Eski Türk Edebiyatına Giriş: Söz Sanatları Final 1. Deneme Sınavı
Toplam 12 Soru1.Soru
“Harflerin sayısal karşılığı olayın meydana geldiği yılı göstermeyen eksik veya fazla gelip ekleme ve çıkarma ile uygun hâle getirilen tarih” türüne ne ad verilir?
Tam tarih |
Ta’miyeli tarih |
Mu’cem tarih |
Mühmel tarih |
Dü-tâ târîh |
Bazı tarih mısraındaki harflerin toplamı olayın yılını tam olarak vermez, tarih eksik ya da fazla çıkar. Bu gibi tarihlerde sonucu almak için kaç sayı ekleneceğine veya çıkarılacağına çoğu zaman açıkça ya da ima yoluyla işaret edilir. Bu tarihlere “ta’miyeli tarih” denir.
2.Soru
Hangisinde tarsî’ vardır?
Yûsuf ’daki hüsn ü cemâl Ya’kub’daki hüzn ü melâl |
Her gün hayâl-i çihre-i dil-berden ağların |
“İlâhî! Her ne kadar cehd idüp zâhirüm ma’mûr idersem, bâtınum vîrân. |
“Işk bir zevktir, onun da başka bir dili var, ışk bir şevktir, onun da ayrı ehli |
“İlâhî! İman binasını şöyle muhkem eyle ki sarsar-ı vesvese-i şeytândan mütezelzil olmaya ve İslâm k¯a’idesini şöyle müstahkem eyle ki mancınîk-i İblîs-i |
Yûsuf ’daki hüsn ü cemâl Ya’kub’daki hüzn ü melâl
Geh bedr olam gâhî hilâl gökde mâh-ı tâbân benem
Yunus Emre
İlk mısradaki “hüsn” ile “hüzn” ve aynı mısradaki “cemâl” ile “melâl” arasında revî ve vezin uyumu vardır. Buradaki seci karşılıklı kelimeler arasında olduğu için beyitte tarsî’ vardır.
3.Soru
Ebcedle tarih söyleme türlerinden hangisinde harflerin hepsi hesaba dâhil edilir?
Târîh-i tâm |
Mu’cem |
Mühmel |
Dü-tâ tarih |
Tamiyeli tarih |
Bir tarihteki harflerin hepsinin hesaba dahil edildiği târîh-i tâm (=tam tarih), sadece noktalı harflerin hesaplandığı mu’cem (=menk¯ut, cevher, cevherîn), sadece noktasız harflerin hesaba katıldığı mühmel ya da sade tarih, mısradan tarihin iki katının çıktığı dü-tâ tarih, harflerin sayısal karşılığı olayın meydana geldiği yılı göstermeyen eksik veya fazla gelip ekleme ve çıkarma ile uygun hâle getirilen tamiyeli tarih gibi ebcedle tarih söylemenin pek çok türü vardır. Doğru cevap A’ dır.
4.Soru
Aşağıdakilerden hangisi i’ade söz sanatı ile ilgilidir?
İki mısranın sonunda kelime tekrarlarına yer verilir. |
Beytin son kelimesi, bir sonraki beytin ilk kelimesidir. |
Cümle sonları aynı sesle bitirilir. |
Aynı kökten türemiş iki ve daha fazla sözcük aynı ibarede kullanılır. |
Benzer yazılışa sahip farklı anlamdaki sözcükler birlikte kullanılır. |
İ’ade, beytin son sözcüğünün bir sonraki beytin ilk sözcüğü olarak kullanılmasıdır. Diğer seçenekler farklı söz sanatları ile ilgilidir.
5.Soru
Bir şairin başka bir şairin şiirini örnek alarak onunla aynı vezin ve kafiyede yazdığı şiire ne denir?
İktibâs |
Nazire |
Îrâd-ı mesel |
Tazmin |
Telmih |
Bir şairin başka bir şairin şiirini örnek alarak onunla aynı vezin ve kafiyede yazdığı şiire “nazire” denir. Eğer nazîrede örnek alınan şiirin aksi yönde bir anlam ifade edilirse bu nazîre, “nakîza” adını alır.
6.Soru
Gonce-i bâg-ı sabâvet solmadan
Eyle tahsîl-i kemâlâta şitâb
Bî-hüner tazyî’-i evkat etme kim
Kad temürrü’l-fürsatü merre’s-sehâb
Ömer N. Bilme
Yukarıdaki mısralarda müşterek malzemeyi kullanmaya dayalı sanatlardan hangisi kullanılmıştır?
Îrâd-ı mesel |
Tazmîn |
İktibâs |
Telmih |
Nazire |
Yukarıdaki mısralarda “iktibas” sanatı kullanılmıştır. Asıl anlamı ateş yakmak için kor almak olan iktibâs, bir terim olarak manzum ya da mensur herhangi bir metinde bir ayetin ya da hadisin tamamını ya da bir kısmını alıntı yoluyla kullanmak şeklinde tanımlanabilir. Yukarıdaki mısralarda “Gençlik bağının gülü solmadan ilim ve irfan elde etmeye çalış, vaktini boş uğraşlarla geçirme ki ele geçen fırsat, bulutun gittiği gibi geçer.” denmektedir. Bu şiirin son mısraında Neml Sûresi’nin 87. ayetindeki “ve hiye temürrü merre’s-sehâb (=o dağlar bulut geçişi gibi geçerler.)” ibaresi küçük değişikliklerle iktibâs edilmiştir.
7.Soru
Bir şairin başka bir şaire ait şiirden bir mısrayı veya beyti kendi şiirinde kullandığı sanat aşağıdakilerden hangisidir?
Tazmin |
İktibas |
İrsal-i mesel |
Tenvir |
Telmih |
Asıl anlamı bir şeyi bir şeyin içine koymak ve gizlemek olan tazminin terim anlamı, bir şairin başka bir şaire ait şiirden bir mısrayı, bir beyti ya da iki beyti kendi şiirine almasıdır.
8.Soru
Suya virsün bâğbân gül-zârı zahmet çekmesün
Bir gül açılmaz yüzün tek virse bin gül-zâra su
Fuzulî
Yukarıdaki beyitte kelime tekrarına dayalı söz sanatlarından hangisi kullanılmıştır?
Reddü’l-acüz ale’s-sadr |
İ’âde |
Arûz |
Müşâkele |
Akis |
Bu beyitte kelime tekrarına dayalı söz sanatlarından olan i’âde kullanılmıştır. İ’âde, beytin son sözcüğünü bir sonraki beytin ilk sözcüğü olarak kullanmaktır. Bu beyitte şair kasidenin hâkim motifini işaret eden “su” sözcüğünü beytin ilk ve son kelimesi olarak kullanmakta ve tekrarlamaktadır.
9.Soru
Aşağıdakilerden hangisi “muamma” ile “lügaz” arasındaki farklardan biri değildir?
“Muamma”da sadece “esmaü’l-hüsna (Allah’ın isimleri)” ve insan ismi gizlenir. |
“Muamma”da soru sorulmaz. |
Lügazlar muammalara göre daha uzun metinlerde bulunur. |
“Muamma”yı çözmek “lügaz”a göre daha zordur. |
“Muamma”da şiirin bir bilmece içerdiği açıktır. |
“Muamma”nın başında bir isim yazılmamışsa çoğu zaman orada bir muamma bulunduğunun farkına varmak mümkün değildir. Ancak E şıkkının aksine muammada değil de “lügaz”da şiirin bir bilmece içerdiği açıktır.
10.Soru
“Elmâs” ile “iltimâs” kelimeleri arasında hangi seci türü vardır?
A) Mutarraf seci |
Murassa’ seci |
Tarsî’ |
Müvâzene |
İltizâm |
“Mutarraf seci”, vezinleri farklı sözcüklerin revî görevindeki seslerinin aynı olmasıdır. İki fıkra sonundaki “elmâs” ile “iltimâs” kelimeleri arasında bu tür bir seci vardır. Her iki kelimenin de “s” sesi ile bitmesi mutarraf seci meydana getirir.
11.Soru
Aşağıdaki mısraların hangisinde iktibâs sanatı kullanılmıştır?
I. Gonce-i bâg-ı sabâvet solmadan
II. Eyle tahsîl-i kemâlâta şitâb
III. Bî-hüner tazyî’-i evk¯at etme kim
IV. Kad temürrü’l-fürsatü merre’s-sehâb
Ömer N. Bilmen
I |
II |
III |
IV |
I, II |
İktibâs: Asıl anlamı ateş yakmak için kor almak olan iktibâs, bir terim olarak manzum ya da mensur herhangi bir metinde bir ayetin ya da hadisin tamamını ya da bir kısmını alıntı yoluyla kullanmak şeklinde tanımlanabilir. Bu mısralarda da “Gençlik bağının gülü solmadan ilim ve irfan elde etmeye çalış, vaktini boş uğraşlarla geçirme ki ele geçen fırsat, bulutun gittiği gibi geçer.” denmektedir. Bu şiirin son mısraında Neml Sûresi’nin 87. ayetindeki “ve hiye temürrü merre’s-sehâb (=o dağlar bulut geçişi gibi geçerler.)” ibaresi küçük değişikliklerle iktibâs edilmiştir. Doğru cevap D’ dir.
12.Soru
Hal ü müstakbeli ne olsa gerek
Sevmedi, sevmemişdi, sevmeyecek
Muallim Naci’ye ait bu beyitte hangi söz sanatı kullanılmıştır?
İ’ade |
İştikak |
Akis |
Cinas |
Seci |
İştikak, aynı kökten türemiş iki veya daha fazla sözcüğün aynı ibare içinde bulunmasına denir. Yukarıdaki beytin ikinci mısrasında Türkçe aynı kökten türemiş üç sözcük vardır. Dolayısıyla bu beyitte iştikak vardır.