Yanıt Açıklaması:

Köktürklerin doğu ve batı kısımları arasındaki ilk anlaşmazlık, Nivar zamanında başladı. Bu ayrılığı Apa Kağan çıkarmıştı. Kendisinin tahta geçemeyişiyle aile çekişmesine etkin şekilde katılmış, bunun için Batı bölgesi hükümdarı Tardu’dan yardım istemiş ve elde etmiştir.

Yanıt Açıklaması:

Türk dilinin tarihî temellere dayanan dönemlendirmesi hakkındaki ilk çalışmalar, 1936 yılında K. Grønbech ile başlar. Grønbech (1873-1948), çalışmasında (Der Türkische Sprachbau) Türk dilini, yazılı ürünler vermeye başladığı Orhun Türkçesinden başlayarak üç döneme ayırmıştır: Eski Türkçe, Orta Türkçe, Yeni Türkçe. Uygur, Eski Türkçe grubundadır.

Yanıt Açıklaması:

Bugüne kadarki bilgiler ışığında, Türk dilinin tarihlendirilmiş en eski yazıtı, VII. yy’a ait Çoyren (Çoyr, 688-692) yazıtıdır. Başka bir deyişle, Türk yazı dilinin ilk örnekleri VII. yy’a aittir. Çoyren yazıtı, Köl Tigin, Bilge Kağan ve Tonyukuk yazıtları gibi mezar taşı olarak dikilmiştir.

Yanıt Açıklaması:

“Orta Türkçe” terimi ilk kez Carl Brockelmann tarafından 1928 yılında Dîvânü Lügâti’t –Türk’ün söz varlığı ile ilgili çalışmasında Karahanlı Türkçesi için kullanılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Türkologlar tarafından Türk dili, ilk yazılı ürünlerden başlayarak üç dönemde ele alınıp incelenmiştir. Bu dönemler genelde şu adlandırma ile verilir: 1. Eski Türkçe 2. Orta Türkçe 3. Yeni Türkçe; bu nedenle doğru cevap E şıkkında bulunmaktadır.

Yanıt Açıklaması:

Doğu Köktürk Kağanlığı, 630 yılında kişisel çekişmeler sebebiyle yıkılır ve kağan Çin’e götürülür. Aynı yıllarda Batı Türklerinin başında Tung adlı güçlü bir hükümdar vardır. Karluk Türklerinin önayak olmasıyla isyan edilir ve Tung Yabgu öldürülür. Onun ölümünden sonra Türklerin egemenliğindeki bölgeler Çin’e geçmeye başlar. 659’da Çin tarafından işgal edilmesiyle Batı Köktürk Kağanlığı da tarihe karışır.

Yanıt Açıklaması:

Muhan, önce Avarların son birliklerini yok etti; sonra doğuda Kıtanları yenip kuzeyde Kırgızları kendine katarak, batıda Heftalitleri (Akhunlar) yenilgiye uğrattı. Bu arada söz konusu dönemle ilgili kaynaklar, Heftalitleri yenen kişinin aslında Batı sınır bölgesinden sorumlu İştemi olduğunu yazar. İştemi siyasetteki başarısı sayesinde kızını, Sasani hükümdarı I. Hüsrev Anuşirvan (531-579) ile evlendirir. Bu evlilik, bir bakıma Sasani hükümdarı ile Türkler arasındaki işbirliğinin pekiştirilmesi anlamına gelir.

Yanıt Açıklaması:

Köktürk yazıtları ile ilgili ilk yayınlar bu şekilde yapıldıktan sonra, Radloff ve Thomsen’in çalışmalarından yola çıkan Necip Asım (Yazıksız) Türkiye’de konuyla ilgili ilk çalışmayı yapmıştır (Orhun Abideleri, İstanbul H. 1340-41/M. 1924-1925). 

Yanıt Açıklaması:

Yön gösterme eki: ol yer+gerü barsar türük bodun ölteçi sen KT G8 “o yere doğru gidersen Türk halkı öleceksin” Belirsiz geçmiş zaman eki: kişi oglı kop ölgeli törü-miş KT K10 “insanoğlu hep ölümlü yaratılmış”, 3. tekil ve çoğul belirli geçmiş zaman eki: bodunı kop kel-ti yükün-ti T 43 “halkı hep geldi, boyun eğdi”, 3. tekil kişi emir eki:türük bodun yok bolma-zun bodun bol-çun tiyin … KT D11 “Türk halkı yok olmasın, (yeniden) halk olsun diye …”3. tekil kişi iyelik eki: beglik urı ogl+i+n kul boltı KT D7 “bey olmaya lâyık erkek evladı ile kul oldu”

Yanıt Açıklaması:

Bugün Türkiye Türkçesinde bulunan c, f, ğ, h, j, v sesleri Orhun Türkçesinde yoktur.

Yanıt Açıklaması:

1894’te Aristov ve 1897’de Mallitskiy, Orhun alfabesinin Türk damgalarından çıktığı görüşünü ileriye sürer.

Yanıt Açıklaması:

Orhun Türkçesindeki söz içi ve söz sonu /b/ sesi, Türkiye Türkçesinde /v/’dir.

Yanıt Açıklaması:

Eski Türkçe dönemi, Türk dilinin yazıya geçirildiği Köktürkçe (=Orhun Türkçesi), Uygurca ve Karahanlı yazı dillerini (VII-XIII. yy) kapsar.

Yanıt Açıklaması: Eski Türkçe dönemi, Türk dilinin yazıya geçirildiği Köktürkçe (=Orhun Türkçesi), Uygurca ve Karahanlı yazı dillerini (VII-XIII. yy) kapsar. XIII. yy’a kadar Türk dünyasının doğu kolunda iki ayrı bölgede iki ayrı yazı dili oluşmuştur. Bunlardan biri Ötüken’de ve daha sonra Doğu Türkistan’daki Tarım Bölgesi’nde kullanılan Köktürkçe ile Uygurca, diğeri de Kaşgar’da ortaya çıkan Karahanlı Türkçesidir. Uygur ve Kara-hanlı Türkçeleri birbirinin devamı olmakla beraber yan yana iki ayrı medeniyeti temsil ederek ürünlerini vermişlerdir. Türk dili, bu dönemde, bu üç yazı dili dışında henüz farklı bir yazı dili oluşturmamıştır. Doğru cevap E şıkkındadır.

Yanıt Açıklaması:

Kol Tigin (KT- 732)
Bilge Kağan (BK- 735)
Tonyukuk (T- 720-725 veya 732’den sonra)
Coyren Yazıtı (C- 688-692)
Kuli Cor (KC- İhe Huşotu 719-723)
Ongin (O- Işbara Tarhan 732-735)
Yukarıda verilen bilgilere göre, Çoyren yazıtı Orhun harfli ilk yazıt olarak kabul edilir.

Yanıt Açıklaması:

Thomsen’in yazıyı çözerken tanıdığı ilk harf, iyelik eki olan -ı/-i sesinin işareti idi. O, önce satırların sırasını, istikametini ve hangi harflerin ünlüleri gösterdiğini tespit etmiş, ondan sonra anahtar sözlere ihtiyaç duymuş, Çince yüzdeki şahıs, yer ve boy adlarından (Köl Tigin, Türk, kün, tört, teyri gibi) faydalanmıştır.

Yanıt Açıklaması:

Bir dil ailesine giren diller arasında ses (=fonetik), yapı (=morfoloji), sözlük (=leksikoloji) ve cümle bilgisi (=sentaks) bakımlarından ortak özelliklerin olması beklenir.