Mahzenü’l-esrar Haydar Tilbe’nin eseridir.

Rus bilim adamlarından Samoyloviç Çağatayca terimini 15 ve 20. yüzyıllar Orta Asya edebi Türk dili için kullanmış ve şu dönemlere ayırmıştır: 1. Karahanlı Türkçesi veya Kaşgar Türkçesi (1 1 -1 2 . yüzyıllar); 2. Kıpçak-Oğuz Türkçesi (13 -1 4 . yüzyıllar); 3. Çağatayca (15 -1 9. yüzyıllar); 4. Özbekçe (20. yüzyıl).

Bulunma hâli, fiillerle ilişkide olan ismin bulunduğu yeri bildirir. İsimle fiil arasında mekân ilişkisi gösteren bulunma hâli, Çağatay Türkçesinde +DA ekiyle yapılır ve ek, ünsüz uyumuna uyar.

“çü”nün doğru dil incelemesi: “(< Far.) ‘mademki” şeklindedir.

B seçeneğinde yörüşte –Iş, E seçeneğinde ise köymeklik –mAKlIK isim fiil ekini almıştır. C seçeneğinde yıglayu –yU, D seçeneğinde Külerde ise –ArdA zarf fiil ekini almıştır. Tanır sözünde –r eki sıfat fiil ekidir.

İlgi hali eki Çağatay Türkçesinde genel olarak +nIñ / +nUñ şeklindedir. “Ba‘zınıñ musahebetidin hoşnüd u behre-mend durur biz.” cümlesindeki “ba’zınıñ” sözcüğü üzerinde ilgi hâli eki bulunmaktadır.

Eski Türkçede “tuhfe” hediye, armağan, güzel şey’ anlamlarına gelmektedir.

Ali Şir Nevâyî’nin Türkçenin Farsçadan geri kalmadığını kanıtlamaya çalıştığı eseri dillerin karşılaştırılması olarak çevirebileceğimiz Muhâkemetü’l-lügâteyn’ dir.

“ihtiyar körmegimniñ sebebi ol turur” ifadesinde isim fiil eki olan –mAK eki vardır. Diğer şıklarda ise sıfat fiil ekleri olan –An, -GAn, -GII ve –GU eklerini görmekteyiz

Oluşumları sırasında ses telleri titreşen ötümlü ünsüzlerin ses telleri titreşmeden oluşan ve karşılıkları olan ötümsüz ünsüzlere dönüşmesi olayıdır. Ünsüz ötümsüzleşmesi Çağatay Türkçesinin karakteristik özelliklerinden biridir. Bu ses olayı nedeniyle Çağatay Türkçesinde bazı eklerin yalnızca ötümsüz şekilleri yaygınlaşmıştır. Örneğin +lIG >+ lI? ve –mAz > -mAs değişiklikleri. Cevap B şıkkıdır.

Yalın hâl, hâl sistemi içerisinde ek almadan kullanılan ve ismin asıl biçimi sayılan, ismin başka unsurlara bağlı olmayan şeklidir. Yalın hâl cümlede öznenin bulunduğu hâldir. İsimleri bu hâle sokmak için kullanılan bir hâl eki yoktur.

-sA eki ile çekimlenen fiil, hareketin şart biçiminde tasarlandığını ifade eder. Kişi eklerinden ikinci tipte olanlar kullanılır.

“a” ünlüsü düz bir ünlüdür, “o” ünlüsü ise yuvarlak bir ünlüdür. “a” ünlüsü, “o” ünlüsüne dönüşerek yuvarlaklaşmıştır.

Çağatay Türkçesinde fiillerin hareket isimlerinin ifadesi için -mAK ve -Iş ekleri kullanılmıştır. Özellikle -mAK eki yaygın bir kullanım alanına sahiptir ve bu ekin +lIK ekiyle genişlemiş şekli -mAKlIK eki aynı görevde kullanılmıştır.

İstek kipinin hikâyesinin birinci tekil kişi eki “-(y)A (y~yI)dUm”dur.

Hoca Ahmed Fakih tarafından kaside şeklinde yazılan 1000 beyitlik manzume olan ve din ve tasavvuf konularında yazılmış öğretici mahiyetteki eser Çarh-nâme’dir.

Altına seçeneğinde alt kökünün yanına –ı-: iyelik 3. teklik kişi, -n-: zamir n’si, -a: yönelme hal eki vardır.

“görk”ün doğru dil incelemesi: ‘güzellik, iyi huy’ şeklindedir.

A seçeneğindeki “atam” 1. teklik kişi, “adı” 3. teklik kişi ve “gözümüz” 3. teklik kişi iyelik eklerini barındırmaktadır.

Çağatay Türkçesi eserlerinde p ünsüzü genellikle be, ç ünsüzü genellikle cim, g ünsüzü genellikle kef bazen de keşideli kef ile yazılmıştır. Bir geniz ünsüzü olan ñ sesi için genellikle nun ve kef harfleri kullanılmıştır. Ayrıca, Çağatay Türkçesinde kullanılan Arap alfabesinde ünsüzleri işaretlemek için yeteri kadar harf olmasına rağmen bazen iki farklı Türkçe ses için tek harfin kullanılması bir yazım özelliğidir. Örneğin, be harfi hem b hem de p sesi için; cim harfi hem c hem de ç sesi için kullanılmıştır.