurbanı denir. Kısrakların ilkbaharda sağılan ilk sütü yulafla karıştırılarak Yayık’a “saçı kurbanı” olarak saçılır, ona dualar edilir.

Türk mitolojisinde dört anayönü simgeleyen dört büyük yıldız kümesinden Doğu’yu belirleyen Ağaç Yıldızı veya Müşteri Yıldızı’ nın biçimi olarak büyük bir canavar olduğu düşünülürdü. Bu gök ejderinin göğün en altında yer alan ve bütün gök cisimlerinin bağlı bulunduğu çarkı çevirdiğine inanılırdı.

Halk kültürünün unsurları arasında halk oyunları, halk edebiyatı, halk mutfağı ve halk mimarisi yer alırken halk evleri günümüzde sivil toplum kuruluşu olarak yer alır.

Ülgen gök cisimlerini yönetir, gök gürültüsü, yıldırım yaratır, yağmurları yağdırır. Ülgen gök kuşağını, insanları,hayvanları, otlakları, yaylaları ve ateşi yaratmıştır. Bir insana benzediği düşünülen
Ülgen için “ak nur”, “nurlu hakan”, “fırtına koparan”, “şimşek çaktıran” ve“yakıcı” gibi sıfatlar kullanılır.

Eskatolojik unsurların dünyanın sonunun gelmesine ilişkin mitleri oluşturur. Bu hikayede Türk halk kültüründe kıyameti konu aldığı için

İnsanın ihtiyaçları önem sırasına göre, fizyolojik, emniyet, sevgi, itibar ve kendini gerçekleştirme şeklindedir.

Tanrıların sırrının isimlerinde ve lakaplarında saklı olduğu düşüncesi Etimolojik yorumlar içinde yer almaktadır. Örneğin, Plato “oeiv” fiilinden, insanoğlunun yıldızların düzenli hareketini gözlemleyerek tanrı fikrini yarattığı kuramını geliştirmiştir. Sabırlı Kleanthes’in Apollo için iki tane alternatif etimolojisi vardı.

Nahîd/Anahita, Eski İran’da büyük tanrıçalardan biri olarak dinsel ayinlerinde çok özel bir yere ve öneme sahiptir. Onun İran tarihindeki geçmişi çok eskilere, Zerdüşt öncesi dönemlere kadar gider. Anahita, dört temel öge arasında yer alan suyun koruyucusu ve sorumlusu meleğin adıdır. “Suyu bol ve temiz nehir”, “gür ve duru su” anlamlarını ifade eder. Birçok din ve inanışta hayatın başlangıcı ve doğuşun temeli hep dişi yaratıklarla ilişkilendirilir. İran’da Anahita, suyu bol ve duru ırmakların, yeryüzünün bütün suları ve bütün üretkenliklerin kaynağı, annelerin memelerindeki sütlerin temizleyicisi, güç, parlaklık, duruluk ve arılık simgesi, uzun boylu, alabildiğine güzel, özgür, başında yıldızlarla donanmış altın taç, teninde altın elbiseler ve altından çok değerli gerdanlıklarla süslenmiş bir tanrıça olarak nitelenir.

Uyuyan insanların göğsüne bastırarak onu hareket edemez hale getiren ve boğmaya çalışan, çoğunlukla erkek olarak tasvir edilen varlığa karabasan denir. Bu varlığın elbisesine çengelli iğne takılarak görünür hale gelmesi sağlanarak kendisini yakalayan kişinin her isteğini yerine getireceğine inanılır.

Bitki toplayıcılığının ağır bastığı ve zamanla sebze ve diğer bitkileri toplamak kadar onları yetiştirmenin de mümkün olduğunun keşfi, kadınları daha da üstün duruma getirir. Artık yalnız çocukları yapan veya doğuran değil, yiyeceği üreten de onlardır. Bu durum ekonomik ve toplumsal güç ve prestijin kadınlarda toplanarak anaerkil yapının oluşmasını sağlamıştır. Türk kültüründe ateşin kullanılışının da, kadınlar eliyle gerçekleşmesinin ve buna dayalı olarak oluşumu hızlanan ve pekişen anaerkil yapının pek çok izi, Türk mitolojisinin pek çok verisinde yaşamaktadır. Dahası, bu etkinlikler erkeklerin kadın kamların gözetimi olmaksızın yapabildiği tek etkinlik olan avcılığı, ikinci plana iten özelliklere sahiptir. Ayrıca, Türk kültürünün bu erken döneminde kadının veya ananın çocuklarıyla birlikte, “ocak ateşi” nin kutsallığının yanı sıra sosyal ve kültürel bir kurumu, “aile ocağını” oluşturduğu ve erkeğin ikincil bir konumda olduğu görülür. Türklerde kamlık da, önceleri tamamen kadınların tekelindedir. Erkekler “kam” (şaman) olabilecek yetenek ve güçte bir cins olarak kabul edilmemektedir. Türk mitolojisinin en eski verimlerini oluşturan Türk Kamlık dininin temelleri bu inanç sistematiği üzerine atılmıştır.

Sîmorğ ya da Anka, halk arasında Zümrüdüanka adlarıyla anılan efsanevî, tanrısal güç özellikleri de taşıyan, Şahnâme’de efsanevî bir yaratık olarak kabul edilen bir kuştur. Eski İranlıların, Avestâ’dan da kaynaklanan inanışlarına göre Sîmorğ’un tüylerinden ya da kemiklerinden bir parçayı beraberinde bulunduranlar
hiç kimseden zarar görmezler. Sıkıntıyla yüz yüze geldikleri an, tüyünü ateşte yaktıklarında, o gelir ve onları sıkıntıdan kurtarır. Sîmorğ’un dalına konduğu ağaç, ilaç etkisi gösterir. Gıdasının ateş olduğu, seher yelinin onun nefesi olduğu, yaşadığı yerin de Kâf Dağı olduğuna inanılır. Fars edebiyatında Sîmorğ ile ilgili birçok efsane vardır.

Erkek egemen veya ataerkil yapının oluşması sürecinin başlangıcında bir erkek kültü olan “dağ kültü” vardır. Bilindiği gibi, dağlar da, Türk mitolojisinde özel bir yere sahip varlıklar olarak karşımıza çıkmaktadır. Dağların Türk mitolojisi içinde, yaratılış ve köken mitine sahip olmalarının yanı sıra, kutsal kozmik dağ, tanrıya ulaşılan özel bir mekân ve taş veya kayadan yaratılmayla birlikte taşların üst üste yığılmasıyla oluşturulan “oba” inancıyla birlikte geniş bir kült meydana getirdiği görülmektedir. Dağ kültü, toplayıcılık ve ilkel bahçe tarımı döneminde oluşan anaerkillik karşısında toplayıcı-avcılıkla geçinen erkeklerin, mağarada şekillenen “ana ocağı” ve “kadın kampı”na karşı, “ata ocağı” ve “erkekler kampı”nı tesis ettikleri alternatif mekân olarak çıkmıştır. Kadınların “bitki kültüne” karşı burada bir yandan “hayvan kültü” oluşurken diğer yandan da dağ kültü etrafında şekillenen erkek derneğinin “atalar kültünü” ve “alplık derneğinin” ilk teşekkül zeminini oluşturmuştur.

Kabe iran mitolojisinde yer alan bir tema değildir.