Osmanlı döneminde vakıf kurma geleneği, devlet henüz bir beylik durumunda iken başlamıştı. Beyliğin sınırlarının genişleyip bir devlet hâline dönüşmesi sürecinde, imkânların da genişlemesiyle, Osmanlı topraklarına katılan şehirlerde peşpeşe vakıf müesseseler kurulmaya başlandı. Osmanlı sultanlarından ilk defa vakıf kuran Orhan Bey (öl. 1362) olmuştur.

Cizye, Osmanlılar’a önceki Türk-islâm devletlerinden intikal eden şer’î bir vergidir.

Önceki Türk ve İslâm devletlerindeki müstevfi’liğe Osmanlı devrinde defterdarlık denilmiştir. Osmanlılar müstevfi yerine İlhanlılarda kullanılan defterdârî-i memâlik’i kabul etmişlerdir.

İltizam sistemi öteden beri uygulanmakla birlikte devletin ve maliyenin genişlemesine paralel olarak daha yaygınlaştı. Mukataaların işletilmesinde devlet görevlileri (eminler) görevlendirilebildiği gibi tahvil denilen bir sözleşme ile mukataalar açık arttırma usulüyle özel şahıslara satılabiliyordu. Burada, mukataaya konu vergilerin toplanma hakkının belirli bir süre (3 yıl) için ve belirli şartlarla satışı söz konusudur.

En önemli memuriyet sadaret kethüdalığı idi. Daha önce sadrazamın maiyetinde birisi olan kethüda özellikle XVIII. yüzyıl başlarında, Nevşehirli Damad İbrahim Paşa’nın sadrazamlığı döneminden başlayarak reisülküttabın bile üstünde, önemli bir memuriyet halini aldı. Bütün işler, sadrazamdan önce, yardımcısı olan sadaret kethüdasının elinden geçerdi. Sadaret kethüdalığı 1835’de Mülkiye Nezaretine dönüştürülecektir. Bu nedenle doğru seçenek C’dir.

Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasının (1826) ardından, bütün dini ve hayri kuruluşların idaresi, bakım ve onarımları, vakıf gelirlerinin toplanması, personel maaşlarının ödenmesi ve benzeri işlerin görülmesi tek bir merkezde toplanarak Evkaf-ı Hümayun Nezareti kuruldu. Bu isim, çoğunlukla Evkaf Nezareti olarak bilinir.

Bu araziler, Hıristiyanlardan feth olunmuş ve rakabesi yani çıplak mülkiyeti devlete ait olan topraklardır. Fakat bunların tasarruf hakkı tapu resmi denilen peşin bir kira bedeli alındıktan sonra, daimî ve irsî bir nevi kiracılık sözleşmesiyle onları işleyecek olan köylülere (reâyâ) bırakılmıştır. Reâyâ, kiracısı bulunduğu bu toprakları işleyerek elde ettiği mahsulden devlete veya devletin tayin ettiği sipahiye, öşür denilen bir vergiyi ödemekle mükelleftir. Bazı hallerde ise yarıcılık usûlü ile çiftlikler köylüye ekip biçmeye verilebilirdi. Bu durumda tarla ve tohum devletten, emek ise köylüden olurdu. Bu toprakları ekip biçen reâyâ ayrıca resm-i çift adı altında bir vergi daha öderdi ki, XVI. yüzyılın büyük hukukçusu Ebu’s-suûd Efendi bunu harâc-ı muvazzaf olarak değerlendirmektedir. Bu tür toprakları dirlik sahibi olan sipahi kendisi işleyemez ve çiftçinin elinden de sebepsiz yere alamazdı. Çiftçinin toprağı işleme şartları, hangi üründen hangi oranda vergi ödeyeceği ve ne zaman ödeneceği gibi hususlar sancak kanunnâmeleri’nde tek tek açıklanmıştı.

Çıplak mülkiyeti (rakabesi) gerçek şahıslara ait olan topraklardır. Bunun kaynağı da esasen mîrî arazidir. Yani mülk arazi ya hükümdar tarafından mîrî araziden bir kısmının şahıslara temlik edilmesiyle, ya da imparatorluğa yeni katılan yerlerde eskiden beri mülk olarak tasarruf edilen yerlerin, hükümdarın sahipleri elinde mülk olarak bırakmasıyla meydana gelir. Mülk arazide arazinin ekip-biçme hakkı mülkiyet sahibinin değil, reâyânındır. Mülkiyet hakkı sadece devletin alması gereken şer’î vergileri kapsar. Mülkiyet sahibi sadece bu hakkını satabilir, vakıf ve hibe edebilir yani mülkün, mülkiyet sahibine tanıdığı bütün hakları kullanabilir. Fakat kendisi ekip biçemez ve üzerinde ziraat yapan köylülere de müdahale edemez. Çok yaygın olmayan bu usûl, her zaman uygulanmamıştır. Bu tür araziler daha çok Anadolu’da bulunuyordu. Görüldüğü üzere mülk arazide arazinin ekip-biçme hakkı mülkiyet sahibinin değil reayanındır. Doğru cevap D’dir.

1. Kişinin vakfedeceği mal-mülk, vakfın gerçekleştirildiği sırada bizzat kendi mülkiyetinde olmalıdır. Kişi, kendi mülkü olmayan, başkasına âit bir malı vakfedemez.
2. Vakfedilen mal, borç veya herhangi bir menfaate dayalı olmamalıdır.
3. Vakfedilen malın ev, dükkân, tarla gibi gelir getiren türden mülk veya mülk- ler olması Vakfın sürekliliği için bu husus çok önemlidir. Sürekli gelir getirmeyen, bir süre sonra bitecek olan vakıf, sunulması arzulanan hizmetlerin aksamasına sebep olacaktır.
4. Gerçekleştirilen vakfın, sonradan vazgeçme veya başka bir yöne tevcih gibi bir şart taşımaması, hukukî ifâdesiyle muhayyerlik şarttıyla sakatlanmaması lâzımdır. Başka bir deyişle, vakfın esâsı muttlak ve ebediyyen ttahsîse dayandığı için, vakfı yapan kişinin “gerekli gördüğüm takdirde yaptığım vakfı iptal edebilirim” türünden bir şart ileri sürmemesi
5. Vakfedilecek mülk binâ veya ağaç türünden bir mal ise, yıkılmaya veya sökülmeye mahkûm olmamalıdır. Vakfedilecek mülkler, bir müesseseyi ayak- ta tutmak, onun sürekli hizmet üretmesini sağlamak üzere ve gelir getirme- si maksadıyla tahsis edilecekleri için, bir süre sonra yıkılmaları veya kesil- meleri durumunda söz konusu gelir de elde edilemeyeceğinden, tahsis edildiği müessesenin hizmet üretmesi sekteye uğrayacak demektir. Dolayısıyla, bu türden vakfedilecek mülkler, süreklilik taşıyacak nitelikte olmalıdır.
6. Vakfedilen mülkün gelirlerinden faydalanacak olanların, hukukî ifâdesiyle meşrûttun-lehinin belirtilmesi lâzımdır. Yapılan vakıftan kimlerin veya hangi müessesenin faydalanacağı açıkça belirtilmeden vakıf yapılması mümkün değildir.

Osmanlı devletinin klâsik döneminde vakıfların idâresiyle meşgul olan kuruluşlar; Haremeyn Nezâreti, Vezir Nezâreti, Şeyhülislâm Nezâreti, İstanbul Kadıları Nezâreti ve Tophâne Ümerâsı Nezâreti idi. Doğru seçenek "B" şıkkıdır.

Vakıf arazileri. Cevap A'dır.

                Öşür, kelime olarak onda bir (1/10) anlamına gelen Arapça kökenli bir kelime olup, terim olarak Osmanlı devletinde genellikle halkın ürettiği mahsûllerden, bilhassa hubûbâttan alınan vergiye verilen isimdir. Ziraî ürünlerin dışında bal’dan da öşür alındığı görülür.

                Öşür, orta çağdan beri Müslüman ve Hıristiyan âlemlerinin tanıdığı bir vergidir. İslâmiyetin ilk zamanlarından itibaren bütün İslam devletlerinde alındığı için şer’î bir vergi olarak mütalaa edilmiştir. Osmanlı hukukçuları öşür’ü harâc-ı mukaseme saymışlardır. Mukaseme, bölüşme manasına gelmektedir. Reâyâ, ektiği toprağın sahibi olmayıp bir nevi kiracısı durumundadır. Toprağın gerçek sahibi devlettir. Bu durumda öşür de reâyânın ziraat ettiği arazinin icar bedeli olmaktadır. Yani devletin aldığı öşür, toprakların mülkiyetine sahip olmaktan doğan bölüşme hakkıdır.

                Öşür onda bir demek olmakla beraber, vergi nisbeti olarak çok defa 1/5, 1/6, 1/8 gibi farklı oranlarda tatbik edilmiş, hatta bazı hallerde ürünün yarısı alınmıştır. Bunun sebebi, arazinin verimliliğinin, sulama ve iklim şartlarının, ziraatı yapılan ürünün cinsinin ve mahalli örf ve âdetlerin farklılığıdır. Öşür, aynî ve nakdî olmak üzere iki şekilde tahsil edilebilirdi. Arpa, buğday, darı, nohut gibi dayanıklı hubûbât çeşidinde ve pamuk vs’de aynî olarak alınması kanundu. Buna mukabil, sebze ve meyve gibi bağ, bağçe ve bostan mahsûllerinden nakdî ve maktû olarak resim alınırdı. Fakat sipahiler çok defa hubûbâttan da o günkü fiyat (narh-ı rûzî) üzerinden nakdî olarak öşür almak isterlerdi. Çünkü sipahi için elindeki mahsûlü satıp nakde çevirmek başlı başına bir mesele idi. Bu sebeple yasaklanmasına rağmen sipahilerin, reâyâdan öşür’ü nakid olarak alma eğilimi gösterdikleri anlaşılmaktadır.

                Ancak para ekonomisinin çok gelişmediği, ulaşım ve pazarlama şartlarının reâyâ için de önemli bir mesele teşkil ettiği bir dönemde hubûbâttan nakid olarak öşür alınması, çiftçiler açısından oldukça zordu. Bu durumu dikkate alan Osmanlı idaresi, sipahileri ve vergi toplayan eminlerini, nakdî olarak öşür almamaları hususunda uyarmıştır. Hubûbâtın haricindeki bağ, bağçe ve bostan mahsûllerinden öşürün aynî olarak alınması ise imkânsızdı. Çünkü sebze ve meyve hububat gibi dayanıklı ürünler değildi. Bundan dolayı nakdî olarak maktû usûlde vergilendirilmeleri zarurî idi. Maktû verginin mahzurlu tarafı, reâyânın ürününün az olduğu kıtlık zamanlarında da defterde yazılı olan miktarı nakden ödemek zorunda olmasıydı. Bu yüzden bazı sancaklarda maktû öşür alınmasına son verildiği de olmuştur.

Muhsinzade Mehmed Paşa 1765 âyânlık sistemini düzenleme girişiminde bulundu ve valilerin âyânlık buyruldusu vermelerini yasakladı

1858 yılında arazi kanunnâmesi çıkarılarak toprak sistemi yepyeni esaslara bağlandı. Bu kanunnâmeye göre toprakların statüsü şu şekilde tesbit edildi:
Mülk Topraklar: Bunlar, her türlü tasarruf hakkı sahibine ait olan arazilerdi. Miras bırakılabilir, satılabilir, hibe edilebilir ve rehin bırakılabilirdi. İstenirse vakf edilebilirdi.
Vakıf Araziler: Vergi geliri dinî, ilmî ve sosyal kurumlara tahsis edilen arazilerdi. Bu arazileri vakıf reâyâsı denilen çiftçiler işlerlerdi. Denetimi evkaf nezâreti’ne aitti.
Mîrî Topraklar: Mülkiyeti devlete ait olan ziraata elverişli arazilerdi.
Terk Edilmiş Araziler (Arazi-i Metruke): Bunlar, kimseye ait olmayıp, köy ve kasaba halkı tarafından ortak kullanılan mera, meydan, yol vs gibi yerlerdi.
Hiçbir İşe Yaramayan Araziler (Arazi-i Mevat): Bunlar, ekilip, biçilmeyen, ıssız ve boş araziler idi.

Bütün seçenekler Kadızâdeliler ile ilgili olarak söylenebilmektedir.

A,C,D ve E şıklarındaki ifadeler örfi vergilerden iken B şıkkında yer alan cizye şer-i bir vergidir. Doğru seçenek "B" şıkkıdır.