Cemşid’i öldürerek saltanat tahtına oturan efsanevî İran hükümdârı Dahhak’tır

Zerdüşt inanışının en sevimli çehrelerinden Surûş, bütün dinsel ayinlerde hazır bulunur. Bu tanrının asıl görevi, insanlara kulluğu nasıl yapmaları gerektiğini öğretmek, tanrıya karşı görevlerini yerine getirmelerini sağlamaktır. Surûş, Zerdüşt inanışında; Ahura Mazda’nın emirlerini, kutsal mesajlarını taşıyan bir sembol olarak kabul edilir. Şahnâme’nin bazı bölümlerinde o, tanrının mesajlarını insanlara ulaştıran bir ulaktır. Avestâ’nın özellikle eski bölümlerinde Surûş bir melek olarak nitelenir. Kıyamet gününde hesap ve ölçü tartı işleri onun tarafından yapılacaktır. Surûş’un asıl görevi, dünyanın düzenini korumaktır. Her gece üç kez, insanların arasına girer ve onları şeytanların kötülüklerinden korur. Ölümlerinden sonra da o, ruhların beraberinde bulunur. Farsça kitaplarda o, Cebrail ile aynı melek olarak da ifade edilir.

Rivayete göre, gazal-i misk adlı âhu, Tibet tarafında bulunur. Misk bu geyiğin göbeğinde toplanan kandan elde edilir. Misk şişi göbeğinde toplanınca, ahu hastalanırmış; göbeğini kaşıyabilmesi için, Tibet halkı geniş sahralara kazıklar çakarmış. Âhu bu kazıklara göbeğini sürterek kaşırken misk düşermiş. Siyah renkli ve güzel kokulu olan misk, kalbe ve dimağa kuvvet verdiği için, eskiden tıpta ilaç olarak kullanılırmış.

Türk mitolojisinin de doğuşunda yer alan ve son derece önemli rol oynayan “coğrafi çevre”, “insan unsuru” ve “topluluk/cemiyet” üç temel faktördür.

Rivayetlere göre, Kisra lakabı ilk defa bu kişiye verilmiştir. Adaletiyle efsanelere karışmış büyük bir hükümdar olan Nûşirevân,hem adaleti hem de yaptırmış olduğu ünlü saraylar ve bu sarayların tâklarıyla meşhur olmuş bir hükümdardır.

“Klâsik edebiyatımızda Dahhâk, büyük bir hükümdar olması, zalimliği, Feridun tarafından yok edilmesi ve özellikle de omuzlarındaki iki yılan sebebiyle zikredilmiş ve onun kıssasına atıfta bulunulan değişik beyitler ortaya konulmuştur. Aşk meydanında sevgilisinden zulümler gören âşıkın hâlini ifadede sevgili zaman zaman Dahhâk olarak tasavvur edilmiştir

Genel olarak gül ve gül bahçesine benzetilen sevgilinin yüzü, bu beyitte cennetteki gül bahçesine benzemektedir. Yüz, aydınlık ve güneşle ilgili bir konum içinde bulunmaktadır. Aynı şekilde ikinci mısrada gece de siyah rengi dolayısıyla siyah renkli zülf/saçla aynı konum içindedir. Şair gündüz vakti sevgilinin yüzünü, gece olunca da saçını görmek ümidine düşer. Fakat şair beyitte “gözlerem” redifini kullanarak ne sevgilisinin yüzünü ne de saçını görebildiğini, ancak onların yerine güneşin aydınlığını ve gecenin karanlığını seyrettiğini ironik bir ifadeyle belirtir. Bizim için önemli olan bu beyitte yine saçın “ömr-i câvidânî” olmasıdır.

M.S. 531 ila 579 yılları arasında hükümdârlık yapan, iran’ın Sâsânî sülalesinden, adaletiyle ün salmış bir hükümdârdır. Rivâyetlere göre, Kisra lakabı ilk defa bu kişiye verilmiştir. Adaletiyle efsanelere karışmış büyük bir hükümdâr olan Nûşirevân, hem adaleti hem de yaptırmış olduğu ünlü saraylar ve bu sarayların tâklarıyla meşhur olmuş bir hükümdârdı.

Yakındoğu mitolojisinde güneş tanrısının doğudan doğuşunu anlatan insan sembolleri şunlardır: 1. Omuzlarında ok şeklinde ışıklar fışkıran bir erkek figürü. 2. Elinde ışıkları temsil eden testere biçiminde dişli hançer bulunan bir insan figürü. 3. Doğarken ve batarken bir ayağını bir dağ tepesine koymuş bir erkek figürü.

Türk mitolojisinde dört anayönü simgeleyen dört büyük yıldız kümesinden Doğu’yu belirleyen Ağaç Yıldız’ ı veya Müşteri Yıldızı’nın biçimi olarak büyük bir canavar olduğu düşünülürdü. Bu gök ejderinin göğün en altında yer alan ve bütün gök cisimlerinin bağlı bulunduğu çarkı çevirdiğine inanılırdı.

Elbruz Dağı, Deşt-i Arjanah ve Belh arasında yükselmektedir. Simurg’un yuvası bu dağdadır. Simurg, Rüstem’in babası Destan’ı deniz kıyısında terkedilmiş bularak bu dağdaki yuvasına getirmiş, bakmış ve büyütmüştür. Divan şairleri bu dağı, yüksekliği, haşmeti bakımından ele almışlardır.

Hüsrev’in yağız atı ve Gülgûn’un Şiirin’in bindiği açık doru at) kardeşidir. Annelerinin, çöldeki bir aygır heykeline bir defa sürünmekle gebe kalarak bunları doğurduğu söylenmektedir. Efsaneye göre Şebdîz’in boyu diğer atlardan dört karış yüksektir.

1950’li yıllarda Melih Cevdet, mitolojiye yönelerek şiirine açılım kazandırmaya çalışırken; Oktay Rifat, ikinci Yeni tartışmaları içinde farklı bir poetikaya açılmaktadır. Latin Ozanlarından Çeviriler (1963) ve Yunan Antologyası (1964) adlı küçük antolojileri, şairin açılmaya başladığı ufku haber verir. 1950’lerin ortalarında doğan ve hızla yayılıp 1960’ların başında tamamlanan “ikinci Yeni şiiri” içindeki Edip Cansever, Umutsuzlar Parkı (1958) ve Petrol (1959) adlı kitaplarındaki şiirlerle Varoluşçuluğa ulaşır; Nerde Antigone (1961) ve Tragedyalar (1964) adlı kitaplarıyla da Eski Yunan’a geçer. 

Taberî, “tarihin babası” unvanıyla da anılan büyük tarihçilerden biridir. Eserinde yaratılışın başlangıcından halifeler çağına kadar insanlık tarihini yazmıştır. Firdevsî’nin anlatılarının hemen hepsi onda da vardır. Bu hikâyeler bizim şiirimizdeki göndermelere daha yakındır.

İran şâiri Firdevsî’nin, onuncu yüzyılın sonlarında, yazmış olduğu İran’ın mitolojik tarihini de anlatan altmış bin beyitlik büyük mesnevîsine Şehname adı verilir.

Cennetin kapıcısı Rıdvan’dır.

1912 yılında Paris’ten yurda dönen Yahya Kemal ile Fransız edebiyatının önde gelen eserlerini okuyup etkilenen Yakup Kadri, “Nev-Yunanilik” düşüncesini esas alan bir edebi hareket kurmaya niyetlenmişlerdir.