“Eski Anadolu Tarihi” Kitabının “Hitit İmparatorluğu’nun Sonu: Geç Hititler” başlıklı 4. Bölümünde bu soru ile ilgili şu bilgiye yer verilmektedir.

Geç Hitit Devletleri/Beylikleri adı, yaygın olarak Hitit İmparatorluğu’nun yıkılışından bir­kaç yüzyıl sonra Toros bölgesinde, Güneydoğu Anadolu’da ve Kuzey Suriye’de kurulan ve bir­çok bakımdan Hititlerin devamı olduğunu gös­teren kent devletlerini tanımlar. Bunların Hitit Hanedanı’nın devamı olarak nitelendirilmesinin geçerli nedenleri vardır. En önemli bağ, kentleri yöneten hanedan üyelerinden birçoğunun Hitit kralları ile aynı ismi taşıması ve sanatlarında göz­lenen Hitit özellikleridir.

Bu nedenle sorunun doğru cevabı C şıkkıdır.

Urartularda kentler iki bölümden oluşmaktadır: sitadel ve aşağı şehir. Urartu kentlerinin sitadeli bulunduğu bölgeye, ovaya veya ana yola hakim noktadaki bir kayalık yükselti üzerine kurulmuştur. Sitadellerde, tapınak, saray, depolar, konaklar ve atölyeler gibi yapılar bulunmaktadır. Ayrıca sitadeldeki yapılar inşa edilmeden önce kanalizasyon, tuvalet, sarnıç gibi altyapı sistemleri yapılmış, kayalar kesilerek inşa edilecek binalar için geniş teraslar oluşturulmaktaydı. Bu durum arazinin kullanımında Urartuların ileri adımlar attığını göstermektedir.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Geç Hitit sanatı, ortak bir kökenden geldiğini gösteren benzerlikler yanında farklı kentlerde, çevre kültürlerden izler de taşıyan farklı üslupları da bünyesinde barındırır. Ayrıca, bu sanat dalı sivil halkın ihtiyaçlarını karşılamak üzere de hizmet vermektedir. Buna en iyi örnek, Kahramanmaraş civarında bulunan bir mezar stelidir. Bu stel üzerinde
muhtemelen bölgenin varlıklı bir ailesinden bir kadın ve erkek betimlenmiştir. Ayrıca çocukların tasvir edildiği kabartmalar da mevcuttur.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Bu kazı saye­sinde ele geçen yazılı belgeler, sadece Anadolu’nun Orta Tunç Dönemi’ni aydınlatmakla kalmamakta, aynı zamanda Önasya Tarihi’ne ve özellikle dönemin ekonomi tarihine ışık tutmaktadır. Şimdiye kadar Kültepe’de, Eski Assur Dili’nde yazılmış, 23.000 civarında çivi yazılı kil tablet ele geçmiştir ve bu tabletle­rin çoğu da ticari konuları içermektedir. Şehir olarak Kültepe, höyük ve karum olmak üzere iki farklı bölümden oluşur.

“Eski Anadolu Tarihi” Kitabının “Yazılı (Tarih) Sürecin Başlangıcı” başlıklı 2. Bölümünde bu soru ile ilgili şu bilgiye yer verilmektedir.

Mezopotamya’da III. Ur Hanedanı Dönemi sonrasında güçlenen Assur Krallığı, ticaret hayatın­da köklü değişikliler meydana gelmiştir. Önce kral İluşuma Assur’da yapılan ticarete destek vermiş, arkasından, halefi Erişum ticarete bazı özgürlükler tanımıştır. Assur’daki bu değişimler sayesinde, bu­radaki tüccarlar kısa sürede ticaretlerini genişletme fırsatı bulmuşlardır. Ticaret hammadde kaynakla­rının zenginliğinden dolayı önemli ölçüde Anado­lu yönünde idi. Anadolu’da Assur için son derece önemli olan iki hammadde bulunmaktaydı. Birin­cisi dönemin en önemli madenlerinden olan bakır­dı. Bakır, tunç yapımında % 90 oranında kullanı­lıyordu ve bu nedenle çok büyük önem taşıyordu. Mezopotamya’da ise bakır olmadığı için, günlük yaşamda kullanılan kap kacak ve çeşitli aletlerin ya­pımında ihtiyaç duyulan bu madenin dışarıdan it­hal edilmesi gerekiyordu. Assur için son derece kıy­metli olan diğer maden ise gümüştü. İncelemekte olduğumuz dönemde gümüş, özellikle Anadolu için adeta para yerine geçiyordu ve çok değerliydi. Dönemin ticari belgelerine bakıldığında, ödemele­rin çoğunda gümüş ile yapıldığı ya da ölçü olarak gümüşün kullanıldığı görülmektedir.

Bu nedenle sorunun doğru cevabı A şıkkıdır.

II. Sargon'un kızlarından biri ile evlenen Tabal kralı Ambaris'e, Hilakku bölgesinin armağan olarak verildiğini belgelerden biliyoruz. Doğru cevap B'dir.

Hititlerin başkenti, Çorum sınırları içinde kalan ve eski adı Hattuşa olan Boğazköy’dür. Doğru cevap D'dir.

Kaya mezarları ve oda mezarları tek kişi için değil çoklu gömü için inşa edilmiştir. Ailenin bireylerinden biri ölünce mezarın kapısı açılmakta ve hediyeleriyle birlikte mezara yerleştirilmekteydi. Zamanla ana oda dolunca iskeletler ve hediyeler yana odalara yığılmaktaydı. Örneğin Karagündüz’de bir mezarda 106 kişinin kemikleri saptanmıştır.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Boğazköy (Hattuşa)’deki arşivlerde 25.000’den fazla sayıda tablet ve tablet parçası bulunmuştur. Ayrıca Anadolu’da yapılan diğer kazılarda Tokat ilinin Zile ilçesi yakınlarındaki Maşathöyük (Tapigga), bugün Çorum’a bağlı olan Ortaköy (Şapinuwa) ve Sivas-Kuşaklı (Şarişşa)’da da arşivler ortaya çıkartılmıştır.Doğru cevap A'dır.

Hititoloji gerçekleştirdiği filolojik çalışmalar sonucunda, diğer Hint-Avrupa Dilleri olan Latince ve Eski Yunanca ile günümüz İngilizce, Almanca, Fransızca dillerinin etimolojik problemlerinin anlaşılmasına yardımcı olmakta, bu diller ile Hititçenin ilişkisini araştırmaktadır. Tıpkı Latince ve Eski Yunanca gibi Hititçe de ölü bir dildir. Bugün konuşulmayan veya kullanılmayan diller, “Ölü Dil” olarak adlandırılır.

Kil tabletlerin alışılmış formu dikdörtgen olsa da, bunun yanı sıra farklı formlar da mevcuttur. Formların farklılığı dönem, metnin içeriği ya da metnin uzunluğu ile ilgili olmalıdır. Eski Babil ve öncesine ait öğrenci tabletleri, çoğunlukla yuvarlak tabletlerdir. Bununla beraber III. Ur Sülalesi Dönemi’ne ait tarım içerikli metinler ve Eski Babil idari metinleri yine yuvarlak forma sahiptir. Çivi biçimli konik tabletlerin içeriği, ev satım belgeleri ve yapı yazıtlarıyla sınırlıdır.

Hitit Devleti’nin idare biçimi teokratik monarşi olarak tarif edilebilir. Kralların kendileri tanrı değilse de buyrukları tanrı buyruğu kadar baş eğdirici idi. Karşı gelmenin cezası ölümdü. Ayrıca kralın gücünü tanrılardan aldığı kabul edilirdi. Diğer yandan, ölümden sonra kralların tanrı olduğuna da inanılırdı. Doğru cevap D2dir.

Tabal, Friglerin komşusu olması nedeniyle, daha çok onlarla etkileşim içinde olmuştur. Örneğin İvriz’de yer alan ve bir Bereket Tanrısı huzurunda Kral Warpalawas’ın yer aldığı kabartmada, betimlenen giysiler ve başlık Frig özelliklerini yansıtmaktadır. İvriz, Konya ilinin Ereğli ilçesinin güneydoğusunda yer alır. Bölgede Tuwana (Tyana/Niğde) kralı Warpalawas’ın Fırtına Tanrısı ile beraber temsil edildikleri, hiyeroglifli bir anıt mevcuttur.

A şıkkı

Devle­tin yapısı, örgütlenme biçimi ve çivi yazısı gibi birçok alanda Yeni Asur Krallığı’ndan etkilendiler. Doğru cevap A'dır.

Kummuh Krallığı’nın sınırları bugün hemen hemen Adıyaman ili sınırları ile örtüşür. Bu krallığın aynı adı taşıyan başkenti, bugün Atatürk Barajı Gölü’nün altında kalan Samsat Höyük’te yer alır. MÖ 886’da Kummuh kralı Qatazili’nin Assur’a vergi ödediği bilinir. Kummuh, Assur’a vergi ödeyip karşılığında korunma edinen sayısız küçük krallıktan sadece biriydi.

Mezopotamya'da III. Ur Hanedanı dönemi sonrasında güçlenen Assur krallığı ticaret hayatında köklü değişiklikler meydana getirmiştir. Önce Kral İluşuma'nın Assur'da yapılan ticarete destek vermiş, arkasından halefi Erişum ticarete bazı özgürlükler tanımıştır. Böylelikler Assurlu tüccarlar kısa sürede ticaretlerini geliştirmişler ve Anadolu'nun zengin gümüş ve bakır yataklarına sahip olmasından dolayı da ticaret yönünü Anadolu'ya döndürmüşlerdir.

Ancak Tevrat’ta geçen Het Oğulları ile Anadolu’da büyük bir devlet kuran Hititler aynı değildir. Tevrat’ta bahsedilen Het Oğulları, MÖ birinci binyılda, yani Hitit İmparatorluğu’nun yıkılışından sonra, ağırlıklı olarak Kuzey Suriye’de kurulan Geç Hitit Devletleri’dir.

Hititlerin savaş açmayı dahi bir haklılık ve haksızlık sorunu olarak gördüklerini, bu bakımdan, haklı olan tarafın savaşı kazanması için, tanrıların bu konuda yargıya varmaları gerektiğine inandıklarını biliyoruz. Bundan da anlaşılacağı gibi, Hititlerin hukuka bakış açısı, bütünüyle dinseldi. Tanrılar, onlara göre, bütün varlıkların hakkını koruyan, adil ve dürüst efendilerdi.