Osmanlı İmparatorluğu’nda Batılılaşma adına yapılan yenilik hareketlerine “ıslahat” denmiştir. Bir anlamıyla kökten bir değişimi değil de eskiyen ve işe yaramaz hale gelenin kendi içinde iyileştirilmesini esas alan bu kullanımın, yumuşak bir geçiş düşüncesine hizmet ettiği söylenebilir

Türk edebiyatında “tercüme” denince akla gelen ilk isim Ahmet Vefik Paşa (1823-1891)dır.  

Ahmed saltanatında ve Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın sadrazamlığı sırasında cereyan eden Patrona Halil isyanı, Lale Devri’ni sonlandıran isyan olarak bilinir. 28 Eylül1730’da başlayıp haftalarca süren isyana, bir dizi siyasi gelişme sebep olmuştur. 

Reayanın ağır ve adaletsiz vergi yükü karşısında çektiği sıkıntılar, Yavuz Sultan Selim Dönemi’nin ünlü âlimi İdris-i Bitlisi (15.yy ortaları-1520)’nin Kanun-ı Şehin Şâhî’sinde dile getirilir. Yani İdris-i Bitlisi’nin Kanun-ı Şehin Şâhî’sinde değindiği temel sorun vergilerdir. 

Atçalı Kel Mehmet isyanı, Anadolu'da Aydın şehrinde çıkmıştır.

Yukarıdaki sosyoekonomik ve siyasal koşullar altında İslamcılık düşüncesi İslam dünyasının farklı noktalarında çeşitli isimler ve bu isimlerin temsil ettiği çevreler ekseninde
gelişmeye başlar. Cemaleddin Afganî (1838-1897) ve Muhammed Abduh (1845-1905)
Mısır’da; Seyyid Ahmet Han (1817-1898) ve Seyyid Emir Ali (1849-1928) Hindistan’da
İslamcılık düşüncesinin temellerini atarlar. Türkiye’de ise Namık Kemal, Ziya Paşa, Ali
Suavi, Mizancı Murat gibi Tanzimat yazarları tarafından tohumları atıldıktan sonra
Sırat-ı Müstakim ve Sebilürreşad, Volkan vb. dergilerde toplanan yazar, şair düşünce ve
din adamları tarafından etkili olarak II. Meşrutiyet Dönemi’nde güçlenir. İttihat-ı İslam
ifadesi Osmanlı siyasi hayatında ilkin 1870’lerden sonra özellikle de Afganî’nin Abdülaziz
döneminde İstanbul’a gelişinden sonra zikredilmeye başlanır

Şair Keçecizade İzzet’in oğlu olan Mehmet Fuat Paşa (1814-1868), askerî tıp okulundan mezun olur. Fransızcayla ilgili ilk bilgilerini, eğitim dili Fransızca olan bu okulda alır. Daha sonra Fransızcasını mükemmel derecede ilerletir. Reşid Paşa’nın teşvikiyle 1837’de “Tercüme Odası”na girer. Londra Sefareti Başkatipliği, Madrid ve Lizbon elçilikleri gibi görevlerde bulunduktan sonra 1852’de Âli Paşa’nın sadrazamlığı sırasında Hariciye Nazırı olur. Geniş görüşlü bir devlet adamı olan Fuat Paşa, önüne çıkan meseleleri süratle halledip karar verme yeteneğine sahiptir. Taassup ve cehalet düşmanıdır. Fuat Paşa, muhaliflerinden en çok alafrangalığından dolayı tepki almıştır.

Mithat Paşa Osmanlı Devleti'nin önemli devlet adamıdır. Meşrutiyetçidir. Değişime inanmaktadır. Ona göre; İslamiyet, bu değişimin önünde engel değildir. Doğru cevap: E'dir.

Osman Bey’den itibaren I. Ahmet’e (1603-1617) kadar padişahlık babadan oğula geç- miştir. I. Ahmet’ten sonra bazen kardeşlere, yeğenlere de taht bırakılmıştır. 

İlk özel Türk gazetesi olan Tercüman-ı Ahvâl, “gazeteciliğin pîri” unvanıyla anılan İstanbul Telgraf Müdürü Agâh Efendi (1832-1887) ve Şinasi (1826-1871) tarafından çıkarılır.

İki meşrutiyet ilanı arasında Osmanlı ülkesinde “istibdat” adı verilen, şiddeti gittikçe artan, özellikle de basın ve düşünce faaliyetleri üzerinde hissedilen bir “baskı” rejimi vardır.

Rasyonalizm ve pozitivizme mutlak biçimde gönül verenlerden önce Batıcılığın gelişimine muhafazakâr ve gelenekçi Ahmet Cevdet Paşa (1823-1895) ve Münif Paşa (1830-1919)
ile başlamak daha doğru olacaktır.

İstanbul’da inşa edilen ilk barok mimari özellikli cami Nuruosmaniye Camii’dir. 

Yeni Osmanlılar, önce İstanbul’da sonra da Avrupa’da çıkardıkları gazeteler üzerinden meramlarını anlatmaya çalışırlar. Osmanlı’da sürmekte olan rejim anlayışını eleştirirler. Çalışmalarına İstanbul’daki baskılar özellikle de Kararname-i Âli yüzünden Avrupa’da devam eden Yeni Osmanlılar, 1867 yılından itibaren faaliyetlerini yoğunlaştırırlar. 

Islahat Fermanı’na ilk önemli itiraz Tanzimat Fermanı’nın mimarı olan Mustafa Reşit Paşa’dan gelmiştir. Reşit Paşa özellikle de gayrimüslim tebaaya eşitliği sağlamak amacıyla verilen hakları eleştirerek Osmanlı ülkesinde bunların uygulanmasının mümkün olmadığını belirtmiştir.

Osmanlı Devleti’nin en önemli belgelerinden birisi sayılan Tanzimat Fermanı’nın belli başlı noktalarını şu şekilde özetlemek mümkündür: Osmanlı İmparatorluğu sınırları içerisinde yaşayan insanlar, hangi din ve milletten olursa olsun can, ırz ve namus garantisine sahip olacaklardır. Herkesin mülkiyet hakkı bulunacak ve devlet bu hakkın savunucusu olacaktır. Vergi yükümlülüğü eşitlik ilkesine göre belirli ve adil oranlarda olacaktır. Askerlik hizmeti her yerin nüfusuna oranla belirlenecek ve belli süre için yapılacaktır. 

II. Mahmut’un Mehterhâne-yi Humayun’u kaldırıp Muzika-yı Humayun (Mızıka-yı Humayun)’u kurması ile devam eder (1826-1828). Batı müziği ilk etkilerini saray çevresinde gösterir. Çünkü bu müzikle ünsi­yet edebilecek kitle ancak burada mevcuttur. İlk Türk bandosunun kurucusu Giuseppe Donizetti, Batı müziğinin yaygınlaşmasında en önemli isimlerden birisidir. Abdülaziz Dönemi’nin başında Batı müziğine eğilim Abdülmecid Dönemi’yle kıyas­lanamayacak derecede geriler. Bu dönem ve ardından Türk müziğinin Batı’ya açılma serüveni, ilk opera bestelerini yapan Dikran Çuhacıyan (1836-1898)’ın, Kemanî Haydar Bey (1846-1904)’in eserlerinin katkılarıyla ve Güllü Agop’un tiyatrosunda zaman zaman sahnelenen operalarla devam eder.

Osmanlı’nın özellikle Ruslar karşısında almış olduğu yenilgi bir uyanış yaratır. Öncelikle askeriyeye kendi içinde nizam verme arayışının içine girilir

Türkiye’nin ilk güzel sanatlar okulu olan Sanayi-i Nefise Mektebi (1883)’nin müdürlüğü ile görevlendirilen, okulun binasını da Mimar Vallaury ile birlikte tasarlayan Osman Hamdi Bey’in kurduğu akademik kadro ve bu kadronun yetiştirdiği mimarlar, Türk mimarisinin daha güvenli yol almasında bir milat olacaktır. Resim sanatının gerçek anlamda gelişimini ve profesyonel bir biçimde icrasını sağ­layacak kurumsa “Sanayi-i Nefise Mektebi” olur. Eğitmenler de çoğunlukla yabancıdır.