Madde mekânsal, tin zamansal varlıklardır.

Zaman’ın bilince verilişine “sürem” denir.

 Bilinç niceliklerle değil niteliklerle ilgilidir.

 Geçmiş yok olmaz, varlıkta devam eder.

Mekanizm bir olayın neden meydana geldiğini sebep sonuç ilişkilerine veya kurucu süreçlere atıfla açıklar. İlişkiler ve süreçler aynı fenomeni düzenli bir biçimde üretirler. Ereksellik ise doğada insan eylemlerindekine benzer bir amaç, bir nihai erek olduğunu savlar. Bu erek doğaya dışsal veya içsel olarak düşünülebilir.

Descartes’ın felsefe bilimini kurmak için kullandığı bilim modelini matematik sağlıyordu. Bergson’un kullandığı bilim modeli ise matematik değildir, biyolojidir.

Dilimizde “ne var ki”, “ve”, “çok”, “az”, “iki”,”önünde”, “arkasında”, “burada”, “şurada”, “şimdi” vb., gibi duyumsanır bir karşılığı olmayan ancak meramı- mızı anlatmak için ihtiyacımız olan “biçimsel sözcükler” de vardır. Dahası, bunları kullanmak suretiyle yargıları ve nesneleri birbirine bağlayan ve Husserl’in “biçimsel kategoriler” dediği sözcükler de vardır. Örneğin, bağlaç (konjonksiyon) ve ayırma (disjonksiyon ) çeşitli çoğulluk biçimleri vb., yargıları birbirine bağlarlar. Set, sayı, parça, bütün, ilişki vs., ise nesneleri birarada düşünmeye yarar. İşte Husserl’e göre bu kategorileri duyusal görüyle değil, aklın “kategoriyal görü” yetisiyle biliriz. Mantık ve matematik duyumsanır şeylerle değil, bu biçimsel kategorilerle ilgilenir. Psiko- lojizmin hatası bunların duyumsanır olandan soyutlama yoluyla üretilebileceğini sanmasıdır. Husserl biçimsel kategorileri çalışırken kategoriyal soyutlama yoluyla duyumsanır olandan kurtulmamız gerektiğini söyler.

Belirlenimcilik Nicelik Statik bilme Süreksizlik (Fotoğraf) Mekân Madde Zekâ Özgürlük Nitelik ve yoğunluk Dinamik bilme Süreklilik (lm) Zaman (sürem) Bilinç-Hafıza-Tin Sezgi Bilme yetilerimiz Devingen Varlık

Bergson Madde ve Hafıza’da “Beyin maddi dünyanın bir parçasıdır, maddi dünya beynin bir parçası değildir.” der.

Genellikle Husserl’in felsefesi üç döneme ayrılarak düşünülür:

Matematik sorunsaldan fenomenolojik yöntemin geliştirilmesine giden sü- ?reç (1887-1908) ?

Fenomenolojinin aşkın (transandantal) bir felsefe hâline gelmesi süreci ?(1908-1928) ?

Yaşam dünyası sorunsalının öne çıkması ve genetik fenomenolojiye ağırlık ?verilmesi (1928-1938)

Heidegger'a göre, anlama bilme kapasitesi olan bir öznenin zihninde meydana gelen bir hâl, bir olay, bir sentez değildir. Dolayısıyla D seçeneği yanlış bilgi içermektedir.

Mantıksal çözümleme süreçleri 

2. Dönem: Genellikle kabul gören bir okuma geleneğine göre, 1935’le birlikte Heidegger’in düşüncesinde bir dönüşüm, bir dönüş (Kehre) meydana gelmiştir. Artık Heidegger varlığın anlamından değil, varlığın çeşitli çağlarda kendisini nasıl açığa vurduğundan (varlığın hakikatinden) bahseder. Burada varlık tarihinin yorumlanması, varlığın zamansallığı söz konusu olur. Bu dönemde Heidegger, “Dasein” terimini kullanmak yerine, “Menschentum” terimini kullanmakta, yani bizim kendisi olduğumuz varlığı, bu kez varlığın kendisini bir çağda belli bir biçimde açığa vurmasıyla bir durumda bulunan bir topluluk, bir kolektif olarak ele almaktadır.

Seçeneklerin tamamı Bergson'un görüşlerini yansıtmaktadır. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Evrimcilik, Charles Darwin’in (1809-1882), Türlerin Kökeni adlı eserinde (1859) tüm canlıların aslında ortak bir atadan doğduğunu, türlerin başlangıçta oldukları ya da yaratıldıkları gibi kalmadıklarını, dünyadaki yeni şartlara uyum sağlayarak sürekli bir değişim içinde bulunduklarını savunan görüştür.

Charles Darwin’in teorilerinden etkilenen Herbert Spencer, evrim kavramını biyoloji alanından felsefe ve toplumbilim alanına taşımış olan bir düşünürdür.

Heidegger’e göre felsefe bilim değildir. 1930’larda felsefeyi, destrüksiyona tabi
tutularak aşılması gereken metafizik bir gelenek olarak tanımlayan Heidegger,
“düşünce”nin dönüştürücü ve kurtarıcı gücüne inanır. Bu anlamda “düşünce”, bilimsel
faaliyetin aradığı kesinliğe benzer bir kesinlik aramaz; onda bir zaaf olarak
görülemeyecek bir muğlâklık bulunur. Düşünce sorgular. Bilimin nihai işi olgularladır;
“düşünce” ise varlığın anlamı sorusuyla uğraşır, varolanların belirişinin
öznenin bilincinde değil, varoluşta, tarihte, olayın kendisinde bulunan a priori
koşullarını inceler. Dahası, Heidegger’e göre varlığı anlama duygulanımlarla iç içe
geçer. Örneğin Platon’un varlık anlayışı erosla, Aristoteles’in varlık anlayışı hayretle,
Spinoza’nın varlık anlayışı sevinçle, Kierkegaard’ınki kaygıyla modern çağın
varlık anlayışı ise sıkıntı duygusuyla iç içe geçmiştir. Varlık insana bu duygulanımlarda
açılır.

Aristoteles Metafizik’te varlığın dört çeşit anlamı olduğundan söz eder. Varlık: 1) kategoriler anlamında, 2)dunamis-energeia (bilkuvve olan-bilfiil olan) anlamında, 3)hakikat anlamında, 4)öz ve ilinek anlamında anlaşılabilir. Peki, Aristoteles için varlığın başat anlamı nedir? Heidegger, Eski Yunan düşünürlerinin hakikati bir gizlilikten açığa çıkma (aletheia) olarak
düşündüklerini vurgulayarak varlığın “hakikat” anlamını öne çıkarır.

Bergson’un felsefesi başlıca dört eserinde bulunur: 1. Şuurun Dolaysız Verileri Üzerine Deneme (Essai sur les données immédiates de la conscience (1889)). 2. Madde ve Hafıza (Matière et mémoire (1896)). 3. Yaratıcı Tekâmül (L’Évolution créatrice (1907)). 4. Ahlâkın ve Dinin İki Kaynağı (Les deux sources de la morale et de la religion (1932))

Heidegger'e göre, Eski Yunan felsefesi, varlığı açıklıkta mevcudiyet (Anwesenheit) olarak ele almış ve bu mevcudiyeti “şimdi”den yola çıkarak betimlenmiştir. Bu, varlığın zamansal bir karakteri olduğunu göstermektedir. Bundan yola çıkarak, Heidegger, varlığın zamanın ufkunda bir anlam taşıdığı sonucuna varır. İşte belki de Heidegger’in düşüncesinin en yeni, en çığır açıcı taraflarından birisi budur: O, fenomenolojinin a priori ve aşkın özlerini dönüştürmüş; yepyeni bir anlayış getirerek özleri “zamansallık” olarak yorumlamıştır. Buradaki iddia, bir şeyin varlığını onun zamansal karakterini, yapısını çözümlemek suretiyle anlayabileceğimizdir. Zamansallık çözümlemesi, varolanların varlığını, Varlık ve Zaman’da öncelikle Dasein’ın varlığını yorumlamaya yaramaz yalnızca. Bizi varlığın kendisinin bir zamansallığı olup olmadığı sorusuna götürür. Bu soru yarım kalmış bir proje olan Varlık ve Zaman’ın elimizde bulunan kısmında tartışılmamıştır fakat projenin bütünsel planına aittir.

Husserl’in tezi yargının predikasyon (yükleme) öncesi deneyimde temellendiği, bir yargıyı vermeyi mümkün kılan şeyin bir mantıksal yapının deneyimde önşekillenmesi olduğudur. Başka deyişle Husserl’e göre deneyimiz yargıya varmadan önce başka türden sentezler, yapılar içerir. Yargı bunları dile getirir

Heidegger, Marburg yıllarında verdiği derslerde fenomenolojiyi Aristoteles’in felsefesinin ışığında yeniden düşünür. Aristoteles Metafizik’te varlığın dört çeşit anlamı olduğundan söz eder. Varlık: 1) kategoriler anlamında, 2)dunamis-energeia (bilkuvve olan-bilfiil olan) anlamında, 3)hakikat anlamında, 4)öz ve ilinek anlamında anlaşılabilir. Peki, Aristoteles için varlığın başat anlamı nedir? Heidegger, Eski Yunan düşünürlerinin hakikati bir gizlilikten açığa çıkma (aletheia) olarak düşündüklerini vurgulayarak varlığın “hakikat” anlamını öne çıkarır.

Bergson zaman anlayışının zamanın gerçekliğini açıklayamadığı görüşündedir. Bu görüş, onu zamanın bilince nasıl verildiğini araştırmaya götürür. Bergson bilimlerin zaman anlayışını yetersiz bularak “sürem” olarak zamana yönelir. Doğa bilimlerinden gelerek psikolojiye odaklanmış ve bilincin verilerini araştırma konusu haline getirmiştir.