Çeng-nâme, aruz ölçüsüyle yazılmış, 1446 beyitten oluşmaktadır. Çeng, kanuna benzer dik tutularak çalınan bir sazdır. Bir araya gelme konusunu işleyen tasavvufi ve sembolik bir eserdir.

Ahmed-i Dâî

Fâtih Sultan Mehmed (II. Mehmed) “Sahn-ı Semân” adı verilen sekiz büyük medreseyi kurmuş ve bu medreselerde Ali Kuşçu (öl. 1474), Hayâlî Şemseddin (öl. 1470), Molla Hüsrev (öl. 1480), Hocazâde Muslihiddîn Mustafa (öl. 1488), Hatîbzâde Muhyiddîn Mehmed (öl. 1495) gibi devrin en büyük âlimleri ders vermiştir. Bu dönemde Kitâb-ı Öklidis, Kitâb-ı Mesâdarâ Kitâb-ı Mecestî adlı eserlerin tercümeleri yapılmış, ayrıca devrin cilt sanatı da bu eserlerle ortaya konulmuştur. Arapça ve Farsça, İbranice, Keldanice, Yunanca, İslavca ve Latince bilen ve kitap¬lara düşkün biri padişahtır. Dinler, mezhepler ve inanç sistemleri ile tabiatüstü meseleleri incelemeye meraklıdır.

Bu türün Anadolu’da başlayan Batı Türk edebiyatında Yûnus Emre (ö. 1320) ile ortaya çıktığını söylemek mümkündür. Yûnus’un nazireleri, Ahmed-i Yesevî’nin (ö. 1166) şiirlerine yazılmıştır.

Tasavvufî mesnevilerden olan Pîr Mehmed’in Tarîkat-nâme’si, Attâr’ın Musîbet-nâme’sinin çevirisidir. Sultan II. Murâd’a takdim edilen eserin, İ. Hikmet Ertaylan tarafından neşredilen (1946) Raif Yelkenci nüshasının sadece 80 beyitlik kısmı bilinmekteydi. Ancak Abdulkadir Gürer, eserin iyi bir nüshasını bularak Türk Dil Kurumu Kütüphanesi’ne kazandırmış ve tanıtmıştır (2003). 826/1423 tarihinde aruzun “mefâîlün mefâîlün feûlün” kalıbıyla yazılan eser, 4930 beyitten oluşmaktadır. Sultan II. Murâd döneminde yazılan ilk mesnevi olan Tarîkatnâme’nin konusu, salikin Allah’ı kâinatta arayıp kendinde bulması fikrinin, yani vahdet-i vücûd düşüncesinin farklı bir şekilde ifade edilmesidir.

Fatih Sultan Mehmet şiirlerinde "Avnî" mahlasını kullanmıştır. Doğru yanıt: A'dır. 

II. Bâyezîd, Adlî mahlasıy¬la şiirler yazmıştır. Divan sahibi bir padişahtır. Gönülden çok akla hitap eden hikmetli şiirler yazmıştır. Beyitlerinde tenasüp sanatına yer verir.

Nazirede örnek alınan şiire "Zemin" denir. Doğru yanıt: E'dir.

Türk edebiyatında XV. ve XVI. yüzyılın ortalarına kadar yazılan nazire mecmuaları, Ömer b. Mezîd’in Mecmû’atü’n-nezâ’ir’i, Yazarı Bilinmeyen Bir Mecmû’atü’n-nezâ’ir, Eğirdirli Hacı Kemal’in Câmi’ü’n-nezâ’ir’i, Edirneli Nazmî’nin Mecma’ü’n-nezâ’ir’i ile Pervâne Beg’in kendi adıyla anılan Pervâne Beg Mecmuası’dır. Bunları XVII. yüzyılda Budinli Hisalî’nin 1652 yılında derlediği Metâli’ü’n-nezâ’ir’i takip etmiştir.

Tasavvufî mesnevilerden olan Pîr Mehmed’in Tarîkat-nâme’si, Attâr’ın Musîbet-nâme’sinin çevirisidir.

Habîbî, XV. yüzyılda Azerî sahasındaki en önemli şairdir. Akkoyunlu hükümdarı Sultan Ya’kub’un himayesinde yetişmiş, sonra Şah İsmail’in himayesine girmiş, Şah İsmail tarafından “melikü’ş-şu’arâ” unvanıyla büyük iltifat görmüştür. Bilinmeyen bir sebeple Safevî ülkesinden ayrılarak II. Bâyezîd zamanında İstanbul’a gelen Habîbî, I. Selîm zamanında İstanbul’da ölmüştür. Doğru cevap C’dir.

1459’da İstanbul’a gelerek Fâtih’ten büyük bir iltifat gören, ancak çekemeyenler tarafından Fâtih’in gözünden düşürülerek Bursa’ya sürülen Hamîdî, II. Bâyezîd devrinde Bursa’da ölmüştür. Doğru cevap A'dır.

Zemin (model) şiir: Kendisi örnek alınarak benzeri yazılan şiire zemin veya model şiir denir. Nazire şiir ile zemin şiirin vezin ve kafiyesi aynı olur. Nazire şiir ile zemin şiirin redifleri aynı olur. Nazireler daha çok gazel ve kaside nazım şekli yazılmıştır. Nazire ile zemîn şiir, aynı dil ve şivelerde olabilir.

Fatih dönemini anlatan "Tarih-i Ebül-Feth" adlı eseri Tursun Bey yazmıştır. Doğru yanıt: C'dir.

Süleyman Çelebi